حکم معدوله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حکم معدوله یکی از
اصطلاحات بهکار رفته در
علم منطق بوده و به معنای حکم یا قضیه موجبه معدولة المحمول است.
کانت از دانشمندان غربی، تقسیم منحصر به فردی از احکام و
قضایا انجام داده است که به اعتبار
کمیت،
کیفیت، رابطه یا نسبت و
جهت است. او احکام را از لحاظ کیفیت بر سه قسم میداند:
۱.
احکام موجبه مانند:
انسان فانی است؛
۲.
احکام سالبه مانند:
روح فانی نیست؛
۳. احکام معدوله مانند: این موجود غیر فانی است.
کانت، قضایا را از لحاظ هر
مقوله به نحو ثلاثی تقسیم میکند، در صورتی که تقسیمبندیهای
منطق کلاسیک (صوری) چون مبتنی بر اصل
امتناع تناقض و نفی
حد وسط است،
تقسیمات ثنائی است و بنابراین قضیه از لحاظ کمیت، تنها به دو قسم (
کلی و
جزئی) و از لحاظ کیفیت نیز به دو قسم (
موجبه و
سالبه) منقسم میشود که از ترکیب آنها محصورات چهارگانه حاصل میشود؛ بنابراین از لحاظ
کیف، فرض شقّ سومی
معقول نیست (
قضایای معدوله هم یا
سالبهاند یا موجبه)، اما منطق مورد نظرکانت چون به تطورات و دگرگونیهای وجود هم ناظر است، بین
سلب و
ایجاب هم واسطهای قائل است و در واقع، ناظر بدین امر است که فلان خصوصیت از
سلب شروع میشود تا به تدریج تحقق یابد؛ پس بین وجود و عدم، فاصلهای است که همان تغیّر و
صیرورت است؛ بنابراین در منطق متعالی به نوع سومی از قضیه هم توجه میشود که دالّ بر این قسم سوم باشد و آن، احکام معدوله است. اما چنانکه منطقیان تاکید کردهاند افزودن این شقّ سوم یعنی قضیه معدولة المحمول و آن را قسیم موجبه و
سالبه قرار دادن روا نیست، زیرا قضیه معدولةالمحمول نیز یا موجبه است یا
سالبه. در حقیقت باید گفت که
قضایای معدوله از لحاظ معنا به
قضایای سالبه ملحق میشود و از لحاظ صورت به
قضایای موجبه.
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «حکم معدوله»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۲۰.