حَمْل (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَمْل (به فتح حاء و سکون میم) از
واژگان نهج‌البلاغه به معنای بار و برداشتن بار است.
حِمْل (به کسر حاء و سکون میم) به معنای بار ظاهری است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
اِحْتِمال (به کسر حاء، سکون حاء و کسر تاء) به معنای حمل،چشم‌پوشى، عفو؛
حامِل (به کسر میم) به معنای حمل كننده و حَمَّال مبالغه آن است؛
حَمَّالَةَ الْحَطَب ظاهرا لقب «امّ جميل» زن ابولهب، خواهر ابوسفيان است.
موارد زیاد از اين کلمه در نهج‌البلاغه به كار رفته است.
حَمْل (بر وزن عقل) به معنای بار و برداشتن بار است.
«
حِمْل» (به كسر اوّل) به معنای بار ظاهرى است.
حَمْل (به فتح اول) به معنای بار باطنى مانند بچه در شكم مادر است.
راغب در
مفردات گويد:
حمل يک معنى دارد و در چيزهاى بسيار به كار مى‌رود، فعل آن در همه جا يكى است ولى در مصدر آن فرق گذاشته به اشيایی كه در ظاهر
حمل مى‌شود مانند باری كه بر دوش گيرند، به كسر اوّل (
حمل) گفته‌اند و به اشيایی كه در باطن
حمل مى‌شوند به فتح اول گفته‌اند. مانند بچه در شكم و آب در ابر، و ميوه بر درخت.
طبرسی فرموده
حمل- به كسر اوّل- بار منفصل- و به فتح اوّل بار متصّل است.
بعضی از مواردی که از این کلمه در «نهج‌البلاغه» به كار رفته است به شرح ذیل می‌باشد.
به تأويل كردن و وادار كردن نيز
حمل گويند.
چنان‌كه
امام علی (صلوات‌الله‌علیه) درباره فسّاق فرموده:
«قَدْ حَمَلَ الْكِتابَ عَلَى آرائِهِ، وَ عَطَفَ الْحَقَّ عَلى أَهْوائِهِ.» «
قرآن را بر آراء خود
حمل كرده و حق را بر هواهاى خويش بر گردانده است.»
حضرت به
طلحه و
زبیر فرموده:
«وَاللهِ مَا كانَتْ لِي فِي الْخِلاَفَةِ رَغْبَةٌ، ... وَ لكِنَّكُمْ دَعَوْتُمُونِي إِلَيْها، وَ حَمَلْتُمُونِي عَلَيْها.» «به
خدا سوگند! من به
خلافت رغبتى نداشتم ... و اين شما بوديد كه مرا به آن دعوت كرديد و آن را به من
تحميل نموديد.»
اِحْتِمال به معنای
حمل است و نيز به معناى چشم پوشى و عفو آيد و به معناى صبر به كار رود.
امام علی (صلوات‌الله‌علیه) در مقام موعظه فرمود:
«وَ الْبَشاشَةُ حِبَالَةُ الْمَوَدَّةِ، وَ الاْحْتِمالُ قَبْرُ العُيوبِ.» «خوش‌رويى دام محبّت است و
تحمّل ناراحتى‌ها قبر عيوب است.»
آن در اين‌جا شايد به معنى چشم پوشى باشد گر چه
محمد عبده تحمّل اذيت گفته است يعنى گشاده‌رویى كمند محبت و چشم پوشى قبر عيب‌هاى مردم است.
حامِل به معنای
حمل كننده است و
حَمَّال مبالغه آن است.
حضرت در رابطه با
خوارج به
ابن عباس مى‌نويسد:
«لاَ تُخاصِمْهُمْ بِالْقُرْآنِ، فإِنَّ الْقُرْآنَ حَمّالٌ ذُو وُجُوه، تَقُولُ وَ يَقُولُونَ، وَ لكِنْ حاجّهُمْ بالسُّنَّةِ.» «با خوارج با قران احتجاج مكن كه آن معانى زيادى را
حمل مى‌كند اگر با يكى استدلال كنى خصم به آن ديگرى مى‌چسبد، ولى با آنها با سنت احتجاج كن.»
(حَمَّالَةَ الْحَطَبِ) چنان‌كه در
قرآن مجيد نيز آمده ظاهرا لقب «
امّ جمیل» زن
ابولهب، خواهر
ابوسفیان است كه حضرت به
معاویه مى‌نويسد:
«وَ مِنّا خَيْرُ نِساءِ الْعالَمينِ وَ مِنْكُمْ حَمّالَةُ الْحَطَبِ.» «بهترين زنان جهان (
فاطمه) از ماست و
حمّالة الحطب (همسر ابولهب) از شما.»
و در «سده» يا «حلف» گذشت
حمل (مثل شرف) در «لبث» خواهد آمد.
از اين ماده به طور بى‌شمار در «نهج البلاغه» آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «حمل»، ج۱، ص۳۰۴.
