• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حَصْر (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





حَصْر (به فتح حاء و سکون صاد) و حَصَر (به فتح حاء و صاد) از واژگان قرآن کریم به معنای تنگ گرفتن و تنگی هستند.
مشتقات حَصْر که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
واحْصُرُوهُم (به سکون حاء، ضم صاد و راء) به معناى جلوگيرى از بيرون شدن از محيط، محاصره و حبس؛
اُحْصِرُوا (به ضم همزه، سکون حاء و کسر صاد) به معناى منع و حبس و تنگ گرفتن؛
اُحْصِرْتُم (به ضم همزه، سکون حاء و کسر صاد) به معناى ممنوع شدن؛
حَصِرَت (به فتح حاء، کسر صاد و فتح راء) به معنای تنگ گرفتن و منع و حبس؛
حَصِیر (به فتح حاء و کسر صاد) به معنای سجن و محبس و تنگ گیرنده؛
حَصُور (به فتح حاء و ضم صاد) به معنای کسی که خود را از شهوات نفسانی باز دارد.


حَصْر به معنی تنگ گرفتن است.
قاموس آن را تنگ گرفتن و حبس گفته است‌.


به مواردی از حَصْر که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - احْصُرُوهُم (آیه ۵ سوره توبه)

(وَ خُذُوهُمْ وَ احْصُرُوهُمْ‌)
«بگیرید آن‌ها را و حبس کنید.»


۲.۲ - اُحْصِرُوا (آیه ۲۷۳ سوره بقره)

(لِلْفُقَراءِ الَّذِینَ‌ اُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ.)
«فقرایی که در راه خدا ممنوع و محبوس شده‌اند.»


۲.۳ - اُحْصِرْتُم (آیه ۱۹۶ سوره بقره)

(فَاِنْ‌ اُحْصِرْتُمْ‌ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ.)
«پس اگر از ادامه حجّ ممنوع شدید آن‌چه میسّر باشد قربانی کنید.»
راغب گوید: حصر و احصار به معنی منع از طریق بیت (کعبه) است. احصار در منع ظاهر مثل دشمن و منع باطن مثل مرض هر دو گفته می‌شود ولی حصر فقط در منع باطن است. آیات‌: (فَاِنْ‌ اُحْصِرْتُمْ‌ • لِلْفُقَراءِ الَّذِینَ‌ اُحْصِرُوا) به هر دو از منع ظاهر و باطن محمول است.
حَصَر به معنی تنگی است.
«حَصِرَ الرّجلُ حَصَراً: ضاق صدرُهُ»


۲.۴ - حَصِرَت (آیه ۹۰ سوره نساء)

(اَوْ جاؤُکُمْ‌ حَصِرَتْ‌ صُدُورُهُمْ اَنْ یُقاتِلُوکُمْ.)
«یا بر شما آمدند که سینه‌هایشان تنگ شده از این‌که با شما بجنگند.»
مراجعه به اقرب الموارد نشان می‌دهد که فعل حصر از باب ضرب یضرب و نصر ینصر به معنی تنگ گرفتن، منع و حبس و مصدر آن بر وزن (فلس) است و از باب علم یعلم به معنی تنگ شدن و مصدر آن بر وزن فرس است. هم‌چنین دو باب اوّل و باب افعال هر دو متعدی‌اند و از ابوعمرو شیبانی نقل می‌کند که: حصر و احصر هر دو به معنی حبس است.


۲.۵ - حَصِیرا (آیه ۸ سوره اسراء)

(وَ جَعَلْنا جَهَنَّمَ لِلْکافِرِینَ‌ حَصِیراً.)
«جهنّم را برای کفّار زندان قرار دادیم.»
حصیر را سجن و محبس گفته‌اند و این به آن علّت است که جهنّم شخص را ممنوع و محبوس می‌کند و حصیر به معنای فاعل و تنگ گیرنده است.


۲.۶ - حَصُورا (آیه ۳۹ سوره آل عمران)

(اَنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیی‌ مُصَدِّقاً بِکَلِمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ سَیِّداً وَ حَصُوراً وَ نَبِیًّا مِنَ الصَّالِحِینَ‌.)
(«خدا تو را به «یحیی» بشارت مى‌دهد؛ (كسى) كه كلمه خدا (مسيح‌) را تصديق مى‌كند و رهبر خواهد بود و از هوس‌هاى سركش بركنار و پيامبرى از صالحان است.»)
گفته‌اند حصور کسی است که خود را از جماع باز دارد یا کسی که نزد زنان نیاید و آن‌که در از بین بردن غریزه جنسی خود را به زحمت افکند ولی این‌ها با ظاهر آیه و واقعیت دین جور در نمی‌آید بهتر است گفته شود: حصور کسی است که خود را از مشتهیات نفس باز دارد یعنی: پارسا و آن صیغه مبالغه است.



۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۱۴۷.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۲۳۸.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۲۷۱.    
۴. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۲، ص۹.    
۵. توبه/سوره۹، آیه۵.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۲۰۲.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۱۵۱.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۲۰.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۲.    
۱۰. بقره/سوره۲، آیه۲۷۳.    
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۶۱۲.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۳۹۹.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۱۷۴.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۶۶۶.    
۱۵. بقره/سوره۲، آیه۱۹۶.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۱۱۱.    
۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۷۵.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۴۲.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۱۹.    
۲۰. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۲۳۹.    
۲۱. جوهری، ابونصر، صحاح تاج اللغة، ج۲، ص۶۳۱.    
۲۲. زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۶، ص۲۸۰.    
۲۳. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۴، ص۱۹۳.    
۲۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ص۶۵۹.    
۲۵. نساء/سوره۴، آیه۹۰.    
۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۴۶.    
۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۳۱.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۲۸۵.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۱۳۵.    
۳۰. شرتونی، سعید، أقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ص۶۵۹.    
۳۱. اسراء/سوره۱۷، آیه۸.    
۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۵۶.    
۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۴۲.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۹۲.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۱۶.    
۳۶. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۲۷۱.    
۳۷. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۴، ص۱۹۴.    
۳۸. آل عمران/سوره۳، آیه۳۹.    
۳۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۵.    
۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۲۷۷.    
۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۱۷۷.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۵۷.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۷۴۲.    
۴۴. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۲۷۱.    
۴۵. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۴، ص۱۹۴.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حصر»، ج۲، ص۱۴۷-۱۴۸.    






جعبه ابزار