حواشی آخوند بر نجاة العباد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب حواشی
آخوند خراسانی بر کتاب
نجاة العباد فی یوم المعاد شیخ محمد حسن نجفی ، صاحب جواهر (م ۱۲۶۶ ق) می باشد.
شیخ محمد حسن بن شیخ باقر بن شیخ عبد الرحیم بن آقا محمد بن ملا عبدالرحیم شریف اصفهانی، معروف به
صاحب جواهر، از شخصیت‌های بزرگ ودرخشان
قرن سیزدهم هجری قمری در جهان
تشیع است. اثر جاودان او در
فقه جعفری، بهترین نشان نبوغ و و معرف کمال دقت و احاطه وی بر ابواب مباحث فقهی است. ریاست و مرجعیت
شیعه، به او منتهی گردید و او شایستگی کامل اداره این امر را داشته است. با آن که در آن قرن، علما و فقهای بزرگ دیگری نیز می‌زیسته اند، ولی باتوجه به عظمت و والایی مقام شیخ، کسی در مقام رقابت با او برنخاسته است. مرحوم
محدث نوری در باره او می گوید:
شیخ محمد حسن صاحب جواهر، شخصیتی است که ریاست امامیه درعصرخویش به او منتهی گردید و کتاب او، نظیر و همانند ندارد و در اسلام کتابی همانند آن در
حلال و
حرام نوشته نشده است.
مرحوم
شیخ عبد الحسین تهرانی - استاد محدث نوری- گفته است:
اگر مورخ زمان صاحب جواهر، تصمیم گیرد که حوادث عجیبه آن زمان را ثبت اوراق نماید، هر آینه عجیب تر از تصنیف کتاب جواهر الکلام چیز دیگری را سراغ نتواند کرد.
شیخ
آقا بزرگ تهرانی احتمال می‌دهد که
ولادت او در
سال ۱۲۰۰ یا ۱۲۰۲ ق رخ داده باشد، با آن نشان که آغاز تالیف جواهر در ۲۵ سالگی بوده است و برخی نوشته‌های کتاب را به استادش
شیخ جعفر کاشف الغطاء ارائه داده است، و
فوت استادش در سال ۱۲۲۸ بوده است. از این رو، بعید نمی‌شمارد که ولادت او در همان تاریخ مزبور بوده باشد.
صاحب روضات ولادت او را حدود ۱۱۹۲ ق دانسته است، ولی احتمال اول شیخ آقا بزرگ، صحیح تر به نظر می‌رسد؛ زیرا تاریخ پایان جواهر ۱۲۵۴ ق بوده و به تصریح خود صاحب جواهر، سی سال در تالیف آن کتاب می‌کوشیده و در هنگام شروع آن ۲۵ ساله بوده است. پس تاریخ ولادت صاحب جواهر، در همان حدود ۱۱۹۹ یا ۱۲۰۰ ق خواهد بود.
صاحب جواهر که خود معرف و سرسلسله
خاندان با فضیلت «جواهری» در میان بیوتات اهل
علم در
نجف اشرف شد، نواده شیخ عبد الرحیم، معروف به شریف (متوفای اوایل قرن ۱۲ ق) بود و از جهت
مادر نیز نواده شریف ابو الحسن فتونی عاملی اصفهانی (م ۱۱۳۸ ق) است که صاحب جواهر از فتونی به «جدنا» یاد می‌کند.
صاحب جواهر، از محضر اساتید متعددی بهره مند بوده است که از میان آنان می‌توان به این بزرگان و مشاهیر اشاره نمود:
۱.
شیخ قاسم محی الدین (م ۱۲۳۸ ق).
۲. شیخ جعفر کبیر
کاشف الغطاء (م ۱۲۲۸ ق).
۳. شیخ موسی کاشف الغطاء (م ۱۲۴۱ ق).
۴.
سید جواد عاملی ، صاحب
مفتاح الکرامة (م ۱۲۲۶ ق).
سه تن از بزرگان عرصه
فقه و
اصول نیز در برخی از منابع، به عنوان استاد صاحب جواهر به صورت احتمال آورده شده است که عبارت‌اند از:
۱. شیخ علی کاشف الغطاء (م ۱۲۵۴ ق).
۲.
سید محمد مجاهد طباطبایی ، صاحب مفاتیح (م ۱۲۴۲).
۳.
سید مهدی بحر العلوم طباطبایی (م ۱۲۱۲ ق).
صاحب جواهر از برخی اساتید خود و از
شیخ احمد احسایی (م ۱۲۴۱ ق) نقل
روایت می‌کند.
صاحب جواهر، شاگردان متعددی داشته است که در مکتب فقهی پرفیض او تربیت یافته‌اند. حوزه درسی او مرکز تجمع فضلا و دانش مندان از هر نقطه و دیاربود، و گفته‌اند که هیچ
شهر شیعه نشینی وجود نداشت که یکی از شاگردان او به عنوان مرجع مسائل مردم، به آن نقطه نرسیده باشد. برخی از مشاهیر شاگردان او را می‌توان در این سطور معرفی کرد:
۱. میرزا ابراهیم شریعتمدار سبزواری.
۲.
سید ابراهیم لواسانی .
۳. سید اسد الله اصفهانی.
۴. سید اسماعیل بهبهانی.
۵.
شیخ محمد باقر اصفهانی .
۶. شیخ جعفر اعسم.
۷.
شیخ جعفر تستری .
۸. میرزا حبیب الله رشتی.
۹. شیخ محمدحسن آل یس.
۱۰. سید حسن مدرس اصفهانی.
۱۱.
شیخ حسن مامقانی .
۱۲. شیخ محمد حسن شرقی.
۱۳. آغا حسن نجم آبادی.
۱۴. میرزا حسین خلیلی.
۱۵.
شیخ محمد حسین کاظمی .
۱۶.
سید حسین ترک .
۱۷.
سید حسین بحر العلوم .
۱۸. شیخ محمد حسین طالقانی قزوینی.
۱۹. شیخ راضی نجفی.
۲۰. شیخ عبد الحسین شیخ عراقین طهرانی.
۲۱.
شیخ عبد الرحیم نهاوندی .
۲۲.
ملا علی کنی .
۲۳. ملا علی خلیلی.
۲۴. شیخ عیسی زاهد.
۲۵. ملا محمد فاضل ایروانی.
۲۶. ملا محمد اندرمانی.
۲۷.
ملا محمد اشرفی .
۲۸. سید محمد شهشهانی اصفهانی.
۲۹. سید محمد هندی.
۱. جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام : جواهر، کتابی است که از نظر دارا بودن آرا و گفته‌های علما، هم راه با دلیل‌های آنان بی نظیر است و از نظر جامع بودن به اقوال پیشینیان و متاخران مورد استقبال و رغبت اهل علم و پژوهندگان علم
فقه قرار گرفته است. این اثر عظیم، یکی از نوادر و غرائب روزگار است که عمر یک فرد با آن همه اشتغالات مرجعیت باید بابرکت زیادی هم راه و مقرون توفیق الهی باشد که به جمع آوری و تالیف چنین
دائرة المعارف بزرگی، یک تنه قیام کند.
آقا بزرگ تهرانی معتقد است کتاب طهارة جواهر در ۱۲۲۸ ق شروع شده است. البته پایان کتاب جواهر که کتاب الامر بالمعروف و النهی عن المنکر باشد، به تصریح صاحب جواهر، در ۱۲۵۷ ق بوده است.
۲. رساله‌هایی در هر یک از موضوعات
حج ،
خمس ،
زکات ،
دماء ثلاثه ،
طهارت ،
صلات ،
فرائض ،
مواریث و غیر اینها که گاهی همه و گاهی بعضی به نام
نجاة العباد یاملحق به نجاة العباد در
ایران و جاهای دیگر جهان به چاپ رسیده است.
۳.
هدایة الناسکین فی مناسک الحج .
۴. کتاب فی الاصول.
۵. رسالة فی المواریث.
۶.
نجاة العباد فی یوم المعاد (رساله حاضر).
وفات صاحب جواهر، در اول
شعبان سال ۱۲۶۶ هجری قمری در
نجف اشرف واقع شد و در مقبره‌ای که هم اکنون به نام او معروف است، مدفون گردید. او هنگام
وفات در جمع علما و بزرگان، مرجعیت
شیعه را به
شیخ انصاری احاله داد. خاندان او که به سبب انتساب به صاحب جواهر به «جواهری» مشهور هستند ازخانواده‌های با برکت و عالم پرور نجف اشرف به شمار می‌روند.
استاد الفقها شیخ محمد حسن نجفی، از کتاب مفصل و استدلالی خود یعنی جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام بخش‌هایی را انتخاب کرده و با حذف مباحث استدلالی آن فتوای خود را اعلام کرده است. این رساله یا مجموعه رسائل که در واقع رساله عملیه صاحب جواهر بوده شامل مباحث زیر است:
۱. رسالة فی الطهارة و الصلاة.
۲. رسالة فی احکام الصوم (کتاب الصوم).
۳. رسالة فی الزکاة (کتاب الزکاة).
۴. رسالة فی الخمس (کتاب الخمس).
۵. رسالة فی الحج (کتاب الحج).
۶. رسالة فی الفرائض و المواریث (کتاب الارث).
۷. رسالة فی الحج (کتاب الحج، مناسک الحج).
۸. رسالة فی احکام الحیض و الاستحاضة و النفاس.
چند نکته درباره این رساله‌ها قابل ذکر است:
۱. همه این مباحث دارای
خطبه آغاز کتاب و انجام مستقل از هم هستند.
۲. ترتیب و چینش رساله‌ها در چاپ‌های مختلف با هم فرق دارد.
۳. هیچ کدام از رساله‌های این مجموعه دارای نام و عنوان نیست غیر از رسالة فی الحج که به نام هدایة الناسکین نام گذاری شده است.
۴. همه یا برخی از این رساله‌ها با نام مشترک نجاة العباد فی یوم المعاد بارها چاپ شده است که این عنوان تنها در خطبه و آغاز رسالة فی الطهارة آمده است. لذا گاهی نجاة العباد را شامل رساله‌های بعد از رسالة فی الطهارة دانسته‌اند.
۵. رسالة فی الحیض و الاستحاضة و النفاس به عنوان یک رساله مستقل به این مجموعه اضافه شده است.
۶. آخوند خراسانی تنها بر رسالة فی الطهارة و الصلاة و رسالة فی الصوم و هم چنین رسالة فی الحیض حاشیه دارد. لذا ما رسالة فی الحیض را به صورت مستقل و دو رساله دیگر را با هم، تحت عنوان نجاة العباد آورده‌ایم. بر نجاة العباد بسیاری از فقها و مراجع بعد از صاحب جواهر حاشیه نوشته‌اند. ظاهرا حاشیه اول از شیخ اعظم انصاری باشد و بعد از ایشان دیگران به وی اقتدا کرده‌اند. آقا بزرگ تهرانی در الذریعه،شروح زیادی از نجاة العباد را گزارش کرده و منتخبات و ترجمه‌های زیادی از نجاة العباد را گزارش کرده است.
برای تدوین این رساله از دو چاپ استفاده شده است:
۱. تهران: دار الطباعه سید مرتضی، مباشر طبع: شیخ احمد شیرازی، مصحح: شیخ علی یزدی، خط: میرزا محمد رضا رضوی خوانساری، ۱۳۱۸ ق، ۲۲۶ ص، وزیری. این چاپ، از رسالة فی الحیض شروع می‌شود و تا پایان رسالة فی الارث راداراست. رسالة فی الحیض در یک بخش مستقل می‌آید.
۲.
جا ،
نا ، به درخواست: شیخ احمد تاجر، کتاب فروش شیرازی و آقامحمد باقر تاجر، کتاب فروش خوانساری، ۱۳۲۷ ق، ۲۶۴ ص، وزیری. دو چاپی که از آنها استفاده شده است، دارای حواشی این بزرگان است: ۱.
شیخ مرتضی انصاری (م ۱۲۸۱ ق). ۲.
میرزا محمد حسن شیرازی (م ۱۳۱۲ ق). ۳.
آخوند محمد کاظم خراسانی (م ۱۳۲۹ ق). ۴.
سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (م ۱۳۳۷ ق). ۵.
سید اسماعیل صدر اصفهانی (م ۱۳۳۸ ق). ۶.
میرزا محمد تقی شیرازی (م ۱۳۳۸ ق).
نرم افزار مجموعه آثار آخوند خراسانی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
