حَمْل (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَمْل (به فتح حاء و سکون میم) از
واژگان نهج‌البلاغه، به معنای برداشتن بار و
حِمْل (به کسر حاء) به معنای بار ظاهری است. موارد زیاد از اين کلمه در
نهج‌البلاغه به كار رفته است.
اِحْتِمال به معنای حمل است و نيز به معنى چشم پوشى و عفو آيد و نيز به معنى صبر به كار رود.
حامِل به معنای حمل كننده است و حَمَّال مبالغه آن است.
حَمَّالَةَ الْحَطَب ظاهرا لقب «امّ جميل» زن ابو لهب، خواهر ابو سفيان است.
حَمْل (بر وزن عقل) به معنای بار و برداشتن بار است. «حمل» به كسر اوّل بار ظاهرى و - به فتح اول- بار باطنى مانند بچه در شكم مادر است.
راغب در مفردات گويد: حمل يک معنى دارد و در چيزهاى بسيار به كار مى‌رود، فعل آن در همه جا يكى است ولى در مصدر آن فرق گذاشته به اشيائيكه در ظاهر حمل مى‌شود مانند باريكه بر دوش گيرند، به كسر اوّل (حمل) گفته‌اند و به اشيائيكه در باطن حمل مى‌شوند به فتح اول گفته‌اند. مانند بچه در شكم و آب در ابر، و ميوه بر درخت.
طبرسى فرموده حمل- به كسر اوّل- بار منفصل- و به فتح اوّل بار متصّل است.
بعضی از مواردی که از این کلمه در
نهج‌البلاغه به كار رفته است به شرح ذیل می‌باشد.
به تأويل كردن و وادار كردن نيز حمل گويند چنانكه درباره فسّاق فرموده:
«قَدْ حَمَلَ الْكِتَابَ عَلَى آرَائِهِ، وَ عَطَفَ الْحَقَّ عَلى أَهْوَائِهِ.»«قرآن را بر آراء خود حمل كرده و حق را بر هواهاى خويش بر گردانده است.»
(شرح‌های خطبه:
)
به
طلحه و
زبیر فرموده:
«وَاللهِ مَا كَانَتْ لِي فِي الْخِلاَفَةِ رَغْبَةٌ، ... وَلكِنَّكُمْ دَعَوْتُمُونِي إِلَيْهَا، وَ حَمَلْتُمُونِي عَلَيْهَا.»«به
خدا سوگند! من به
خلافت رغبتى نداشتم ... و اين شما بوديد كه مرا به آن دعوت كرديد و آن را به من تحميل نموديد.»
(شرح‌های خطبه:
)
اِحْتِمالبه معنای حمل است و نيز به معنى چشم پوشى و عفو آيد و نيز به معنى صبر به كار رود.
چنانكه فرموده:
«وَ الْبَشَاشَةُ حِبَالَةُ الْمَوَدَّةِ، وَالاْحْتِمالُ قَبْرُ العُيُوبِ.»«خوش‌رويى دام
محبّت است و تحمّل ناراحتى‌ها
قبر عيوب است.»
(شرح‌های حکمت:
)
آن در اينجا شايد به معنى چشم پوشى باشد گر چه محمد عبده تحمّل اذيت گفته است يعنى گشاده روئى كمند محبت و چشم پوشى قبر عيبهاى مردم است.
حامِل، به معنای حمل كننده است و حَمَّال مبالغه آن است.
آن حضرت در رابطه با
خوارج به
ابن عباس مى‌نويسد:
«لاَ تُخَاصِمْهُمْ بِالْقُرْآنِ، فَإِنَّ الْقُرْآنَ حَمَّالٌ ذُو وُجُوه، تَقُولُ وَيَقُولُونَ، وَلكِنْ حاجّهُمْ بالسُّنَّةِ.»«با خوارج با قران احتجاج مكن كه آن معانى زيادى را حمل مى‌كند اگر با يكى استدلال كنى خصم به آن ديگرى مى‌چسبد، ولى با آنها با سنت احتجاج كن.»
(شرح‌های خطبه:
)
(حَمَّالَةَ الْحَطَبِ) چنانكه در قرآن مجيد نيز آمده ظاهرا لقب «امّ جميل» زن ابو لهب، خواهر ابو سفيان است كه آنحضرت به معاويه مى‌نويسد:
«وَ مِنّا خَيْرُ نِساءِ الْعالَمينِ وَ مِنْكُمْ حَمّالَةُ الْحَطَبِ.»«بهترين زنان جهان (فاطمه) از ماست و حمّالة الحطب (همسر ابولهب) از شما.»
(شرح‌های خطبه:
)
و در «سده» يا «حلف» گذشت،
حمل (مثل شرف) در «لبث» خواهد آمد.
از اين ماده به طور بى‌شمار در «نهج البلاغه» آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «حمل»، ج۱، ص۳۰۴.
