جَبَل (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جَبَل (به فتح جیم و باء) یکی از
مفردات نهج‌البلاغه، به معنای
کوه است.
حضرت علی (علیه‌السلام) در مورد چگونگی
آفرینش زمین و ویژگی‌های آن در بیان‌های گوناگونی از این واژه استفاده نموده است.
جَبَل (به فتح جیم و باء) به معنای کوه آمده است.
جمع آن
جبال و
اجبال بوده که مورد دوم در «
نهج‌البلاغه» نیامده است.
قرآن مجید در رابطه این موضوع که کوه‌ها حرکت زمین را تعدیل نموده و از بالا و پایین رفتن پوسته آن جلوگیری می‌کنند، فرموده است:
(وَ الْجِبالَ اَوْتاداً) همچنین در
آیه‌ای دیگر می‌فرماید:
(وَ اَلْقی فِی الْاَرْضِ رَواسِیَ اَنْ تَمِیدَ بِکُمْ)
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
هنگام شروع
جنگ صفین فرموده است:
«اللَّهُمَّ رَبَّ السَّقْفِ الْمَرْفوعِ ... وَ رَبَّ الجِبالِ الرَّواسي الَّتي جَعَلْتَهَا لِلاَْرْضِ أَوْتاداً، وَ لِلْخَلْقِ اعْتَِماداً إِنْ أَظْهَرْتَنا عَلَى عَدُوِّنا فَجَنّبْنا الْبَغْيَ.» «اى
پروردگار آسمان بر افراشته شده و جوّ نگاه داشته شده در بارى زمين... و اى پروردگار كوه‌هاى ثابت كه آن‌ها را ميخ‌هاى زمين و براى مردم پناه‌گاه قرار داده‌اى، اگر ما را بر دشمن پيروز كردى از تجاوز كنارمان دار.»
امام علی (علیه‌السلام) درباره خلقت
زمین فرموده است:
«فَسَكَنَتْ مِنَ الْمَيَدانِ بِرُسوبِ الْجِبالِ في قِطَعِ أَديمِها، وَ تَغَلْغُلِها مُتَسَرِّبَةً في جَوْباتِ خَياشيمِها.» «زمین از بالا و پائین آمدن آرام گرفت، به
علت رفتن ریشه کوه‌ها در تکه‌های
سطح آن و به علت داخل شدن کوه‌ها به طور سرازیری در حفره‌های بینی‌های آن.»
امام علی (صلوات‌الله‌علیه) درباره خلقت كوه‌ها فرموده:
«فَمَضَتْ رُؤسُها في الْهَواءِ، وَ رَسَتْ أُصولُها في الْماءِ، فَأَنْهَدَ جِبالها عَنْ سُهولِها، وَ أَساخَ قَواعِدَها في متونِ أَقْطارِها.» «سرهاى كوه‌ها در هوا بالا رفت و ريشه‌هاى آن‌ها در آب (ظاهرا آب مذاب مركز زمين) استوار گرديد، كوه‌هاى زمين را از همواری‌هاى آن بالا برد و قاعده‌هاى آن‌ها را در متن اطراف آن رسوخ داد.»
در
قاموس قرآن ماده (ج ب ل) به طور مفصل گفته‌ایم که پوسته زمین تا رسیدن به قسمت مذاب حدود شصت کیلومتر است.
این
ضخامت نسبت به مرکز آن مانند: پوست
تخم مرغ نسبت به درون آن است، زمین که پیوسته دارای چهارده
نوع حرکت است اگر کوه‌ها آن‌را مهار نمی‌کردند، مردم را پیوسته بالا و پایین می‌برد، ساختمان‌ها را می‌شکست و زندگی را فلج می‌کرد.
امّا این کوه‌های بلند، با ریشه‌های بلندتر از خود که در زمین فرو رفته‌اند و سلسله
جبالی که در زیر
دریاها و اقیانوس‌هاست، از هر طرف هسته زمین را در میان گرفته و پیوسته آن‌را از حرکت و از شکافته شدن حفظ می‌کنند.
با این بیان به عمق
علم امام (صلوات‌الله‌علیه) پی می‌بریم، چرا که در آن روز کسی از این حقایق هیچ اطلاعی نداشت.
این واژه ۲۶ بار در «نهج البلاغه» آمده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «جبل»، ص۱۹۹-۲۰۱.
