جمع حکمی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جمع حکمی رفع تنافى در ناحیه
احکام موضوعات، در
ادله متعارض است.
جمع حکمى ، مقابل
جمع موضوعی و به معناى ایجاد سازگارى میان ادله متعارض با موضوع واحد ، از طریق رفع تنافى میان احکام آنها می باشد ، مانند :
جمع بین مطلق و مقید به کمک حمل
حکم مقید بر
استحباب ؛ برای مثال، دلیل مطلق بر
وجوب عتق رقبه ، و
دلیل مقید بر وجوب
عتق رقبه مؤمنه
دلالت می کند ؛ در این حالت ، در صورت جمع موضوعى ، باید مطلق را به دلیل اظهریت دلالت آن ، بر مقید حمل نمود ، اما در صورت جمع حکمى ، باید مقید را بر استحباب حمل کرد .
جمع حکمى مى تواند از قبیل جمع بین ظاهر و اظهر و یا ظاهر و نص باشد، مانند آن که دلیلى بگوید: " لا تتوضّأ بالماء المشمس ؛ با آبى که به سبب تابش
خورشید گرم شده است ،
وضو نگیر " و دلیل دیگر بگوید: " لا بأس فى الوضوء بالماء المشمس ؛ وضو گرفتن با چنین آبى اشکال ندارد " ؛ در این جا ، دلیل اول،
ظاهر در
حرمت و دلیل دوم،
نص در
اباحه و
جواز است ، و در
تعارض نص و ظاهر، نص مقدم است ؛ به همین خاطر از ظهور حکم حرمت دست برداشته و حمل بر
کراهت مى شود .
رتبه جمع حکمى ، از جمع موضوعى مؤخر است ؛ یعنى تا وقتى رفع تنافى از طریق جمع موضوعی ممکن است ، نوبت به جمع حکمى نمى رسد ، زیرا موضوع به منزله
علت براى حکم است .
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۸۰، برگرفته از مقاله «جمع حکمی».
