جبهه آزادیبخش اریتره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جبهه آزادیبخش اریتره (جبهةالتحریرِ الاریتریه)، جنبش مسلحانه که حامد ادریس عواتی، با
هدف کسب
استقلال اریتره از اتیوپی، در ۱۳۴۰ ش/ ۱۹۶۱ آن را بر پا کرد و پس از استقلال در ۱۳۷۲ ش/ ۱۹۹۳، تبدیل به تنها
حزب حاکم در این
کشور شد.
اریتره به عنوان بخشی از اتیوپی در ۱۳۰۷/۱۸۹۰ مستعمره
ایتالیا شد. در واقع، مرزهای فعلی و
هویت مستقل آن ناشی از حاکمیت ایتالیاست که بر اساس توافق با پادشاه وقت اتیوپی شکل گرفت. در ۱۳۲۰ ش /۱۹۴۱، در پی شکست ایتالیا از انگلیس،
اتیوپی تحت حاکمیت انگلیس در آمد و در ۱۳۲۸ ش /۱۹۴۹ تحت قیمومت سازمان ملل متحد قرار گرفت. در ۱۳۲۹ ش/ ۱۹۵۰ یکی از پیشنهادهایی که برای
آینده اریتره داده شد، پیوستن آن به اتیوپی در
نظام فدرالی بود.
در همین سال، به رغم مخالفت شوروی، قطعنامه GA/۵-۳۹۰ سازمان ملل، مبنی بر پیوستن اریتره به اتیوپی، در قالب
نظام فدرالی به تصویب رسید و حکومت اتیوپی، در ازای حمایت امریکا از این قطعنامه، به امریکا
اجازه داد تا در اریتره پایگاه
نظامی تأسیس کند.
پس از تثبیت حکومت فدرالی اتیوپی در ۱۳۳۷ ش /۱۹۵۸، هایله سلاسی، پادشاه اتیوپی، قطعنامه سازمان ملل را
نقض کرد و سپس تمام پرچمهای اریتره را پایین کشید و بر اساس قانونی که در ۱۳۴۰ ش/ ۱۹۶۱ در مجلس اریتره ــ که اکثر اعضای آن از طرفداران اتیوپی یا دست نشانده آن
کشور بودند ــ به تصویب رسید، اریتره در اتیوپی
ادغام شد.
در آستانه نظرخواهی سازمان ملل در اوایل
دهه ۱۳۳۰ ش/ ۱۹۵۰ در مورد
آینده اریتره، دو حزب عمده در اریتره فعال بودند: حزب مسلم لیگ که طرفدار استقلال بود و حزب اتحاد که
مسیحی و طرفدار اتحاد با اتیوپی بود.
جبهه آزادیبخش اریتره در شهریور ۱۳۴۰/ سپتامبر ۱۹۶۱ به رهبری حامد ادریس عواتی، به منظور
دفاع از تمامیت ارضی و استقلال ملی اریتره در مقابل
تجاوز اتیوپی، تأسیس شد. عواتی توانست، با جذب نیروهای مردمی و آموزش و سازماندهی آنها، فعالیتهای متعددی برای اخراج نیروهای اشغالگر انجام دهد.
او در ۱۳۴۱ ش /۱۹۶۲ درگذشت و اِدریس محمد آدم جانشینش شد، ولی ضعف رهبری وی و دخالتهای برخی از
کشورهای عربی، مانند
سوریه و
عراق و
عربستان سعودی ، به بروز اختلافات داخلی میان مبارزان انجامید، به طوری که در ۱۳۴۸ ش /۱۹۶۹ به سه گروه تقسیم شدند: شماری به فرماندهی محمداحمد ناصر در چارچوب جبهه آزادیبخش اریتره فعالیت نمودند؛ در همان
سال ، شماری دیگر از مبارزان عمدتاً مسیحی به رهبری اسیاس افورقی از فرماندهی
نظامی جبهه آزادیبخش اریتره جدا شدند و به ارتفاعات جنوبی رفته و جبهه آزادیبخش خلق اریتره (الجبهة الشَعبیة لتحریر أریتریا) را که از ایدئولوژی
مارکسیسم پیروی می‌کرد، تشکیل دادند؛ عثمان صالح سبّی نیز در ۱۳۵۰ـ۱۳۵۱ ش/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۲، به همراه شماری از هواداران خود، به یمن رفت و جبهه آزادیبخش اریتره ـ نیروهای آزادیبخش خلقی (جبهة التحریر الاریتریا ـ قوات التحریر الشعبیة) را بنیان گذاشت.
جبهه آزادیبخش اریتره پس از انشعاب جبهه آزادیبخش خلق اریتره از آن، با آن درگیر شد.
در
بهمن ۱۳۵۰/ فوریه ۱۹۷۱ ژنرال کُوماند، فرمانده شاخه
نظامی جبهه، ضرورت تشکیل جبهه واحدی شامل تمام نیروها را مطرح نمود. در پی این دعوت، عثمان صالح سبّی و اسیاس افورقی در
اسفند ۱۳۵۲/ مارس ۱۹۷۲ نشستی در بیروت ترتیب دادند و تلاش کردند جبهه متحدی تشکیل دهند و از نمایندگان احزاب دیگر دعوت کردند در
جنگ با ارتش اتیوپی با یکدیگر همکاری نمایند. در سازماندهی جدید جبهه آزادیبخش اریتره، اسیاس افورقی به رهبری
نظامیِ نیروهای داخل اریتره و عثمان صالح سبّی به مدیریت بخش سیاسی خارج از
کشور منصوب شدند. از سوی دیگر، در پی کودتای
نظامی در اتیوپی در ۱۳۵۳ ش /۱۹۷۴ و برکناری هایله سلاسی از قدرت و بروز
اختلاف شدید بین کودتاگران و تمرکز نداشتن قدرت در این
کشور، مبارزان اریتره توانستند بیشتر خاک اریتره را
آزاد کنند اما اختلافهای قومی و ایدئولوژیک میان فرماندهان و مبارزان
مسلمان و مسیحی اریتره و مداخله برخی از
کشورهای منطقه، مانع از پیروزی کامل آنها شد.
از دیگر عواملی که مانع پیروزی کامل مبارزان اریتره بر اتیوپی می‌شد، نقش حمایتی قدرتهای بزرگ از اتیوپی بود. پس از جنگ جهانی دوم، امریکا با آگاهی از نقش ژئوپلیتیک اتیوپی و واقع شدن این
کشور در مغرب دریای سرخ، روابط گسترده ای با این
کشور برقرار کرد. از سوی دیگر، دولت اتیوپی نیز از حمایت گسترده امریکا در مقابل مبارزان اریتره برخوردار شد. پس از ۱۳۵۳ ش /۱۹۷۴ با سقوط دولت هایله سلاسی، دولت جدید متمایل به
سوسیالیسم به رهبری هایله ماریام تشکیل شد و توانست با برخورداری از امکانات و تسلیحات وسیع شوروی، استقلال طلبان اریتره را سرکوب کند. بدین ترتیب، جبهه آزادیبخش اریتره به‌طور مستمر درگیر رقابتها، تخاصمات و منافع منطقه ای و بین المللی بود و امریکا و شوروی، در دوران نفوذ خود در اتیوپی، از این
کشور در مقابل استقلال طلبان اریتره حمایت کردند.
در ۱۳۵۴ ش/ ۱۹۷۵، با میانجیگری
سودان ، در پایتخت این
کشور همایش
خرطوم تشکیل شد و در آن نمایندگانی از
لیبی ، سوریه، عراق، سازمان آزادیبخش
فلسطین و سودان، به عنوان ناظر، شرکت داشتند. در ۱۰
شهریور ۱۳۵۴/ اول سپتامبر ۱۹۷۵، در پایان همایش، بین گروههای درگیر «میثاق وحدت» امضا شد اما، به سبب توافق نداشتن شاخه
نظامی گروه نیروهای آزادیبخش خلق اریتره به رهبری اسیاس افورقی، اختلافات همچنان باقی ماند.
در ۱۳۵۶ ش /۱۹۷۷، جبهه آزادیبخش اریتره و جبهه آزادیبخش خلق اریتره چند بار با یکدیگر متحد شدند و توانستند بیشتر
خاک اریتره، به جز چهار شهرک، را از دست نیروهای
نظامی اتیوپی آزاد کنند، اما بروز اختلافها و جنگهای داخلی بین آنها مانع از پیروزی نهایی و کسب استقلال اریتره از اتیوپی شد. با پشتیبانی بلوک شرق و شوروی، بیشتر این مناطق دوباره به تصرف نیروهای اتیوپی در آمد. از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ ش/ ۱۹۸۰ ـ ۱۹۸۱، در سراسر اریتره جنگهای داخلی سختی بین گروههای مبارز اریتره ای در گرفت که سبب کشته شدن شمار بسیاری از مبارزان شد
در نتیجه فشار مردم اریتره و تلاش اتحادیه عرب، گروههای مبارز اریتره (شامل جبهه آزادیبخش اریتره، جبهه آزادیبخش خلق اریتره، نیروهای آزادیبخش خلق، و گروه انشعابی نیروهای آزادیبخش اریتره ـ شورای انقلاب)، در اسفند ۱۳۵۹/ مارس ۱۹۸۱ در
تونس گردهم آمدند و موافقت کردند که زمینه اتحاد همه نیروهای اریتره را آماده سازند. با این حال، در پی حمله ناگهانی جبهه آزادیبخش خلق اریتره به جبهه آزادیبخش اریتره، جبهه آزادیبخش اریتره ظرف چند هفته خسارتهای فراوانی را متحمل گردید و نیروهای آن به سوی مرزهای سودان عقب نشینی کردند و از آن پس، جبهه آزادیبخش خلق اریتره بزرگ ترین جبهه مبارزه برای
استقلال اریتره شد.
در دی ۱۳۶۰/ ژانویه ۱۹۸۲، به دعوت عربستان سعودی، در جدّه سه گروه استقلال طلب (جبهه آزادیبخش اریتره به رهبری عبداللّه ادریس، جبهه آزادیبخش اریتره ــ نیروهای آزادیبخش خلقی به رهبری عثمان صالح سبّی، و جبهه آزادیبخش اریتره ـ شورای انقلاب به نمایندگی ابوبکر گیما) نشستی تشکیل دادند. عربستان سعودی و سودان کوشیدند که رهبران جبهه آزادیبخش خلق اریتره، به رهبری اسیاس افورقی، نیز در این نشست شرکت نمایند تا نیروهای استقلال طلب را باهم متحد سازند؛ اما رهبران این جبهه، که از دیگر نیروها توان بیشتری داشتند، از شرکت در نشست خودداری کردند.
در دی ۱۳۶۳/ ژانویه ۱۹۸۵، نشستی با حضور تمام گروههای مبارز اریتره، به جز جبهه آزادیبخش خلق اریتره، در خرطوم برگزار شد و شورایی به نام شورای متحد ملی اریتره (مجلس التحالف الوطنی الاریتری) تشکیل گردید. در حالی که وحدت و اتحاد بین گروههای مبارز کاهش می‌یافت، جبهه آزادیبخش خلق اریتره، به رهبری اسیاس افورقی، به جنگ با سربازان اتیوپی ادامه داد و توانست بخشهای مهمی را در غرب اریتره از
اشغال آنان خارج کند.
در شهریور ۱۳۶۸/ سپتامبر ۱۹۸۹، که حکومت اتیوپی درگیر مبارزه با مخالفان داخلی خود بود، با میانجیگری
امریکا ، در آتلانتای امریکا بین مقامات جبهه آزادیبخش خلق اریتره و نمایندگان حکومت اتیوپی مذاکراتی شد، که البته بی نتیجه بود. سال بعد، جبهه مذکور با جبهه انقلابی
دموکراتیک خلق اتیوپی (الجبهه الثوریه الدیمقراطیه لشعوب اثیوبیا)، که هر دو با حکومت اتیوپی می‌جنگیدند، متحد شد.
در بهمن ۱۳۶۸/ فوریه ۱۹۹۰، مبارزان، بندر مَصوُع را در اتیوپی تصرف کردند. این بندر برای اتیوپی اهمیت حیاتی داشت و تصرف آن رئیس جمهور وقت اتیوپی، را واداشت که به مبارزان اریتره امتیازات بیشتری بدهد. مبارزان همچنین توانستند در بهمن ۱۳۶۹/ فوریه ۱۹۹۱، شهر اسمره را، که در اشغال نیروهای اتیوپی بود، محاصره و تصرف کنند. در ۳۱
اردیبهشت / ۲۱ مه همان سال، آنها شهر آدیس آلم، در ۵۵ کیلومتری آدیس آبابا، را نیز به تصرف خود در آوردند. رئیس جمهور اتیوپی، با وجود حمایتهای امریکا و
اسرائیل ، به زیمبابوه فرار کرد و تِسفایه کیدان، معاون او،
قدرت را به دست گرفت. هم زمان با این پیروزیها، مبارزان اریتره برای اداره امور اریتره، دولت موقتی در ۱۰ تیر ۱۳۷۰/ اول ژوئیه ۱۹۹۱ به ریاست افورقی، رهبر جبهه آزادیبخش خلق اریتره، تشکیل دادند و مقرر شد پس از دو
سال ، مقدّمات یک همه پرسی برای استقلال اریتره فراهم شود.
به رغم نقش رژیم اسرائیل در حمایت از اتیوپی بر ضد مبارزان اریتره، اسرائیل بلافاصله در ۱۳۷۰ ش/ ۱۹۹۱، پس از پیروزی مبارزان، در اسمره نمایندگی دیپلماتیک افتتاح نمود و هیئتی به سرپرستی وزیر کشاورزی این
کشور به اسمره
سفر کرد. افورقی نیز متقابلاً در همان سال به اسرائیل رفت که با
اعتراض سران برخی
کشورهای عربی مواجه شد و در پی آن، عربستان سعودی در اوایل بهمن ۱۳۶۹/ اواخر ژانویه ۱۹۹۱، دفتر جبهه آزادیبخش خلق اریتره در
جدّه را بست و کمکهای خود را به اریتره متوقف کرد.
سرانجام از سوم تا پنجم اردیبهشت ۱۳۷۲/ ۲۳ـ ۲۵ آوریل ۱۹۹۳، با نظارت نمایندگان سازمان ملل و با شرکت نمایندگان سازمان وحدت
افریقا و
اتحادیه عرب ، سه روز همه پرسی در سراسر اریتره و دیگر کشورهایی که اتباع اریتره در آن
کشورها اقامت داشتند، برگزار شد. ۸ر۹۹% مردم اریتره به استقلال اریتره از اتیوپی رأی دادند و رئیس هیئت ناظران سازمان ملل متحد در اریتره، درستی همه پرسی و استقلال اریتره را تأیید کرد.
پس از استقلال اریتره، دولت موقت در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۷۲/ ۱۹ مه ۱۹۹۳ با انتشار بیانیه ای اعلام نمود که تا
زمان تدوین
قانون اساسی و مشخص شدن
حقوق اساسی مردم و احزاب و نهادها به مدت چهار سال اداره امور
کشور را برعهده خواهد داشت و در این دوره نیز وظایف مربوط به
قانونگذاری کشور به عهده کمیته مرکزی جبهه آزادیبخش خلق اریتره (مجمع ملی) گذاشته شد و جبهه مذکور نیز تنها حزب
حاکم پس از استقلال شد.
(۱) رضا ابهری و محمدرضا الموتی، اتیوپی، تهران: وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۷۴ ش.
(۲) اصغر جعفری ولدانی، «اسراییل و حوزه دریای سرخ»، فصلنامة مطالعات خاورمیانه، سال ۵، ش ۴ (زمستان ۱۳۷۷).
(۳) «جنبش آزادیبخش اریتره درگذر از تندبادهای سیاسی»، اطلاعات، ش ۱۷۵۸۶، ۱۸ اردیبهشت ۱۳۶۴.
(۴) جنبش آزادیبخش اریتره و
کشورهای مرتجع عربی ـ افریقائی»، اطلاعات، ش ۱۷۵۸۷، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۶۴.
(۵) محمود سریع القلم، «علل تطویل اختلافات منطقه ای»، مجلة سیاست خارجی، سال ۲، ش ۴ (مهر ـ اسفند ۱۳۶۷).
(۶) برکت هابته سلاسی، «من الحکم البریطانی الی الاتحاد و الضم»، در وراءالحرب فی اریتریا، اعداد بزیل دیوید سون، لایونل کلیف، و برکت هابته سلاسی، ترجمه محمد مشموشی، بیروت: مؤسسة الابحاث العربیة، (۱۹۷۹).
(۷) حلمی شعراوی، «الثورة الاریتریة و حق تقریرالمصیر»، السیاسة الدولیة، ش ۵۰ (اکتبر ۱۹۷۷).
(۸) علی اکبر عباس زاده، «دریای سرخ: رقابت های گذشته و رویارویی های آینده»، مطالعات افریقا، سال ۳، ش ۵ (تابستان ۱۳۷۶).
(۹) محمدرضا فوده، «ابعادالصراع الاریتری/ الاثیوبی»، السیاسة الدولیة، ش ۱۳۶ (آوریل ۱۹۹۹).
(۱۰) احمد یوسف قرعی، «قضیة أریتریا بین الحکم الذاتی و الانفصالیة»، السیاسة الدولیة، ش ۲۴ (آوریل ۱۹۷۱).
(۱۱) داود کریملو، اریتره، تهران: وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۷۳ ش.
(۱۲) «مصاحبه با رئیس هیأت اجرایی سازمان کمیته انقلابی اریتره»، کیهان، ش ۱۲۴۲۷، ۳۱ فروردین ۱۳۶۴.
(۱۳) «وحدت رهبری اریتره»، ترجمة نصیری، سروش، سال ۵ (۱۴ خرداد ۱۳۶۲).
(۱۴) Encyclopedia of twentieth-century African history , ed Paul Tiyambe Zeleza, London: Routledge, ۲۰۰۳, sv "Eritrea" (by Redie Bereketeab).
(۱۵) The Europa world yearbook ۱۹۹۹ , London: Europa Publications, ۱۹۹۹, sv "Eritrea".
(۱۶) Edward Paice, Guide to Eritrea , Bucks, Engl ۱۹۹۶.
(۱۷) Othman Saleh Sabby, The history of Eritrea , tr Muhamad Fawaz al-Azem, Beirut: Dar al-Masirah, (nd .
(۱۸) Medhane Tadesse, The Eritrean-Ethiopian war: retrospect and prospects ,) Addis Ababa) ۱۹۹۹.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جبهه آزادیبخش اریتره»، شماره۴۴۹۳.
