جبریل و میکال (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جبريل و ميكال:
(مَنْ كانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْرِيلَ وَ مِيكالَ) جبريل و ميكال: نام
«جبريل» سه‌بار و نام
«ميكال» يک‌بار در قرآن مجيد آمده است.
آنها از
فرشتگان بزرگ و مقرب خدايند (در تلفظات معمولى
مسلمین، جبرئيل و ميكائيل هر دو با همزه تلفظ مى‌شود، ولى در متن قرآن تنها به صورت جبريل و ميكال آمده است) جمعى عقيده دارند كه «جبريل» لفظى است عبرانى و اصل آن
«جبرئيل» به معنى «مرد خدا» يا «قوت خدا» است («جبر» به معنى «قوت يا مرد» و «إيل» به معنى «خدا» است).
به موجب آيات مورد بحث، جبرئيل پيک وحى خدا بر
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) و نازل‌كننده قرآن بر قلب پاک او بوده است.
به موردی از کاربرد
جبريل و ميكال در
قرآن، اشاره می‌شود:
(مَنْ كانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْرِيلَ وَ مِيكالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْكافِرِينَ) (كسى كه
دشمن خدا و فرشتگانش و
پیامبران او و جبرئيل و ميكائيل باشد
کافر است؛ و
خداوند دشمن كافران است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: سياق آیه دلالت دارد بر اينكه آيه شريفه در پاسخ از سخنى نازل شده كه
یهود گفته بودند، و آن اين بوده كه ايمان نياوردن خود را بر آنچه بر
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) نازل شده تعليل كرده‌اند به اينكه ما با جبرئيل كه براى او وحى مى‌آورد دشمنيم، شاهد بر اينكه يهود چنين حرفى زده بودند اين است كه
خدای سبحان درباره قرآن و جبرئيل با هم در اين دو آيه سخن گفته،
روایاتی هم كه در شان نزول آيه وارد شده، اين استفاده ما را تاييد می‌كند.
و اما آيات مورد بحث در پاسخ از اينكه گفتند: ما به قرآن
ایمان نمى‌آوريم براى اينكه با جبرئيل كه قرآن را نازل مى‌كند دشمنيم، مى‌فرمايد:
• اولا: جبرئيل از پيش خود قرآن را نمى‌آورد، بلكه به اذن خدا بر قلب تو نازل مى‌كند، پس دشمنى يهود با جبرئيل نبايد باعث شود كه از كلامى كه باذن خدا مى‌آورد اعراض كنند.
• ثانياً: قرآن كتاب‌هاى بر حق و آسمانى قبل از خودش را تصديق مى‌كند و معنا ندارد كه كسى به كتابى ايمان بياورد، و به كتابى كه آن را تصديق مى‌كند ايمان نياورد.
• ثالثاً: قرآن مايه هدايت كسانى است كه به وى ايمان بياورند.
• رابعاً: قرآن بشارت است، و چگونه ممكن است شخص عاقل از هدايت چشم پوشيده، بشارت‌هاى آن را به خاطر اينكه دشمن آن را آورده، ناديده بگيرد.
و از بهانه دومشان كه گفتند: ما با جبرئيل دشمنيم جواب می‌دهد به اينكه جبرئيل فرشته‌اى از فرشتگان خداست و جز امتثال دستورات خداى سبحان كارى ندارد، مثل ميكائيل و ساير
ملائکه، كه همگى بندگان مكرم خدايند، و خدا را در آنچه امر كند، نافرمانى نمى‌كنند، و هر دستورى بدهد انجام می‌دهند.
به موجب آيات مورد بحث، جبرئيل پيک وحى خدا بر پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) و نازل‌كننده قرآن بر قلب پاک او بوده است، در حالى كه در
سوره نحل (قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَ هُدًى وَ بُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ ) واسطۀ وحى«رُوحُ اَلْقُدُسِ» معرفى شده است.
و در
سوره شعراء (نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ) آمده که قرآن را «روح الامين» براى آن حضرت آورده است. ولى همان‌گونه كه مفسران تصريح كرده‌اند، منظور از«رُوحُ اَلْقُدُسِ» و «روح الامين» همان «جبرئيل» است.
ضمنا احاديثى در دست داريم كه به موجب آنها جبرئيل به صورت‌هاى گوناگون بر پيامبر نازل مى‌شد و در مدينه جبرئيل غالبا به صورت
دحیۀ کلبی كه مردى بسيار زيبا بود برآن حضرت نمايان مى‌گشت.
از
سوره نجم استفاده مى‌شود كه پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) جبرئيل را دوبار (به صورت اصلى‌اش) مشاهده كرد.
در كتب اسلامى معمولا چهار فرشتۀ مقرب خدا را جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل شمرده‌اند كه از ميان اينها جبرئيل از همه برتر است.
در منابع يهود نيز سخن از جبريل و ميكال آمده است، از جمله در
کتاب دانیال، جبرئيل به عنوان مغلوب‌كنندۀ رئيس
شیاطین، و ميكائيل به عنوان حامى قوم
اسرائیل معرفى شده است.
بعضى از محققان مى‌گويند در منابع يهود چيزى كه دلالت بر خصومت جبريل با آنها داشته باشد ديده نشده، و اين خود مؤيد آن است كه اظهار عداوت يهوديان معاصر پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) نسبت به جبريل يک بهانه بيش نبوده، تا به‌وسيلۀ آن از پذيرش
اسلام سرباز زنند، چرا كه در منابع مذهبى خودشان ريشه‌اى نداشته است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «جبریل و میکال»، ص۳۴۲.
