توشیح (علوم قرآنی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
توشیح، تناسب
کلمه یا
کلمات پایانی
آیه با معنای صدر آیه است.
یکی از اقسام
اسلوب بدیعی قرآن «توشیح» است که به آن «
مطمع» نیز می‌گویند و ابن ابی الاصبع عبدالعظیم بن عبدالواحد (م ۶۵۴ ق) (صاحب کتاب «بدیع القرآن») آن را یکی از انواع
فواصل قرآن شمرده است.
«توشیح»
مصدر باب تفعیل از ماده «وشح» است و در جایی مطرح می‌شود که خود به خود انتها و خاتمه
کلام قابل دستیابی و پیش بینی باشد؛ به صورتی که اگر
متکلم سکوت کند و سخن را ادامه ندهد، شنونده خود به خود آن را
ترنم می‌کند و می‌خواند؛ به دیگر بیان، توشیح این است که در آغاز سخن، معنایی بیاید که به
کمک آن اگر
کلام شعر است
قافیه آن، و اگر
نثر است
سجع آن شناسایی شود؛
(ان الله اصطفی آدم ونوحا وآل ابراهیم وآل عمران علی العالمین)؛ «به یقین
خداوند آدم و
نوح و خاندان
ابراهیم و خاندان
عمران را بر
مردم جهان برتری داده است».
از گزینش و نام بردن افراد مذکور در آیه، آخر آیه (فاصله) دانسته می‌شود؛ زیرا افراد مذکور، صنفی از اصناف جهانیان (عالمین) هستند و همواره گزینش بر پایه
اشتراک در
جنس صورت می‌گیرد.
(وآیة لهم اللیل
نسلخ منه
النهار فاذا هم مظلمون)؛ «و نشانه‌ای (دیگر) برای آنها
شب است که
روز را (مانند
پوست) از آن برمی کنیم و بناگاه آنان در تاریکی فرو می‌روند».
شخص آشنا با این
سوره که می‌داند مقاطع آیه‌های آن، نون مقرون به ردف (حرف لین، یعنی واو، الف و یا) است، و می‌بیند که در صدر
آیه سخن از
انسلاخ و جداسازی
روز از
شب است، متوجه می‌شود که فاصله (بخش پایانی آیه) «مظلمون» می‌شود؛ زیرا کسی که روز او از شبش جدا شد، وارد
ظلمت می‌شود.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «توشیح».
