تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق (دانشنامه‌جهان‌اسلام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق (یا طهارة الاعراق)، کتابی به عربی در باره
علم اخلاق نوشته ابوعلی احمدبن محمدبن یعقوب رازی ملقب به
مسکویه ،
فیلسوف قرن چهارم و پنجم است.
مسکویه در جاویدان خرد (الحکمة الخالده)
نوشته است که اصول اخلاق را در تهذیب الاخلاق آورده و این نشان می‌دهد که تهذیب الاخلاق پیش از جاویدان خرد تألیف شده است.
در سنّت
فلسفه اسلامی پرداختن به
اخلاق فلسفی چندان متداول نبوده و تهذیب الاخلاق یکی از معدود آثاری است که در آن تلاش شده تا اخلاق فلسفی با بهره گیری از مبانی
اخلاق نزد
افلاطون و
ارسطو تبیین شود.
تهذیب الاخلاق در هفت مقاله تنظیم شده است.
بعضی آن را شامل شش مقاله و بعضی آن را مشتمل بر هشت مقاله دانسته‌اند و این ناشی از آن است که در برخی چاپ‌ها ترتیب مقالات تغییر کرده و بعضی بخش‌ها با هم تلفیق شده است.
مسکویه غرض از تألیف کتاب را دست یافتن به
اخلاق و کردار نیکو بیان می‌کند
و می‌افزاید که برای این منظور باید به
معرفت نفس پرداخت، یعنی، کمال و غایت و قوا و
ملکات نفس را شناخت.
مقاله اول این کتاب مشتمل است بر تعریف نفس انسانی، اثبات
تجرد نفس ، فضائل نفسانی،
قوای نفس و فضائل متناسب با هریک، بحث از چهار فضیلت یعنی
حکمت و
عفت و
شجاعت و
عدالت که در اینجا تأثیر نظرگاه یونانی بویژه
افلاطون و سپس شرح نظریه ارسطویی اعتدال مشهود است.
مقاله دوم مشتمل است بر بحثی در خلقیات و طبایع، معرفی صناعت اخلاق که برای نیکوکردن رفتار آدمی و بهترین صناعت است، نسبت میان نظر و عمل،
مراتب نفس ، و شیوه
تربیت کودکان .
مقاله سوم در باره تفاوت میان
خیر و
سعادت و بحث در آرای گوناگون در این باره است.
مقاله چهارم در باره اعمال انسان، شرح عوامل زیان کاری در رفتار و حق
خالق بر
انسان است و اشاره دارد به این‌که
ارسطو در این باب تصریح بر
عبادت نکرده است.
مسئله اختیاری بودن
عدالت یا ستمکاری نیز در آن مطرح شده است.
مقاله پنجم در باب انواع
محبت ، رأی
فلاسفه در باب دوستی و شرایط آن و بحث در باره رأی ارسطو در مورد سعادت تام است.
مقاله ششم، مشتمل است بر بحث از
امراض نفسانی و توصیه به
محاسبه نفس برای مدافعه درونی در برابر رذایل و مقاله هفتم در باره طب نفسانی و درمان بیماریهای اخلاقی، مسئله
مرگ ، درمان اندوه و تأثیر ایمان در این امر است.
تهذیب الاخلاق مکرراً در هند و ترکیه و
مصر و
ایران و
لبنان چاپ شده است.
خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی ۶۷۲) در بخش اخلاق کتاب
اخلاق ناصری ، بنا به تصریح خودش، خلاصه معانی تهذیب الاخلاق را آورده است.
میرزاابوطالب زنجانی (متوفی ۱۳۲۹) تهذیب الاخلاق را با نام کیمیای سعادت به فارسی ترجمه کرده و آن را بهترین نوشته در فلسفه عملی دانسته است.
این ترجمه یک‌دست نیست، گاه دقیق و مطابق متن است و‌گاه گزارشی است آزاد از متن.
نصرت بیگم امین ، بانوی مجتهد معاصر (متوفی ۱۳۶۲ ش)، نیز ترجمه‌ای با نام اخلاق و راه سعادت از این کتاب دارد که ترجمه دقیق نیست، بلکه به تصریح مترجم در مقدمه، اقتباس و ترجمه است و افزوده‌هایی بر متن دارد که در حاشیه آورده است.
این کتاب را زُرَیق به انگلیسی و محمد ارکون به فرانسه ترجمه کرده‌اند.
ترجمه فرانسه را باید شرحی مفصّل و انتقادی بر تهذیب الاخلاق دانست.
(۱) احمدبن محمد مسکویه، اخلاق و راه سعادت، ترجمه طهارة الاعراق، به قلم نصرت امین، (اصفهان) ۱۳۲۸ ش.
(۲) احمدبن محمد مسکویه، تجارب الامم، ترجمه علینقی منزوی، تهران ۱۳۷۶ ش.
(۳) احمدبن محمد مسکویه، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، چاپ حسن تمیم، بیروت (۱۳۹۸)، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
(۴) احمدبن محمد مسکویه، الحکمة الخالده (جاویدان خرد)، چاپ عبدالرحمان بدوی، تهران ۱۳۵۸ ش.
(۵) احمدبن محمد مسکویه، کیمیای سعادت، ترجمه طهارة الاعراق، به قلم محمدبن ابوالقاسم موسوی زنجانی، چاپ ابوالقاسم امامی، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۶) محمدبن محمد نصیرالدین طوسی، اخلاق ناصری، چاپ مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران ۱۳۶۹ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تهذیب‌الاخلاق و تطهیرالاعراق»، شماره۴۱۱۱.
