تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - المکاسب المحرمة (لنکرانی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب « تفصيل الشريعة في شرح تحرير الوسيلة: المكاسب المحرمة» اثر آية الله
شیخ محمد فاضل لنکرانی و شرحى تفصيلى بر مسايل، فروعات و احكام
تحریر الوسیله امام خمینی است. در اين جلد، مباحث نظرى و مبانى و استدلال‌ها و ادله فقهى معاملات و كسب‌ها مخصوصا كسب‌هاى نامشروع بررسى و از مصاديق و نمونه‌هاى مشخص اين كسب‌ها از ديدگاه فقهاى
شیعه بحث شده است.
مرجع عاليقدر حضرت آيت الله العظمى حاج
شیخ محمد فاضل لنکرانی در سال ۱۳۱۰ ديده به جهان گشود. از آنجا كه عشق، راهنماى استاد، و شور و علاقه، چراغ راهش بود، تحصيلات دينى او با سرعتى بسيار پيش مى‌رفت، به طورى كه دوره‌هاى ادبيات و سطوح را كه معمولا طلّاب ديگر در مدت ۸ يا ۹ سال به پايان مى‌بردند، وى تنها در مدت ۶ سال سپرى كرد، از اين رو هنگامى كه درست ۱۹ سال از سنين عمر را پشت سر نهاده بود، وارد آخرين مرحله تحصيلات حوزه يعنى
درس خارج گرديد.
در سال‌هاى جوانى حدود ۱۱ سال در درس مرحوم
آیت الله بروجردی و حدود ۹ سال نيز مجموعاً در درس‌هاى
فقه و اصول
امام خمینی ( قدس سره) شركت داشت . ایشان در كنار درس‌هاى فقه و
اصول ، چند سال از عمر پرثمرش را نيز در درس‌هاى
فلسفه و
حکمت گذرانيد. در اين رشته استاد او، بزرگ مرد تفسير، استاد كم نظير، مرحوم
علامه طباطبایی بود كه وى در محضر پربارش طىّ سال ها، قسمتى از مباحث
منظومه سبزواری و سپس كتاب
اسفار ملا صدرای شیرازی را تعليم گرفت. البته در كنار همه اينها در مباحث ديگرى چون بحث‌هاى مسائل عقيدتى و نيز مباحثى در درس
اخلاق شركت مى‌كرد و از استادان ديگرى هم به طور پراكنده بهره گيرى و كسب فيض مى‌نمود. ایشان در سن سی سالگی به درجه اجتهاد رسیدند . نکته‌ای دیگر که در زندگی استاد جلب توجه می‌کند، این است که از نخستین سال‌های جوانی، همواره تحصیل و تدریس به موازات یکدیگر در زندگی اش جریان داشته است، در آن سال‌های ۱۵- ۱۶ سالگی عده شاگردانش غالبا به ۷۰- ۸۰ نفر می‌رسید و هنگامی که به ۱۹ سالگی رسید، دیگر جلسات درسش آن قدر گسترش یافته بود که بیشتر اوقات صدها نفر در محضر درس وی حاضر می‌شدند، تا جایی که وقتی به تدریس
کفایة الاصول (آخرین کتاب سطح عالی و دشوارترین کتاب آن دوره) می‌پرداخت قریب ۶۰۰- ۷۰۰ نفر پای درسش می‌نشستند . حضرت آيةالله العظمي فاضل، روز شنبه ۲۶ خرداد ماه ۱۳۸۶ در سن ۷۶ سالگي دعوت حق را لبيك گفت. خداوند او را با اولياء الله محشور كند انشاء الله .
تبيين مباحث و فروعات فقهى و شناخت اصول نظرى هر مسئله و ابعاد اصولى آن، هدف اصلى اين شرح مفصل است.
در هر مبحث ابتدا از نظر معيارهاى اصولى و قواعد عقلى فقهى و سپس تطبيق بر مسئله‌هاى مشخص صورت گرفته و ميان آرا و مبانى فقهاى متقدم و متأخر مقايسه انجام شده و ادله و پشتوانه‌هاى مشروعيت نظريه‌ها و فتاوى مشخص شده است.
مسايل و فروعات گسترده مربوط به معاملات و كسب‌ها در بخش‌هاى مختلفى مطرح گرديده است. مبحث اول شامل مجموعه مسايل تكسب به اعيان نجسه است كه همه اشكال و انواع آن از نظر نويسنده و شارح ايراد شرعى دارد. بحث در مكاسب و معاملات دو وجه دارد يك وجه آن بررسى از منظر
حکم تكليفى و وجه ديگر بررسى از منظر حكم وضعى است. نهى تكليفى
اشاره به
حرمت دارد اما نهى وضعى براى ارشاد به
بطلان معامله و كسب است شارح با تبيين ابعاد اين دو جنبه معتقد است در تكسب و مباحث كسب‌هاى
حرام بايد اين دو حيثيت را از هم تفكيك كرد.
سپس مفاد و دامنه معنايى و مفهومى آيه ۳۵
سوره مائده در حرمت ميته و خون و گوشت خوك و ديگر محرمات و نيز آيه ۱۷۳
سوره بقره و آيه الرجز فاهجر
و ديگر آيات مربوط به
تحریم محرمات بررسى كرده است. برخى
استدلال كرده‌اند كه مفاد و معناى حرمت در اين آيات به حرمت اكل و شرب
اختصاص دارد و اشاره‌اى به حرمت
تکسب به اين امور ندارد. نويسنده، به تبيين ماهيت اين استدلال در قالب يك اشكال پرداخته سپس از مفاد ديگر آيات و روايات مربوط به حرمت تكسب در امور مذكور بحث كرده و به اين نتيجه رسيده كه اين حرمت‌ها جنبه تكليفى ندارد و دلالت و
اشاره آن عمدتا به
حرمت وضعی است. در استدلال به برخى از روايات منقول از كتاب
فقه رضوی و
دعائم الاسلام و
جعفریات در اين مورد، نويسنده معتقد است اين روايات قابل اعتنا نيستند چون از جمله كتاب فقه رضوى اعتبارش نزد فقها ثابت نشده است. وى سپس استدلال و مبانى
امام خمینی و ديگر فقها را در تبيين ماهيت حرام
بیع و شرا در
اعیان نجسه توضيح داده و ميان اقوال و آراى گوناگون مقايسه كرده آن‌گاه ادله فقهى و روايات مربوطه را بررسى نموده و با طرح اشكالات خود به نظر و تبيين جديدى دست يافته و آن را تشريح كرده است. در مبحث كسب‌هاى حرام و حرمت بيع و شراء اعيان نجسه علاوه بر طرح آراى صاحب عروه و امام خمينى، به تفصيل از مبانى
شیخ انصاری كه بيشترين تلاش‌هاى فكرى را با نگارش كتاب
مکاسب انجام داده، بحث شده و جوانب استدلال‌هاى او بررسى گرديده است.
بعد ميان روايات متعارض مربوط به بحث، جمع كرده و در ادله و روايات حرمت
معامله هر يك از اعيان نجسه و مصاديق و كاربردها و استعمالات آن را توضيح داده سپس از روايات جواز بيع سگ شكارى، بيع عبد
کافر ، بيع عصير عنبى صحبت كرده و هم مقتضاى قواعد و ضوابط اوليه و هم دلالت روايات را تبيين نموده است. روش كلى شارح در هر مبحث، تفكيك برداشت‌هاى عرفى و مقتضاى اصول كلى از برداشت‌هاى فقهى از روايات و ادله فقهى مى‌باشد و در مباحث بيع متنجس، نجس العين، بيع انواع حشرات و درندگان،
اجاره مساكن و اماكن براى فعل
حرام ، مفهوم
اعانه ، فروش سلاح به دشمن، حرمت تكسب به تصاوير حرام، تصويرگرى،
اعانت بر اثم، اعانت بر حاكمان جور، بيع و شراء كتب ضلال،
سحر و شعبده، غناء و
موسیقی همين نحوه استدلال و كنكاش در مبانى و اقوال را پيش گرفته و با دقت از قواعد اصولى و ادله فقهى استنباطات تازه‌اى نموده است; ضمن اينكه در هر مبحث ميان آراى فقها و اصوليان مقايسه و تطبيق انجام داده است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
