تعریف مثالی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تعریف مثالی یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای
تعریف از طریق ذکر مثال است.
تعریف به
مثال از اقسام
رسم ناقص است که در آن در مقام شناساندن چیزی به جای تعریف مفهومی -اعم از
تعریف حدی و رسمی- به ذکر مثال برای آن چیز بسنده می‌شود. این در جایی است که مثال وافی به خصوصیات «مُمَثَّلٌ له» باشد؛ به دیگر بیان، مثال، تعریفی است که نه شامل
ذاتیات شیء و نه
عرضیات آن است، ولی صورتی شبیه به معرِّف را افاده می‌کند.
تعریف به مثال یا از طریق تعریف به مشابه است یا مقابل و یا مختلط؛ یعنی مثال به چیزی که هم شباهت دارد و هم
تقابل و اختلاف؛ بنابراین تعریف کلیات به جزئیات و مصادیق و تعریف امور
معقول به محسوس داخل در این نوع تعریف هستند؛ مانند اینکه در تعریف کلمه گفته شود: «مانند گل» و در تعریف نور گفته شود: «نور مانند
یقین است»، یا در تعریف
روح گفته شود: «جسم نیست» یا در تعریف
اراده نفوس فلکی گفته شود: «اراده نفوس فلکی مانند اراده نفوس حیوانی در ادراک فعل خود است، با این اختلاف که نفوس فلکی فعلشان بر یک نهج و متشابه است، ولی نفوس حیوانی افعال مختلف دارند».
بهترین تعریف مثالی، تعریفی است که در آن هم وجه تشابه و هم وجه تقابل آورده شود؛ مانند مثال اخیر. تعریف مثالی برای نوآموزان و افراد معمولی در فهم پدیده‌ها و تمییز آنها مناسب‌تر است، زیرا آنان به مثال و محسوس مانوس‌تر‌ند، ولی در گفت و‌گو با دانشمندان و خواص -که با معقولات مانوس‌اند- تعریف حدی یا رسمی به کار می‌رود.
گاهی در مقام آموزش، چند مثال ذکر و تک‌تک آنها بررسی می‌شود تا نوآموز برای درک یک حقیقت کلی یا اقتباس
قاعده کلی آمادگی پیدا کند که به آن «
طریق استقرا» گفته می‌شود.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تعریف مثالی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۷.
