تخیل (منطق)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

تخیل، از اصطلاحات علم منطق بوده و مفاد قضاياى تخييلى يا مخیلات است و به معناى برانگيخته‌شدن قوه خیال و به‌هيجان‌آمدن نفس است.

---

تخيل گاهى ايجاد سرور و خوشحالى و گاهى ايجاد غم و اندوه مى‌کند، گاهى کار مشکلى را آسان جلوه مى‌دهد و گاهى چيزى را مشکل و محال مى‌نماياند، گاه به چيزى رغبت و گاه نفرت به‌وجود مى‌آورد، گاه از چيزى مى‌ترساند و گاه جسارت و شجاعت را سبب مى‌شود، گاه چيزى را عزيز و شريف و گاه پست مى‌نماياند.
قضايايى که آثارشان تخيّل است (مخیلات) در نفس آدمى قبض يا بسط، شوق يا نفرت و يا حالى از حالات ايجاد مي‌کند. اين‌گونه قضايا با اين که یقین ايجاد نمى‌کند و تخييل در آنها جايگزين تصديق شده است، تأثيرى بس شگرف در ذهن دارند و هدف گوينده برانگيختن شنونده است تا از طريق تهييج براى مثال در وى ايجاد نفرت يا رغبت کند؛ مانند آنکه عسل را به صفرا يا قَى تشبيه کند تا دل از آن زده شود.

---

وجه تأثير تخيل در آدمى، آن است که در آن، نوعى محاکات نهفته است. محاکات، حکايت دروغين از واقع و صدور چيزى از چيزى است که صدورش از آن متوقع نيست؛ به همين سبب، نفس از آن تعجب مى‌کند و اين تعجب، سبب لذت مى‌شود؛ مانند طوطى که اداى سخنگويان را در مى‌آورد (حکايتى دروغين از انسان سخنگوست و به همين سبب نيز جالب و خوشايند است) يا فرد زشتى که اداى زيبارويان را در مى‌آورد يا تصويرى زيبا از طبيعت که نوعى حکايت از آن است و زيبايى‌اش را جلوه‌گر مى‌سازد و به همين سبب بدان توجه مي‌شود.

---