• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تجمّل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تجمّل، مبحثی در فقه و حدیث به معنای زینت دادن است.



تجمل در لغت به معنای خود را زینت دادن و آراستن است، و به صورت اسمی به معنای وسایل آرایش و آنچه موجب نشان دادن شأن و شکوه باشد.
[۱] «تجملات»، دهخدا، ذیل «تجمل»، لغت نامه.



این واژه در قرآن کریم نیامده، اما از واژه های هم ریشه با آن یک بار جمال و هفت بار جمیل آمده است.
بعلاوه، در قرآن به بلامانع بودن استفاده از زینت تصریح و به زینت کردن هنگام عبادت توصیه شده است، کما اینکه به جلال و شکوه تجمل آمیز و آراستگی برخی پیامبران نیز اشاره شده است.


سیره پیامبر اکرم و ائمه علیهم‌السلام نیز مؤید این است که تجمل به خودی خود ناپسند نیست و حتی ممدوح است.
درباره پیامبر اکرم نقل کرده‌اند که همیشه عطر می‌زد، به طوری که از بوی خوشش شناخته می‌شد و در سفر ، شانه و آیینه و روغن برای موی سر و مسواک و سرمه به همراه داشت، انگشتر نقره به دست می‌کرد و عبای خز و لباسهای نقشدار و زیبا می‌پوشید. از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است که خداوند تجمل را و این‌که انسان خود را زیبا نشان دهد، دوست دارد و زندگی نکبت بار و آشفته را دشمن می‌دارد، زیرا خداوند وقتی به بنده اش نعمتی عطا می‌کند، دوست دارد که اثر آن را در زندگی او ببیند.
امام صادق درباره چگونگی تجمل، به لباس پاکیزه و بوی خوش و خانه زیبا و تمیز اشاره کرده اند.
همچنین وقتی شخصی از ایشان درباره کسی پرسید که لباسهای فاخر زیادی دارد و خود را با آن‌ها می‌آراید (یتجمّلُ بِها)، حضرت او را مسرف ندانست و آیه ۷ سوره طلاق را تلاوت فرمود.
ائمه علیهم‌السلام در هنگام عبادت زینت می‌کرده‌اند و لباسهای خوب می‌پوشیده‌اند.

۳.۱ - توصیه‌های ائمه به تجمل

توصیه‌های ائمه معصومین به تجمل در کتب روایی، تحت عناوین مختلفی نظیر «الزّیّ و التجمل»، «اظهار التجمل و کراهة التَّباؤس»، «التجمل و اظهار النعمة» و نیز «التّطیّب و التنظیف» و «الطهارة» آمده است.
در احادیث آمده است که تجمل، حزن و اندوه را از بین می‌برد و سبب ذلت دشمن و قطع طمع از مسلمانان می‌شود.

۳.۲ - تأکید بر تجمل

به تجمل در موارد و مواقعی توصیه و تأکید شده است، از جمله تجمل زن و شوهر برای یکدیگر، تجمل در وقت عبادت بجز زمان حج که باید بدون تشریفات بود، تجمل برای برادر دینی خود و تجمل در مقابل دشمنان.

۳.۳ - نهی از تجمل

تجمل در همه وقت و همه حال پسندیده نیست و در موارد خاصی از آن نهی شده است، از جمله تجمل از راه حرام، تجمل نامتناسب و ناهماهنگ با وضع اجتماعی و اقتصادی زمان، تجملی که سبب شهرت شود، تجملی که منجر به اسراف گردد، تجمل هنگام مصیبت، تجملی که سبب تشبه مردان به زنان یا برعکس و نیز تشبه به کفار شود
[۴۱] بخاری جعفی، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج۷، ص۵۵.
و تجملی که متناسب وضع مالی شخص نباشد.
در آیاتی از قرآن کریم به مبارزات انبیاء (علیهم‌السّلام) با اشراف و تجمل اشاره شده‌ است. امام‌ خمینی فرستادگان خداوند را مبارزان با اشراف و تجمل و ثروتمندان می‌نامید و خاستگاه اسلام را از میان ضعفا می‌دانست و معتقد بود هیچ‌کدام از پیامبران (علیهم‌السّلام) جزو طبقه اشراف و تجمل‌گرایی نبوده‌اند و از اشراف طرف‌داری نمی‌کردند. ایشان مقابله حضرت ابراهیم با نمرود و شکستن بت‌ها که مظهر اشرافیت و تجمل بودند و نیز مقابله حضرت موسی با فرعون را مقابله با اشرافیت می‌دانست. امام‌ خمینی خاطرنشان کرده‌ است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با اینکه متعلق به خاندان قریش بود با مردم فقیر روزگار گذراند و به دلیل آزار و اذیت اشراف مدتی را در کوهستان زندگی کرد. ایشان بخش اعظمی از جنگ‌های پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را مبارزه با اشرافیت، تجمل‌گرایی و ثروتمندان و کمک به فقرا می‌دانست. به باور امام‌ خمینی نبرد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با اشرافیت و تجمل‌گرایی درون مرزهای عربستان محدود نبود و با ارسال نامه‌هایی به پادشاه روم، ایران و مصر به مقابله با ظلم و تجمل‌گرایی در سرزمین‌های دیگر پرداخت. ازاین‌رو ایشان بارها بر ساده‌زیستی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امیرالمؤمنین تاکید کرده و نمونه‌هایی از آن را بازگو کرده‌ است. امام‌ خمینی حکومت‌های پادشاهی ایران در طول تاریخ به‌ویژه حکومت پهلوی و صدراعظم‌ها را نمونه‌های حکومت‌ها و اشخاص اشرافی و تجمل‌گرا می‌دانست. ایشان برگزاری جشن‌های شاهنشاهی و هزینه‌های سنگین دربار را نشانه‌های اشرافیت در آن دوران می‌شمرد و معتقد بود رجال پهلوی اطلاعی از اوضاع مردم نداشتند و به آنان توجه نمی‌کردند و در هر کاری، منفعت خود را در نظر می‌گرفتند. به عقیده ایشان اگر به روستایی هم رسیدگی ظاهری می‌شد ازآن‌جهت بود که اشراف مالک آن منطقه بودند. تمایل به تجمل‌گرایی و ثروت‌اندوزی، ساخت دربار باشکوه، عدم توجه به امور عامه، جلوگیری از حضور و مشارکت عموم مردم در امور سیاسی و خودکامگی را می‌توان از اصول جدانشدنی حکومت‌های تجمل‌گرا و اشرافی دانست.
[۴۸] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۳۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



(۱) قرآن.
(۲) ابن سعد، الطبقات الکبری (بیروت).
(۳) محمد بن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۴) حرّ عاملی، وسائل الشیعة.
(۵) دهخدا، لغت نامه.
(۶) محمد بن مسعود عیاشی، کتاب التفسیر، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران.
(۷) محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی، تفسیر الصافی، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
(۸) کلینی، ‌اصول الکافی.
(۹) مجلسی، ‌بحارالانوار.


۱. «تجملات»، دهخدا، ذیل «تجمل»، لغت نامه.
۲. نمل/ سوره۲۷، آیه۶۰.    
۳. یوسف/ سوره ۱۲، آیه۱۸.    
۴. یوسف/ سوره۱۲، آیه۸۳    .
۵. حجر/ سوره۱۵، آیه۸۵.    
۶. احزاب/ سوره۳۳، آیه۲۸.    
۷. احزاب/سوره۳۳، آیه۴۹.    
۸. معارج/سوره۷۰، آیه ۵.    
۹. مزّمّل/ سوره۷۳،آیه۱۰.    
۱۰. اعراف/ سوره۷، آیه ۳۲-۳۱.    
۱۱. ص/ سوره۳۸، آیه۳۵.    
۱۲. نحل/ سوره۱۶، آیه۱۲۲.    
۱۳. یوسف/ سوره۱۲،آیه۱۰۱.    
۱۴. بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۹۹.    
۱۵. بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۴۸۴.    
۱۶. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۵، ص۱۵.    
۱۷. مجلسی، ‌محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۶، ص۳۰۰.    
۱۸. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۶، ص۴۴۳.    
۱۹. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۵، ص۲۲.    
۲۰. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۴.    
۲۱. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۴، ص۴۵۵.    
۲۲. کلینی، ‌محمد بن یعقوب، الکافی، ج۶، ص۴۴۴.    
۲۳. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۵، ص۱۴.    
۲۴. کلینی، ‌محمد بن یعقوب، الکافی، ج۶، ص۴۷۵.    
۲۵. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۵، ص۱۱.    
۲۶. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ج۲، ص۱۸۹.    
۲۷. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۴۴۲۴۴۴.    
۲۸. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۴۶۸.    
۲۹. مجلسی، ‌محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۶، ص۲۹۸.    
۳۰. کلینی، ‌محمد بن یعقوب، الکافی، ج۶، ص۴۸۰.    
۳۱. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۵، ص۱۲.    
۳۲. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۵، ص۶.    
۳۳. مجلسی، ‌محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۶، ص۳۰۵.    
۳۴. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۵، ص۸.    
۳۵. کلینی، ‌محمد بن یعقوب، الکافی، ج۶، ص۴۴۵.    
۳۶. مجلسی، ‌محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۶، ص۳۱۳۳۱۴.    
۳۷. کلینی، ‌محمد بن یعقوب، الکافی، ج۶، ص۴۴۳.    
۳۸. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج ۵، ص ۲۱۲۲.    
۳۹. مجلسی، ‌محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۶، ص۳۰۷.    
۴۰. مجلسی، ‌محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۶، ص۲۹۶.    
۴۱. بخاری جعفی، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج۷، ص۵۵.
۴۲. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج ۴، ص ۳۸۵.    
۴۳. مجلسی، ‌محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۶، ص۳۰۷ ۳۰۸.    
۴۴. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۵، ص۲۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۴۵. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۴، ص۱۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۴۶. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۸، ص۴۵۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۴۷. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۴، ص۲۲۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۴۸. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۳۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تجمل»، شماره۳۳۰۲.    
• دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.






جعبه ابزار