بخس (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَخْس (به فتح باء و سکون خاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای ناقص کردن و کم کردن است.
بَخْس به معنای ناقص کردن و کم کردن است.
راغب آن را کم کردن از روی
ظلم معنی کرده است.
و در
قاموس آمده که آن به معنای نقص و ظلم است.
(فَلا یَخافُ بَخْساً) «از نقصان نمی‌ترسد.»
(وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ) «او را به قیمت کم و ناقص فروختند.»
بخس در
آیه صفت و یا اسم مصدر است.
با
تدبّر در استعمال
قرآن قول راغب اقرب به نظر می‌رسد زیر موارد به کار رفتن آن توام با ظلم است.
در آیه‌ی
(وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ اَشْیاءَهُمْ) (و از اموال مردم كم نگذاريد.)
و نظائر آن «اَشْیاءَهُمْ» بدل اشتمال از «النَّاسَ» است.
تدبّر در
آیات نشان می‌دهد که بخس در نقصان کمّی و کیفی هر دو به کار می‌رود.
مثلا در
آیه (وَ لا تَنْقُصُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ اِنِّی اَراکُمْ بِخَیْرٍ.... اَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ بِالْقِسْطِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ اَشْیاءَهُمْ...) (پيمانه و وزن را كم نكنيد و دست به كم‌فروشى نزنيد. كه من خيرخواه شما هستم ... حق پيمانه و وزن را با عدالت، ادا كنيد؛ و از اموال مردم چيزى كم نگذاريد.)
به نظر می‌آید که مراد از «تَبْخَسُوا» تعییب اشیاست یعنی بر متاع دیگران عیب نگیرید و آن چنان‌که گفته شد نقصان کیفی است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بخس»، ج۱، ص۱۶۹.
