بَخْس (مفرداتقرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَخْس (به فتح باء و سکون خاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای ناقص کردن و کم کردن است.
مشتقات
بَخْس که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
بَخْساً (به فتح باء و سکون خاء) به معنای نقصان؛
بَخْسٍ (به فتح باء و سکون خاء) به معنای کم و ناقص؛
لا تَبْخَسُوا (به فتح باء و سکون خاء) به معنای کم نگذارید.
بَخْس به معنای ناقص کردن و کم کردن است.
راغب آن را کم کردن از روی
ظلم معنی کرده است.
در
قاموس آمده که آن به معنای نقص و ظلم است.
به مواردی از
بَخْس که در قرآن به کار رفته است، اشاره میشود:
(فَلا یَخافُ بَخْساً) «از نقصان نمیترسد.»
(وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ) «او را به قیمت کم و ناقص فروختند.»
بخس در
آیه صفت و یا اسم مصدر است.
با تدبّر در استعمال
قرآن قول راغب اقرب به نظر میرسد زیر موارد به کار رفتن آن توام با ظلم است.
(وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ اَشْیاءَهُمْ) (و از اموال مردم كم نگذاريد.)
در آیهی ۸۵
سوره اعراف و نظائر آن
(اَشْیاءَهُمْ) بدل اشتمال از
(النَّاسَ) است.
تدبّر در
آیات نشان میدهد که بخس در نقصان کمّی و کیفی هر دو به کار میرود.
(وَ لا تَنْقُصُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ اِنِّی اَراکُمْ بِخَیْرٍ.... اَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ بِالْقِسْطِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ اَشْیاءَهُمْ...) (پيمانه و وزن را كم نكنيد و دست به كمفروشى نزنيد. كه من خيرخواه شما هستم ... حق پيمانه و وزن را با عدالت، ادا كنيد؛ و از اموال مردم چيزى كم نگذاريد.)
مثلا در آیهی ۸۵
سوره هود به نظر میآید که مراد از
(تَبْخَسُوا) تعییب اشیا است یعنی بر متاع دیگران عیب نگیرید و آن چنانکه گفته شد نقصان کیفی است.
•
قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بخس»، ج۱، ص۱۶۹.