• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تاریخ پیدایش حج

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حج، يك آیین عبادی است که در فقه اهل بیتی شرایط معين و مشخصي دارد و در وقت و زمان خاصي هم بايد انجام شود.



درباره تاریخ شکل‌گیری و چگونگی آیین حج، اطلاع روشنی در دست نیست؛ اما روایات اسلامی بر پیشینه بسیار کهن آن تأکید کرده‌اند.


براساس این روایات، قدمت این آیین به پیش از خلقت آدم بازمی‌گردد و نخستین حج‌گزاران فرشتگان بودند که در آسمان چهارم بر گرد بیت‌المعمور به طواف و عبادت می‌پرداختند.
[۱] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۳۴ـ۳۶، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۲] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۴۹ـ۵۱، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۳] ابن‌بابویه، علل الشرایع، ج۱، ص۴۰۲، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم.
[۴] ابن‌بابویه، علل الشرایع، ص۶۰۴، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم.
[۵] مُجْمَل‌التواریخ و القصص، چاپ سیف‌الدین نجم‌آبادی و زیگفرید وبر، ج۱، ص۳۷۲، نکارهاوزن ۱۳۷۸ش.



این مناسک پس از خلقت آدم به زمین نیز انتقال یافت و وی به فرمان خدا، مأمور بنای کعبه و برگزاری مراسم حج گردید.
[۶] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۳۶ـ۴۳، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۷] ابن‌بابویه، علل الشرایع، ج۱، ص۴۰۶، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم.
[۸] مُجْمَل‌التواریخ و القصص، چاپ سیف‌الدین نجم‌آبادی و زیگفرید وبر، ج۱، ص۳۷۲، نکارهاوزن ۱۳۷۸ش.

در این خصوص، عبارت قرآنیِ «اَوَّلَ بَیتٍ» (نخستین‌ خانه ) که در توصیف کعبه به‌کار رفته است
[۹] آل‌عمران: ۹۶.
[۱۰] سفرنامه منظوم حج، سراینده: بانویی اصفهانی از دوره صفوی، چاپ رسول جعفریان، (تهران) ۱۳۷۴ش.
[۱۱] سفرنامه منظوم حج، سراینده: بانویی اصفهانی از دوره صفوی، چاپ رسول جعفریان، (تهران) ۱۳۷۴ش.
چه‌بسا ناظر به بنای کعبه توسط حضرت آدم باشد.


سنّت حج‌گزاری در میان اخلاف حضرت آدم ( ملقب به ابوالحجاج ) تداوم یافت و پیامبران به برگزاری آن اهتمام ویژه‌ای داشته و بسیاری از آنان در جوار کعبه به خاک سپرده شده‌اند.
[۱۲] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۵۱، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۱۳] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۶۸ـ۶۹، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۱۴] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۷۲ـ۷۴، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۱۵] طبری، تاریخ (بیروت)، ج۱، ص۱۲۵.    
[۱۶] محمدبن مسعود عیاشی، کتاب التفسیر، ج۱، ص۶۰، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران.



گفته شده است که کعبه در طوفان نوح ناپدید
[۱۷] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۳۸، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۱۸] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۵۲ـ۵۳، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۱۹] ابن‌بابویه، علل الشرایع، ج۱، ص۳۹۹، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم.
و به‌تدریج آیین‌های حج به فراموشی سپرده شد.


این وضع تا زمانی که حضرت ابراهیم مأمور بازسازی کعبه و احیای آیین حج گردید
[۲۰] بقره: ۱۲۵.
[۲۱] بقره: ۱۲۷.
[۲۲] سفرنامه منظوم حج، سراینده: بانویی اصفهانی از دوره صفوی، چاپ رسول جعفریان، (تهران) ۱۳۷۴ش.
[۲۳] سفرنامه منظوم حج، سراینده: بانویی اصفهانی از دوره صفوی، چاپ رسول جعفریان، (تهران) ۱۳۷۴ش.
ادامه یافت.
گفته‌اند که پس از اتمام بنای کعبه، جبرئیل مناسک حج را یک به یک به او آموخت، آنگاه ابراهیم بر مکان مرتفعی (به روایتی کوه ثَبیر و به روایتی جایی که بعدها به مقام ابراهیم معروف شد) ایستاد و با صدای بلند، مردمان را به حج‌گزاری فراخواند، سپس خود، پسرش اسماعیل و گروهی از جُرهُم، به عنوان پیشگامان، حج به‌جای آوردند.
[۲۴] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۶۶ـ۷۲، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۲۵] طبری، تاریخ (بیروت)، ج۱، ص۲۶۰۲۶۲.    



از آن پس، حج به عنوان سنّتی مقدّس و با آدابی چون مُحرِم شدن، طواف، سعی، وقوف در عرفه، مَشعَر، مِنا و مزدلفه، قربانی، تهلیل، تلبیه و رَمْیِ جمره، تداوم یافت و مناصبی چون کلیدداری، پرده‌داری و خدمتگزاری کعبه نیز پدید آمد.
[۲۶] ابن‌کلبی، کتاب الاصنام، ج۱، ص۶، چاپ احمد زکی‌پاشا، قاهره ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
[۲۷] ابن‌هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۷۷ـ ۷۸، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، (بیروت) : دارابن‌کثیر.
[۲۸] ابن‌هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۸۴ـ ۸۵، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، (بیروت) : دارابن‌کثیر.
[۲۹] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۹۵، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
[۳۰] محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۱۸۶، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.


 
۱. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۳۴ـ۳۶، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
۲. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۴۹ـ۵۱، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
۳. ↑ ابن‌بابویه، علل الشرایع، ج۱، ص۴۰۲، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم.
۴. ↑ ابن‌بابویه، علل الشرایع، ص۶۰۴، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم.
۵. ↑ مُجْمَل‌التواریخ و القصص، چاپ سیف‌الدین نجم‌آبادی و زیگفرید وبر، ج۱، ص۳۷۲، نکارهاوزن ۱۳۷۸ش.
۶. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۳۶ـ۴۳، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
۷. ↑ ابن‌بابویه، علل الشرایع، ج۱، ص۴۰۶، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم.
۸. ↑ مُجْمَل‌التواریخ و القصص، چاپ سیف‌الدین نجم‌آبادی و زیگفرید وبر، ج۱، ص۳۷۲، نکارهاوزن ۱۳۷۸ش.
۹. ↑ آل‌عمران: ۹۶.
۱۰. ↑ سفرنامه منظوم حج، سراینده: بانویی اصفهانی از دوره صفوی، چاپ رسول جعفریان، (تهران) ۱۳۷۴ش.
۱۱. ↑ سفرنامه منظوم حج، سراینده: بانویی اصفهانی از دوره صفوی، چاپ رسول جعفریان، (تهران) ۱۳۷۴ش.
۱۲. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۵۱، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
۱۳. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۶۸ـ۶۹، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
۱۴. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۷۲ـ۷۴، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
۱۵. ↑ طبری، تاریخ (بیروت)، ج۱، ص۱۲۵.    
۱۶. ↑ محمدبن مسعود عیاشی، کتاب التفسیر، ج۱، ص۶۰، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران.
۱۷. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۳۸، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
۱۸. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۵۲ـ۵۳، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
۱۹. ↑ ابن‌بابویه، علل الشرایع، ج۱، ص۳۹۹، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم.
۲۰. ↑ بقره: ۱۲۵.
۲۱. ↑ بقره: ۱۲۷.
۲۲. ↑ سفرنامه منظوم حج، سراینده: بانویی اصفهانی از دوره صفوی، چاپ رسول جعفریان، (تهران) ۱۳۷۴ش.
۲۳. ↑ سفرنامه منظوم حج، سراینده: بانویی اصفهانی از دوره صفوی، چاپ رسول جعفریان، (تهران) ۱۳۷۴ش.
۲۴. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۶۶ـ۷۲، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
۲۵. ↑ طبری، تاریخ (بیروت)، ج۱، ص۲۶۰۲۶۲.    
۲۶. ↑ ابن‌کلبی، کتاب الاصنام، ج۱، ص۶، چاپ احمد زکی‌پاشا، قاهره ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۲۷. ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۷۷ـ ۷۸، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، (بیروت) : دارابن‌کثیر.
۲۸. ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۸۴ـ ۸۵، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، (بیروت) : دارابن‌کثیر.
۲۹. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۹۵، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
۳۰. ↑ محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۱۸۶، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آیین حج»، شماره۵۸۱۴.    




جعبه ابزار