• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بی‌هوشی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بیهوشی (اغماء، غش) به زوال شعور و عقل می‌گویند، از هوش رفتن نیز معنای دیگر آن است. از آن در باب‌هایی نظیر طهارت، صلاة، صوم، حج، مضاربه، وکالت، و نکاح سخن رفته است.


۱)بیهوشی- از آن جهت که موجب زوال عقل و شعور آدمی است- شخص را از اهلیت، خارج می‌کند. بدین معنا که آنچه مشروط به عقل است، اهلیّت آن را ندارد. ازاین‌رو، تکلیف، به فرد بیهوش متوجّه نمی‌شود؛ چون از شرایط عمومی همه‌ی تکالیف، عاقل بودن انسان است.
[۱] درّ المنضود (گلپایگانی)،ج۱، ص ۳۳.    

۲)در فرض توجّه تکلیف به او قبل از بیهوشی، مکلف به ادای آن در حال بیهوشی نخواهد بود. و نیز عمل خلافی که در حال بیهوشی از فرد سر می‌زند بزه و گناه شمرده نمی‌شود و مستحق کیفر نیست.
۳) همچنین بر عقد
[۲] قواعد الاحکام،ج۲، ص۱۷.    
یا ایقاعی
[۳] جواهر الکلام،ج۳۲، ص۸.    
که از شخص در حال بیهوشی صادر شده اثری مترتّب نمی‌گردد.
۴)از شرایط ثبوت و نیز استمرار ولایت برای ولی، عقل است؛ از این رو در حال بیهوشی ولایتی برای وی نخواهد بود.
[۴] جواهر الکلام،ج۲۹، ص۲۰۷.    


از اسباب بطلان وضو بنابر مشهور، بیهوشی است. بر بطلان، ادعای اجماع نیز شده است.
[۵] جواهر الکلام،ج۱، ص۴۰۸.    
[۶] الحدائق الناضرة،ج۲، ص۱۰۴-۱۰۶.    


بیهوشی در اثنای نماز، موجب بطلان آن می‌گردد.
[۷] جواهر الکلام،ج۱۱، ص۲-۴.    


بر کسی که در تمام ‌وقت نماز، بیهوش بوده قضای آن نماز، واجب نیست.
[۸] جواهر الکلام،ج۱۳، ص۴.    
برخی گفته‌اند: اگر منشأ بیهوشی امری غیر اختیاری همچون بیماری باشد، قضای نماز، واجب نیست اما اگر منشأ خود فرد باشد، مثلا بر اثر استعمال زیاد مواد مخدر بیهوش شده باشد باید نماز فوت شده در حال بیهوشی را قضا کند.
[۹] المبسوط،ج۱، ص۱۲۵-۱۲۶.    
[۱۰] کتاب السرائر،ج۱، ص۲۷۶.    

قضای نمازی را که بچه در زمان بچگی (زمان قبل‌ از بلوغ) و دیوانه در حال دیوانگی و بیهوش‌ درصورتی‌که خودش خود را بیهوش‌ نکرده باشد، به جا نیاورده واجب نیست و اگر کسی خودش را بیهوش‌ کند (و در نتیجه، نماز ترک شود) بنابر احتیاط (واجب) باید قضا نماید.»
[۱۱] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۳۴، کتاب الصلاة، القول فی صلاة القضاء.    
و «اگر در وقت نماز بچه بالغ شود و دیوانه به عقل بیاید و بیهوش‌ به هوش آید، بر آن‌ها واجب است نماز آن وقت را ادا کنند، اگرچه جز یک رکعت نماز با طهارت ولو اینکه تیمّم باشد را درک نکنند و اگر نخوانند، قضای آن نماز بر آن‌ها واجب است.»
[۱۲] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۳۴، کتاب الصلاة، القول فی صلاة القضاء، مسالة۲.    


روزه‌داری که بیهوش شده است آیا مطلقا روزه‌اش باطل می‌گردد یا در صورتی که نیت روزه داشته و سپس بیهوش گشته روزه‌اش صحیح است؟
[۱۳] المقنعة، ص۳۵۲.    
[۱۴] المبسوط،ج۱، ص۲۸۵.    
[۱۵] المراسم العلویة، ص۹۶.    
[۱۶] مستمسک العروة،ج۹، ص۴۰۴.    
[۱۷] مستمسک العروة،ج۹، ص۴۳۱-۴۳۲.    
مسئله محل اختلاف می‌باشد:
الف)قول اوّل به اکثر فقها بلکه به مشهور نسبت داده شده است.
[۱۸] مدارک الاحکام،ج۶، ص۱۳۹.    
[۱۹] الحدائق الناضرة،ج۱۳، ص۱۶۷.    
بنابر قول مشهور، قضای روزه‌ی ماه ‌رمضان بر بیهوش، واجب نیست.
[۲۰] الحدائق الناضرة،ج۱۳، ص۲۹۶.    
[۲۱] جواهر الکلام،ج۱۷، ص۱۲-۱۳.    
[۲۲] مستمسک العروة،ج۹، ص۴۸۲.    

ب)برخی گفته‌اند: اگر قبل از بیهوشی نیّت روزه نداشته است قضا بر او واجب می‌شود.
[۲۳] المقنعة، ص۳۵۲.    
[۲۴] الخلاف،ج۲، ص۱۹۸.    

صحیح نیست «روزه از شخص دیوانه؛ اگرچه ادواری باشد، خواه تمام روز را فراگیرد و خواه در قسمتی از روز باشد. و همچنین است کسی که مست یا بیهوش‌ شود.»
[۲۵] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۰۹، کتاب الصوم، القول فی شرائط صحة الصوم و وجوبه، مسالة۱.    
و «بر دیوانه و بیهوش‌ قضای روزه‌ای را که در زمان عذرشان افطار کرده‌اند واجب نیست.»
[۲۶] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۱۴، کتاب الصوم، القول فی قضاء صوم شهر رمضان.    
و برای «کسی که از بی‌هوشی به هوش آمده و قبلاً هم نیّت روزه داشته احتیاط (واجب) آن است که آن را تمام کند و اگر نیّت روزه نداشته، قضا کند.»
[۲۷] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۰۹، کتاب الصوم، القول فی شرائط صحة الصوم و وجوبه، مسالة۱.    


اخراج زکات فطره بر کسی که هنگام غروب شب عید، بیهوش بوده واجب نیست.
[۲۸] جواهر الکلام،ج۱۵، ص۴۸۵.    


منظور از وقوف، مطلقِ بودن در آن مکان شریف است و فرقی بین سوارشدن و غیر آن و راه‌رفتن و نرفتن نیست. البته اگر در تمام وقت، خواب یا بیهوش‌ باشد وقوفش باطل است.
[۲۹] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۶۵، کتاب الحج، القول فی الوقوف بعرفات، مسالة۲.    
اما اگر حاجی پس از نیّت وقوف در عرفات یا مشعر و تحقق وقوف هرچند به اندک زمانی، بیهوش گردد وقوف و حجش صحیح است؛
[۳۰] جواهر الکلام،ج۱۹، ص۶۸.    


اگر بیهوشی قبل از وقوف بوده و همه‌ی زمان وقوف را دربر گرفته باشد در صورتی که موجب فوت وقوف در هر دو موقف (عرفات و مشعر) گردد، حجش باطل است.
[۳۱] جواهر الکلام،ج۱۹، ص۸۵.    


اگر موجب فوت یکی از دو وقوف گردد، چنانچه مشعر را درک کرده باشد حجش صحیح است. همچنین بنابر قول مشهور اگر عرفه را درک کرده باشد.
[۳۲] جواهر الکلام،ج۱۹، ص۸۶.    
[۳۳] مسالک الافهام،ج۲، ص۲۸۷.    


شخصی که عذر دارد «اگر توانایی بر نایب گرفتن هم ندارد؛ مانند بیهوش‌، باید ولیّ یا غیر او از طرف او رمی نماید.»
[۳۴] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۸۴، کتاب الحج، القول فی رمی الجمار الثلاث، مسالة۹.    

و اگر «بیهوش‌ به هوش آید بعد از آنکه نایب سنگ‌ها را زده باشد، اعاده واجب نیست. و اگر در اثنا باشد خودش از نو به جا می‌آورد و کفایت آنچه را که نایب زده، مورد اشکال است.»
[۳۵] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۷۱، کتاب الحج، القول فی واجبات منی، الاول رمی جمرة العقبة بالحصی، مسالة۵.    


فسخ عقد جایز مانند ودیعه، وکالت و مضاربه برخلاف عقد لازم، بدون سبب جایز است. پیش از این گفته شد که عقل، شرط صحت همه‌ی عقود و ایقاعات است؛ لیکن در خصوص عقود جایز، علاوه بر شرط صحّت بودن، شرط استمرار و باطل نشدن آنها نیز می‌باشد.
بنابراین عقد وکالت با خروج موکل یا وکیل از اهلیّت تکلیف، باطل می‌گردد.
[۳۶] شرائع الإسلام،ج۲، ص۴۲۶.    
[۳۷] جواهر الکلام،ج۲۷، ص۳۶۲.    
[۳۸] جواهر الکلام،ج۲۲، ص ۳۲۵.    
همچنین عقد ودیعه
[۳۹] شرائع الإسلام،ج۲،ص۴۰۲.    
[۴۰] مسالک الافهام،ج۵، ص۸۴.    
و مضاربه.
[۴۱] جواهر الکلام،ج۲۶، ص۳۵۵.    


۱. ↑ درّ المنضود (گلپایگانی)،ج۱، ص ۳۳.    
۲. ↑ قواعد الاحکام،ج۲، ص۱۷.    
۳. ↑ جواهر الکلام،ج۳۲، ص۸.    
۴. ↑ جواهر الکلام،ج۲۹، ص۲۰۷.    
۵. ↑ جواهر الکلام،ج۱، ص۴۰۸.    
۶. ↑ الحدائق الناضرة،ج۲، ص۱۰۴-۱۰۶.    
۷. ↑ جواهر الکلام،ج۱۱، ص۲-۴.    
۸. ↑ جواهر الکلام،ج۱۳، ص۴.    
۹. ↑ المبسوط،ج۱، ص۱۲۵-۱۲۶.    
۱۰. ↑ کتاب السرائر،ج۱، ص۲۷۶.    
۱۱. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۳۴، کتاب الصلاة، القول فی صلاة القضاء.    
۱۲. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۳۴، کتاب الصلاة، القول فی صلاة القضاء، مسالة۲.    
۱۳. ↑ المقنعة، ص۳۵۲.    
۱۴. ↑ المبسوط،ج۱، ص۲۸۵.    
۱۵. ↑ المراسم العلویة، ص۹۶.    
۱۶. ↑ مستمسک العروة،ج۹، ص۴۰۴.    
۱۷. ↑ مستمسک العروة،ج۹، ص۴۳۱-۴۳۲.    
۱۸. ↑ مدارک الاحکام،ج۶، ص۱۳۹.    
۱۹. ↑ الحدائق الناضرة،ج۱۳، ص۱۶۷.    
۲۰. ↑ الحدائق الناضرة،ج۱۳، ص۲۹۶.    
۲۱. ↑ جواهر الکلام،ج۱۷، ص۱۲-۱۳.    
۲۲. ↑ مستمسک العروة،ج۹، ص۴۸۲.    
۲۳. ↑ المقنعة، ص۳۵۲.    
۲۴. ↑ الخلاف،ج۲، ص۱۹۸.    
۲۵. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۰۹، کتاب الصوم، القول فی شرائط صحة الصوم و وجوبه، مسالة۱.    
۲۶. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۱۴، کتاب الصوم، القول فی قضاء صوم شهر رمضان.    
۲۷. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۰۹، کتاب الصوم، القول فی شرائط صحة الصوم و وجوبه، مسالة۱.    
۲۸. ↑ جواهر الکلام،ج۱۵، ص۴۸۵.    
۲۹. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۶۵، کتاب الحج، القول فی الوقوف بعرفات، مسالة۲.    
۳۰. ↑ جواهر الکلام،ج۱۹، ص۶۸.    
۳۱. ↑ جواهر الکلام،ج۱۹، ص۸۵.    
۳۲. ↑ جواهر الکلام،ج۱۹، ص۸۶.    
۳۳. ↑ مسالک الافهام،ج۲، ص۲۸۷.    
۳۴. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۸۴، کتاب الحج، القول فی رمی الجمار الثلاث، مسالة۹.    
۳۵. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۷۱، کتاب الحج، القول فی واجبات منی، الاول رمی جمرة العقبة بالحصی، مسالة۵.    
۳۶. ↑ شرائع الإسلام،ج۲، ص۴۲۶.    
۳۷. ↑ جواهر الکلام،ج۲۷، ص۳۶۲.    
۳۸. ↑ جواهر الکلام،ج۲۲، ص ۳۲۵.    
۳۹. ↑ شرائع الإسلام،ج۲،ص۴۰۲.    
۴۰. ↑ مسالک الافهام،ج۵، ص۸۴.    
۴۱. ↑ جواهر الکلام،ج۲۶، ص۳۵۵.    


• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام،ج‌۲، ص۲۳۱‌-۲۳۲‌.    
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)    ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    


رده‌های این صفحه : حج | دیدگاه های فقهی امام خمینی | صلاة | صوم | طهارت | فقه | مضاربه | نکاح | وکالت
جعبه ابزار