• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بو در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


یادکردهای گوناگون قرآن از بو عمدتاً به سه موضوع « بوی یوسف »، «آفرینش انسان از گِل بدبو» و «بوهای بهشتی» مربوط می‌شود.


به آنچه با بینی و حس شامه احساس می‌گردد بو گفته می‌شود.
[۱] فرهنگ فارسی، ج۱، ص۵۹۶، «بو».
در زبان عربی از بو با واژه‌هایی مانند رائحه و ریح
[۲] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القران، ص۳۷۰، «روح».    
یاد می‌شود که ریح در قرآن نیز به کار رفته است. این واژه از ریشه «ر ـ و ـ ح»
[۳] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۲، ص۴۵۵، «روح».    
و معنای اصلی آن باد
[۴] مصفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۴، ص۲۶۵، «ریح».    
است. افزون بر واژه‌های یاد شده، واژه‌های دیگری نیز همچون رَیْحان ، صَلْصال ، آسِن ، کافور ، زَنْجبیل ، مِسْک و طَلْح در قرآن به نحوی با موضوع بو مرتبط‌اند.

۱.۱ - یادکردهای گوناگون قرآن

یادکردهای گوناگون قرآن از بو عمدتاً به سه موضوع « بوی یوسف »، «آفرینش انسان از گِل بدبو» و «بوهای بهشتی» مربوط می‌شود. در آیه‌ای نیز ضمن برشمردن نعمتهایی که خداوند در زمین برای بندگان خود آفریده از ریحان نام برده شده است: «والحَبُّ ذوالعَصفِ والرَّیحان»
[۵] رحمن/سوره۵۵، آیه۱۲.    
که منظور از آن را برخی هرچیز خوش بو
[۶] ثعالبی، ابوزید، تفسیر ثعالبی، ج۵، ص۳۴۷.    
و برخی گیاهان خوش بو
[۷] قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القران، ج۱۷، ص۱۵۷.    
[۸] احکام القرآن، ج۳، ص۶۱۹.
[۹] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۹، ص۳۲۸.    
و عده بسیاری رزق
[۱۰] طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج۹، ص۵۱۴.    
[۱۱] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۹، ص۳۲۸.    
[۱۲] فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی، الاصفی، ج۲، ص۱۲۴۱.    
می‌دانند. آیه‌ای نیز از تماشا و نگاه ذوالقرنین به غروب خورشید در کنار چشمه‌ای حکایت می‌کند که برخی از مفسران آن چشمه را دارای آب مخلوط با گل بدبو
[۱۳] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۶، ص۳۸۰.    
(حمئة) دانسته‌اند: «وجَدَها تَغرُبُ فی عَین حَمِئَة».
[۱۴] کهف/سوره۱۸، آیه۸۶.    


۱.۱.۱ - بوی یوسف

حضرت یوسف علیه‌السّلام پس از معرفی خود به برادرانش، پیراهن خود را به همراه آنان برای یعقوب علیه‌السّلام فرستاد.
[۱۵] یوسف/سوره۱۲، آیه۹۰-۹۳.    
با حرکت کاروان از مصر ، یعقوب علیه‌السّلام به اطرافیان خود فرمود: من بوی یوسف را استشمام می‌کنم: «اِنّی لاََجِدُ ریحَ یوسُف...».
[۱۶] یوسف/سوره۱۲، آیه۹۴.    
این آیه تنها موردی است که در آن ریح به معنای بو به کار رفته است. مفسران درباره اینکه آن رایحه ، بوی خود یوسف بوده یا بوی پیراهن بهشتی وی، اختلاف دارند؛ به گفته برخی یعقوب علیه‌السّلام بوی خود یوسف علیه‌السّلام را استشمام کرده است.
[۱۷] تفسیر گازر، ج۵، ص۴۰.
[۱۸] سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، تفسیر جلالین، ص۳۱۷.    
[۱۹] سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ج۴، ص۵۸۱.    
گفته شده: یوسف علیه‌السّلام بویی خاص داشت که به جز یعقوب علیه‌السّلام کسی آن را استشمام نمی‌کرد.
[۲۰] ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان، ج۱۱، ص۱۴۹.    
در مقابل، عده‌ای دیگر بر این باورند که پیراهن یوسف از بهشت آمده بود و باد به اذن پروردگار بوی آن را به سمت حضرت یعقوب علیه‌السّلام برد.
[۲۱] مواهب علیه، ج۲، ص۲۷۴.
[۲۲] منهج الصادقین، ج۵، ص۷۶.
یعقوب علیه‌السّلام نیز با استشمام بوی پیراهن، بوی بهشت را احساس کرد و چون می‌دانست که در دنیا بوی بهشت یافت نمی‌شود مگر از پیراهن یوسف علیه‌السّلام
[۲۳] تفسیر اثنی عشری، ج۶، ص۲۹۱.
مطمئن شد که بوی پیراهن یوسف را استشمام کرده است.
[۲۴] طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱۳، ص۷۸.
[۲۵] قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۱، ص۳۵۵.    
[۲۶] نحاس، ابی جعفر، معانی القرآن، ج۳، ص۴۵۶.    


۱.۱.۲ - فاصله یعقوب از منبع بوی یوسف

درباره فاصله یعقوب از منبع بوی یوسف نیز اقوالی بیان شده است. یعقوب در فلسطین و یوسف علیه‌السّلام در مصر بود که مقدار این مسافت را ۸ شب،
[۲۷] طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱۶، ص۲۵۱.    
و ۱۰ شب ،
[۲۸] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۵، ص۴۵۳.    
[۲۹] طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۲۵۱.    
و ۸ روز
[۳۰] صنعانی، عبدالرزاق، تفسیر القرآن، ج۲، ص۳۲۹.    
و ۸۰ فرسخ
[۳۱] طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج۶، ص۱۹۲.    
[۳۲] طبرسی، فضلبن حسن، مجمع البیان، ج۵، ص۴۵۳.    
[۳۳] تقریب القرآن الی الاذهان، ج۱۳، ص۵۰.
گفته‌اند که با عنایت به این مقادیر گروهی از مفسران، استشمام بوی یوسف علیه‌السّلام را معجزه حضرت یعقوب علیه‌السّلام می‌دانند
[۳۴] تفسیر اثنی عشری، ج۶، ص۲۹۱.
[۳۵] تفسیر آسان، ج۸، ص۱۹۵.
که از نظر عارف نفخه‌ای الهی است که بر دل یعقوب علیه‌السّلام نشست و این کرامت را به سبب عشق او به یوسف علیه‌السّلام به وی عنایت کرده‌اند.
[۳۶] تفسیر عاملی، ج۵، ص۲۱۶.
برخی هم به عادی بودن این امر اشاره کرده، می‌گویند: ممکن است استشمام بو از راه دور، به جهت پیامبری و از روی معجزه نباشد، زیرا مادران و پدران از شدت شوق به فرزندانشان، نزدیکی وصال آنان را احساس می‌کنند.
[۳۷] تفسیر عاملی، ج۵، ص۲۱۶.
در برخی تفاسیر معاصر نیز با نگاهی علمی به این مسئله سعی شده از راه تله پاتی وانتقال فکر از نقاط دور به حل آن پرداخته شود.
[۳۸] تفسیر آسان، ج۸، ص۱۹۹.
بنا به گفته‌ای یعقوب علیه‌السّلام، احساس آثار وجودی یوسف را اراده کرده است؛ آثاری مانند علم ، ادب ، معرفت ، روحانیت و عظمت.
[۳۹] مصفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۴، ص۲۶۷.    
به گفته علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه از سخن یعقوب علیه‌السّلام، نزدیک بودن ملاقات وی با یوسف علیه‌السّلام برداشت می‌شود.
[۴۰] طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۲۴۴.    


۱.۱.۳ - آفرینش انسان از گل بدبو

در آیات ۲۶ و ۳۳ حجر
[۴۱] حجر/سوره۱۵، آیه۲۶.    
[۴۲] حجر/سوره۱۵، آیه۳۳.    
با تعبیر «مِن صَلصـل مِن حَمَا مَسنون» به ماده نخست آفرینش انسان (گِل بدبو
[۴۳] طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۲۲، ص۲۵.    
[۴۴] طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج۶، ص۳۳۱.    
[۴۵] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۵۷۰.    
اشاره شده است. «حما مسنون» را به معنای بدبو شده، تغییر بو داده
[۴۶] غریب القرآن، ص۵۴۵.
و گل سیاه
[۴۷] طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱۷، ص۹۷.    
[۴۸] فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، الصافی، ج۳، ص۱۰۶.    
نیز دانسته‌اند.

۱. ↑ فرهنگ فارسی، ج۱، ص۵۹۶، «بو».
۲. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القران، ص۳۷۰، «روح».    
۳. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۲، ص۴۵۵، «روح».    
۴. ↑ مصفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۴، ص۲۶۵، «ریح».    
۵. ↑ رحمن/سوره۵۵، آیه۱۲.    
۶. ↑ ثعالبی، ابوزید، تفسیر ثعالبی، ج۵، ص۳۴۷.    
۷. ↑ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القران، ج۱۷، ص۱۵۷.    
۸. ↑ احکام القرآن، ج۳، ص۶۱۹.
۹. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۹، ص۳۲۸.    
۱۰. ↑ طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج۹، ص۵۱۴.    
۱۱. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۹، ص۳۲۸.    
۱۲. ↑ فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی، الاصفی، ج۲، ص۱۲۴۱.    
۱۳. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۶، ص۳۸۰.    
۱۴. ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۸۶.    
۱۵. ↑ یوسف/سوره۱۲، آیه۹۰-۹۳.    
۱۶. ↑ یوسف/سوره۱۲، آیه۹۴.    
۱۷. ↑ تفسیر گازر، ج۵، ص۴۰.
۱۸. ↑ سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، تفسیر جلالین، ص۳۱۷.    
۱۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ج۴، ص۵۸۱.    
۲۰. ↑ ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان، ج۱۱، ص۱۴۹.    
۲۱. ↑ مواهب علیه، ج۲، ص۲۷۴.
۲۲. ↑ منهج الصادقین، ج۵، ص۷۶.
۲۳. ↑ تفسیر اثنی عشری، ج۶، ص۲۹۱.
۲۴. ↑ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱۳، ص۷۸.
۲۵. ↑ قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۱، ص۳۵۵.    
۲۶. ↑ نحاس، ابی جعفر، معانی القرآن، ج۳، ص۴۵۶.    
۲۷. ↑ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱۶، ص۲۵۱.    
۲۸. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۵، ص۴۵۳.    
۲۹. ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۲۵۱.    
۳۰. ↑ صنعانی، عبدالرزاق، تفسیر القرآن، ج۲، ص۳۲۹.    
۳۱. ↑ طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج۶، ص۱۹۲.    
۳۲. ↑ طبرسی، فضلبن حسن، مجمع البیان، ج۵، ص۴۵۳.    
۳۳. ↑ تقریب القرآن الی الاذهان، ج۱۳، ص۵۰.
۳۴. ↑ تفسیر اثنی عشری، ج۶، ص۲۹۱.
۳۵. ↑ تفسیر آسان، ج۸، ص۱۹۵.
۳۶. ↑ تفسیر عاملی، ج۵، ص۲۱۶.
۳۷. ↑ تفسیر عاملی، ج۵، ص۲۱۶.
۳۸. ↑ تفسیر آسان، ج۸، ص۱۹۹.
۳۹. ↑ مصفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۴، ص۲۶۷.    
۴۰. ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۲۴۴.    
۴۱. ↑ حجر/سوره۱۵، آیه۲۶.    
۴۲. ↑ حجر/سوره۱۵، آیه۳۳.    
۴۳. ↑ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۲۲، ص۲۵.    
۴۴. ↑ طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج۶، ص۳۳۱.    
۴۵. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۵۷۰.    
۴۶. ↑ غریب القرآن، ص۵۴۵.
۴۷. ↑ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱۷، ص۹۷.    
۴۸. ↑ فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، الصافی، ج۳، ص۱۰۶.    


مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «بو».    




جعبه ابزار