هدف از تالیف این مجموعه اصولی، چنان که در مقدمه کتاب ذکر شده، شرح مباحث مشکل و پیچیده کتاب «کفایة الاصول» است، زیرا این کتاب، یکی از فنیترین کتابهای نگاشته شده در علم اصول فقه میباشد که نگارش و قلم خاصی دارد.
شارح، این شرح را به صورت غیر مزجی نگاشته است؛ به این صورت که قسمتی از عبارت کفایه را در بالای صفحه ذکر کرده و در ذیل آن، با فاصله یک خط تیره، به شرح آن بخشی که در متن با شماره گذاری مشخص شده، پرداخته است.
در ابتدا تعریفی از علم اصول فقه و موضوع این علم ارائه شده و سپس به تعریف وضع و اقسام آن پرداخته شده است، سپس به بحث در باره معنای حرفی، خبر، انشاء، کیفیت وضع در مرکبات، اقسام استعمال لفظ در یک معنا یا بیشتر، علایم حقیقت و مجاز، مانند صحت سلب و تبادر و اطراد پرداخته شده و ثبوت یا عدم ثبوت حقیقت شرعیه و صحیح و اعم و اشتراک لفظی مورد بحث قرار گرفته است. در ادامه، نویسنده، به بحث در باره مشتق اسماء و افعال پرداخته و در این باره تحقیق میکند که آیا مشتق، حقیقت در خصوص متلبس به مبدا در حال است یا حقیقت در معنایی اعم از آن و اعم از آنچه تلبس از آن زایل گردیده؟ در بخش بعدی کتاب، معانی لفظ امر و دلالت صیغه امر بر وجوب بیان شده و معنای طلب و اراده در امر، جملات خبریه استعمال شده در طلب، معنای وجوب در امر، دلالت امر بر فور و تراخی و مره و تکرار و مسئله اجزاء مورد بحث و بررسی قرار گرفته و بدین صورت مباحث جلد اول از این مجموعه به پایان میرسد.
[۱]بدایة الوصول فی شرح کفایة الاصول، ج۱، ص۲۹۵ به بعد.
در مجلد پنجم از این مجموعه، به بحث در مورد امارات معتبر شرعی و عقلی پرداخته شده و قطع، به عنوان یکی از این امارات مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نگارنده، بحث از قطع را از مباحث علم اصول فقه خارج دانسته و بر لزوم عمل به مقتضای قطع به دلیل عقل تاکید کرده و آیاتی از قرآن را مبنی بر عقاب شخص متجری، تبیین نموده است. وی، در این زمینه، به دیدگاههای شیخ مرتضی انصاری اشاره کرده و حجیت قطع را از منظر ایشان بررسی نموده است. نویسنده، به اقسام قطع، مانند قطع موضوعی و طریقی اشاره کرده و ویژگیهای آنها را بیان کرده است. حجیت قطع قطاع و منجزیت علم اجمالی و ضرورت احتیاط در صورت تحقق علم اجمالی و امتثال آن از مباحث پایانی مربوط به قطع است. در ادامه، نگارنده، به حجیت ظنون معتبر، مانند حجیت ظواهر الفاظ کتاب و سنت اشاره کرده و ادله عقلی و نقلی حجیت آن را بررسی کرده است. وی، وجود اختلاف در قرائت را مانع حجیت الفاظ قرآن کریم ندانسته و شک کردن در ظهور الفاظ کتاب و سنت به دلیل احتمال وجود قرینه را رد میکند و از حجیت ظواهر دفاع مینماید. قول لغوی، اجماع منقول و شهرت روایی، به عنوان مصادیقی از ظنون معتبر (به قول برخی از علما)، از مباحث بعدی کتاب است که به تفصیل، دیدگاههای موافقان و مخالفان در این زمینه بیان شده است. در ادامه، نویسنده، به حجیت خبر واحد و ادله قرآنی، روایی و عقلی و اجماعی آن اشاره کرده و اشکالات وارد شده در مورد این ادله را ذکر کرده و پاسخ گفته است.
[۵]بدایة الوصول فی شرح کفایة الاصول، ج۵، ص۱ به بعد.
در مجلد ششم از این مجموعه نیز ادامه ادله روایی و عقلی (سیره عقلاء) حجیت خبر واحد بیان شده و ادله حجیت مطلق ظن مورد بحث و بررسی قرار گرفته و دلیل انسداد باب علم برای اثبات حجیت مطلق ظن، شرح داده شده است. در این زمینه، نویسنده، اظهارات شیخ مرتضی انصاری، صاحب فصول، آخوند خراسانی، صاحب معالم و برخی دیگر از اصولیون را ذکر کرده و دلایل آنان را مبنی بر حجیت و عدم حجیت مطلق ظن در صورت انسداد باب علم مورد تجزیه و تحلیل قرا داده است. در ادامه، نویسنده، به بحث در باره اصول عملیه پرداخته و در ابتدا از اصل برائت شروع کرده و ضمن بیان ادله عقلی و نقلی آن، شرایط جریان این اصل را در احکام شرعی بیان کرده است، آن گاه به بررسی ادله عقلی و نقلی احتیاط پرداخته و روایاتی مبنی بر ضرورت احتیاط در دین ارائه نموده و وجود علم اجمالی به تکلیف را مانع اجرای اصل برائت و عدم توجه به تکلیف دانسته است.
[۶]بدایة الوصول فی شرح کفایة الاصول، ج۶، ص۱ به بعد.
از مجلد هفتم تا نهم نیز نویسنده، سایر احکام و فروع مربوط به اصول برائت، احتیاط، تخییر و استصحاب را بیان کرده و ادله حجیت این اصول و شرایط جاری شده آنها را در حالات مختلف بررسی نموده است. در این راستا، نگارنده، به اقسام استصحاب اشاره کرده و با توجه به شرایط مکلف، جریان و عدم جریان آن را بیان نموده است. بحث در باره اجتهاد و تقلید و شرایط آن، اوصاف و بایستههای مجتهد برای صدور فتوی، ضرورت تقلید از مجتهد اعلم، تجزی در اجتهاد و جوازتقلید از میت جزء مباحث پایانی این مجموعه اصولی میباشد.
[۷]بدایة الوصول فی شرح کفایة الاصول، ج۷، ص۱ به بعد.
[۸]بدایة الوصول فی شرح کفایة الاصول، ج۸، ص۱ به بعد.
[۹]بدایة الوصول فی شرح کفایة الاصول، ج۹، ص۱ به بعد.