اَقدام (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
أَقْدام: (فَيُؤْخَذُ بِالنَّواصی وَ الْأَقْدامِ) جمع
«قدم» (بر وزن عدم) به معنی
«پاها» است و آن اندازه پا از سر انگشت تا پاشنه است و نیز همان‌طور که در قبل اشاره شد این ماده به معنی «
تقدم»
و سابقه در امری آمده است. این واژه در معنای دیگری نیز استعمال شده است از جمله:
• گاه
«قدم» مجازا به معنی «کار نیک» و سابقه به سوی نیکی است،
• بعضی گفته‌اند
«قدم» به معنای پیشرو در
شرف است،
ولی در
آیه مورد بحث به همان معنای اول یعنی «پاها» آمده است و این آیه به گوشه‌ای از
کیفر مجرمان در صحنه
قیامت اشاره کرده است.
به موردی از کاربرد
أَقْدام در
قرآن، اشاره می‌شود:
(يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسيماهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّواصی وَ الْأَقْدامِ) (
مجرمان از چهره‌هايشان شناخته مى‌شوند؛ و موهاى پيش سر و پاهايشان را مى‌گيرند. (و به
دوزخ مى‌افكنند))
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه اقدام جمع قدم است، و جمله
(بالنواصى) نائب فاعل جمله
(يؤخذ) است، معناى تحت اللفظى آن موى جلو سرها گرفته مى‌شود است. و معناى آيه اين است كه: احدى از گناهش پرسش نمى‌شود- مجرمين با علامتى كه در چهره‌هاشان نمودار مى‌گردد شناخته مى‌شوند، در نتيجه موى جلو سرشان و پاهايشان را مى‌گيرند و در آتش مى‌اندازند.
گاه «قدم» مجازا به معنی «کار نیک» و سابقه به سوی نیکی است و به گفته
ازهری چیزی است که انسان آن را پیش از خود می‌فرستد
و بعضی گفته‌اند «قدم» به معنای پیشرو در شرف است، چنان که گویند فلانی را در
اسلام قدمی است یعنی تقدم دارد و قدم صدق را به شخص
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
شفاعت او یا ولایت
علی (علیه‌السّلام) تفسیر کرده‌اند؛
ولی در آیه مورد بحث به همان معنای اول یعنی «پاها» آمده است و این آیه به گوشه‌ای از کیفر مجرمان در صحنه قیامت اشاره کرده، می‌گوید: «مجرمان با قیافه‌هایشان شناخته می‌شوند و آنگاه آنها را با موهای پیش سر و پاهایشان (اقدام) می‌گیرند (و به دوزخ می‌افکنند)»
(فَیُؤْخَذُ بِالنَّوٰاصِی وَ الْاَقْدٰامِ) آری، در آن روز گروهی دارای چهره‌های بشاش نورانی و درخشانند که بیانگر
ایمان و
عمل صالح آنهاست و گروهی دیگر صورت‌های سیاه و تاریک و زشت و
عبوس دارند که نشانه
کفر و
گناه آنهاست.
به هر حال، گرفتن مجرمان با موی پیش سر (
نواصی) و پاها، ممکن است به معنی حقیقی آن باشد که ماموران عذاب، این دو را می‌گیرند و آنها را از زمین بر می‌دارند و با نهایت
ذلت به دوزخ می‌افکنند و یا کنایه از نهایت ضعف و ناتوانی آنها در چنگال ماموران عذاب الهی است که این گروه را با خواری تمام به دوزخ می‌برند و چه صحنه دردناک و وحشتناکی است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «أَقْدام»، ج۳، ص۵۹۰-۵۹۱.
