انجیل در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از
کتب آسمانی که در
قرآن صراحتا به کار رفته‌است،
انجیل است.
واژه
انجیل ، ۱۲ بار در ۱۲
آیه از ۶
سوره قرآن
و همه جا شکل مفرد آن به صراحت یاد شده‌است.
موارد متعددی نیز با تعابیری چون «ما بَینَ یَدَیه»
و «الَّذی بَینَ یَدَیه»،
به عنوان یکی از کتاب‌های آسمانی پیش از
قرآن بدان اشاره شده‌است.
افزون بر آنچه گفته شد، گاهی انجیل، از مصادیق حتمی
و مورد اشاره «الکِتاب» در ترکیباتی چون «اَهل الکِتاب»
و «الَّذینَ اُوتوا الکِتب»
نیز هست.
قرآن به مناسبت‌های گوناگونی از انجیل یاد می‌کند.
تصریح بر وحیانی بودن آن
و به عنوان کتابِ نازل شده بر
عیسی (علیه‌السلام)،
گواهی آن بر حقانیت
تورات ،
تصدیق آن از سوی قرآن،
بشارت انجیل درباره
بعثت پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)
و فراگیر شدن
دعوت او
و تحریف ، کتمان
و حذف بخشی از آموزه‌های آن
از این قبیل است.
قرآن بعثت عیسی
مسیح (علیه‌السلام) را دنباله «ارسال رسل
و انزال کتب» می‌داند
و نام کتاب آسمانی او را به صراحت، انجیل خوانده
و بر وحیانی بودن آن تأکید میورزد
:
«لَقَد اَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّنتِ واَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتبَ والمیزان ... ثُمَّ قَفَّینا عَلی ءاثرِهِم بِرُسُلِنا
و قَفَّینا بِعیسَی ابنِ مَریَمَ
وءاتَینهُ الاِنجیل...»
واژه «
کتاب » در آیه ۳۰
سوره مریم نیز به انجیل اشاره دارد.
از سوی دیگر
و به‌رغم وجود انجیل‌های فراوان، از جمله اناجیل چهارگانه رسمی در عصر نزول
و پیش از آن، قرآن با کاربرد صیغه مفرد در همه
آیات مربوط، بر یکی بودن انجیل نازل شده بر مسیح (علیه‌السلام) اصرار دارد، بنابراین می‌توان گفت که قرآن با تصریح بر منشأ وحیانی
و یکی بودن انجیل عیسی (علیه‌السلام)، بشری بودن
و تعدد آن
را نفی می‌کند، در نتیجه اناجیل موجود
و دیگر بخش‌های عهد جدید که به دست افراد
بشر ، نگارش یافته، نمی‌تواند، عیناً همان انجیل نازل شده بر مسیح (علیه‌السلام) باشد
، بلکه روایت‌های مختلفی از آن را دربردارند
و به احتمال زیاد، نسخه احتمالی انجیل یاد شده به عللی از بین رفته‌است.
شرایط بسیار دشوار حاکم بر جامعه
مسیحیان نوایمان
و برخوردهای خشن
و سرکوبگرانه با آنان از سوی
یهود و رومیان ، می‌تواند از آن جمله باشد
؛ همچنین یادکرد انجیل در کنار تورات
و قرآن و به عنوان «کتاب»، موجودیت
و واقعیت خارجی آن را به عنوان مجموعه‌ای از تعالیم آسمانی ثابت می‌کند:
۸ بار به عنوان زوج تورات
و دوبار در کنار تورات
و قرآن از آن یاد شده‌است:
«نَزَّلَ عَلَیکَ الکِتبَ بِالحَقِّ...
و اَنزَلَ التَّورةَ والاِنجیل مِن قَبلُ هُدیً لِلنّاسِ
و اَنزَلَ الفُرقانَ...»
البته، قرآن فقط نزول مجموعه‌ای از آیات وحیانی به نام انجیل
و نه کتاب به معنای شناخته شده آن را تأیید می‌کند
و درباره نگارش یافتن آن در زمان حیات مسیح (علیه‌السلام) به دست یا املای وی، نفیاً
و اثباتاً، گزارشی ندارد، بنابراین
و برای ارائه حوزه‌ای مشترک از دو مفهوم
مسیحی و اسلامی انجیل می‌توان انجیل یاد شده در قرآن را اشاره به آیات نازل شده بر عیسی (علیه‌السلام) دانست که اناجیل اربعه نیز فارغ از صحت
و سقم روایت، بخش‌هایی از آن را گزارش کرده‌است.
البته با این توضیح که براساس دیدگاه متفاوت مسیحیت درباره حضرت عیسی (علیه‌السلام) همه سخنان، رفتارها،
و حوادث زندگی آن حضرت نیز در گستره مفهوم مسیحی انجیل جای می‌گیرد.
شماری از مفسران
شیعه و سنی کاربرد واژه «
انزال » به‌جای «
تنزیل » درباره تورات
و انجیل را دلیل دفعی بودن نزول آن دو می‌دانند.
البته برخی از صاحب‌نظران معاصر این دیدگاه را برنمی‌تابند.
برخی دیگر با استناد به آیات ۴۵
و ۴۸
سوره آل‌عمران ،
بر این باورند که نام انجیل همانند وعده بعثت مسیح (علیه‌السلام) در سخنان انبیا
و کتاب‌های آسمانی پیشین آمده بود:
«اِذ قالَتِ المَلئِکَةُ یمَریَمُ اِنَّ اللّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَة مِنهُ اسمُهُ المَسیحُ عیسَی ابنُ‌مَریَمَ...
و یُعَلِّمُهُ الکِتبَ والحِکمَةَ والتَّورةَ والاِنجیل»
این آیه نشان می‌دهد که
حضرت مریم (علیهاالسلام) با نام انجیل آشنا بوده‌است، در غیر این صورت، خبر از تعلیم الهی آن به عیسی (علیه‌السلام) پیش از تولد او
و نزول انجیل، معقول نبود.
قرآن کریم ، عیسی (علیه‌السلام)
و انجیل را
تصدیق کننده تورات می‌خواند:
«
و قَفَّینا عَلی ءاثرِهِم بِعیسَی‌ابنِ‌مَریَمَ مُصَدِّقًا لِما بَینَ یَدَیهِ مِنَ التَّورةِ
وءاتَینهُ الاِنجیلَ فیهِ هُدیً ونورٌ ومُصَدِّقًا لِما بَینَ یَدَیهِ مِنَ التَّورةِ...»
تکرار تصدیق
و نسبت جداگانه آن به عیسی (علیه‌السلام)
و انجیل، نشان می‌دهد که گواهی بر حقانیت تورات،
و نزول الهی آن افزون بر سخنان حضرت مسیح (علیه‌السلام)، در آیات انجیل نیز آمده‌است.
البته روشن است که مراد، تورات اصلی
و نازل شده بر موسی (علیه‌السلام) است که خداوند، آن را عاری از تحریفات پدید آمده، به عیسی (علیه‌السلام)
تعلیم داد،
بنابراین تصدیق یاد شده، هرگز به معنای تأیید کامل تورات موجود در عصر عیسی (علیه‌السلام)
و عاری بودن آن از تحریف نیست.
شماری از
مفسران با
استناد به آیه یاد شده
و همانند آن بر این باورند که انجیل نازل شده بر مسیح (علیه‌السلام) به امضا
و تکمیل
احکام تورات پرداخته
و آیین عیسی (علیه‌السلام) جز در پاره‌ای احکام،
ناسخ شریعت موسی (علیه‌السلام) نبوده‌است.
در انجیل
متّا و از زبان عیسی (علیه‌السلام) نیز به این مطلب
تصریح شده‌است.
تصریح قرآن بر تعلیم تورات به عیسی (علیه‌السلام) از سوی
خدا و تأکید بر آن به عنوان نعمتی بر وی
می‌تواند مؤیّد این دیدگاه باشد.
توضیح بیش‌تر این‌که برخی آیات نشان می‌دهد حکم
گوشت و برخی دیگر از اجزای شماری از حیوانات که براساس تورات بر قوم
یهود،
حرام شده بود، به وسیله انجیل،
نسخ شده‌است:
«
و مُصَدِّقًا لِما بَینَ یَدَیَّ مِنَ التَّورةِ ولاُِحِلَّ لَکُم بَعضَ الَّذی حُرِّمَ عَلَیکُم.»
قرآن سبب تحریم‌های یاد شده به‌رغم
حلال بودن آن‌ها را، ستمگری،
حق ستیزی
و تمرد قوم یهود
و به عنوان
مجازات آنان معرفی می‌کند.
خداوند در
آیات متعددی از
قرآن کریم ، آن را تصدیق کننده کتاب‌های آسمانی پیشین از جمله انجیل می‌داند:
«
و اَنزَلنا اِلَیکَ الکِتبَ بِالحَقِّ مُصَدِّقًا لِما بَینَ یَدَیهِ مِنَ الکِتبِ
و مُهَیمِنًا عَلَیهِ...»
اما در این‌که تصدیق
و تأیید یاد شده به چه معناست، مفسران به اختلاف گراییده‌اند
؛ دیدگاه نخست، آن را به معنای گواهی دادن قرآن بر نزول آن‌ها از سوی خداوند می‌داند؛ با این توضیح که لازمه آن، تصدیق همه محتویات کتاب‌هایی که امروزه به نام تورات
و انجیل نامیده می‌شود، نیست.
دیدگاه دوم تصدیق یاد شده را به معنای تأیید همه یا بخشی از محتوای کتب آسمانی گذشته می‌داند
و دیدگاه سومی هم بر آن است که کتاب‌های آسمانی پیشین درباره نزول قرآن از سوی خداوند خبر داده‌است
و نزول قرآن نه شهادت گفتاری آن دلیل درستی آن خبر غیبی
و مطابق با واقع بودن
و از سوی خدا بودن کتب آسمانی گذشته است.
به نظر می‌رسد، دقت در آیات مربوط
و تفاوت تعابیر می‌تواند چالش یاد شده را برچیده
و زمینه
وحدت نظر را فراهم آورد؛ با این توضیح که آیات تصدیق کننده را می‌توان از یک جهت به دو دسته تقسیم کرد:دسته نخست آیاتی که در آن‌ها تعابیری چون «الَّذی بَینَ یَدَیه»
و «ما بَینَ یَدَیه» آمده‌است، صریحاً به تصدیق کتاب‌های پیش از قرآن اشاره دارد
و نمی‌تواند جز به معنای تأیید کتبی چون تورات
و انجیل نازل شده باشد:
«
و ما کانَ هذا القُرءانُ اَن یُفتَری مِن دونِ اللّهِ ولکِن تَصدیقَ الَّذی بَینَ یَدَیهِ
و تَفصیلَ الکِتبِ...»
تصدیق در این آیات یقیناً می‌تواند به معنای گواهی دادن قرآن بر نزول الهی تورات
و انجیل واقعی
و تأیید همه آموزه‌های آن دو باشد.
پر واضح است که تصدیق به این معنا، بشارت‌های تورات
و انجیل درباره
بعثت پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)
و نزول قرآن را نیز دربرمی‌گیرد.
نکته شایان توجه آنکه، قرآن به عنوان یک توضیح تکمیلی درباره تصدیق کتاب‌های آسمانی گذشته، بر «
مُهَیْمِن » بودن خود نسبت به آن‌ها تصریح می‌کند تا از پیدایش
توهم تصدیق، بی‌هیچ دخل
و تصرفی، پیشگیری کند.
مهیمن بودن قرآن را هرچند متفاوت ولی نزدیک به هم معنا کرده‌اند.
برآیند این
معانی، آن است که قرآن نسبت به کتب گذشته مسلط، فرادست
و فراگیر است
و براساس آن می‌تواند انواع دخل
و تصرف‌ها را در آن‌ها انجام دهد، بر همین اساس آموزه‌های اصلی آن‌ها را حفظ
و امضا ، موارد حذف
و تحریف شده را یادآوری
و اصلاح
و تعالیم تابع شرایط خاص زمان، مکان
و مخاطبان را نسخ کرده است.
در دسته دوم آیات، تعابیری چون «لِما مَعَکُم»
و «لِما مَعَهُم» به‌کار رفته
و اشاره به
اهل کتاب (یهود
و نصارا ) است:
«یاَیُّهَا الَّذینَ اُوتوا الکِتبَ ءامِنوا بِما نَزَّلنا مُصَدِّقًا لِما مَعَکُم مِن قَبلِ اَن نَطمِسَ وُجوهًا...»
هرچند می‌توان ظاهر این تعابیر را اشاره به تورات
و اناجیل موجود در عصر نزول دانست که در دست اهل کتاب بود؛ اما قطعاً نه به معنای تصدیق همه محتوا، بلکه چنان‌که برخی از آیات نیز اشعار دارد،
تأیید بخشی از آموزه‌های تحریف ناشده آن‌هاست
و این بدان سبب است که از جمله اناجیل یاد شده دارای آموزه‌های ضد
و نقیض
و شرک آمیز است
و سخنان، رفتارها
و حوادثی را به عیسی (علیه‌السلام) نسبت می‌دهد که با عقل،
و تعالیم توحیدی سازگار نیست.
مواردی از این گزارش‌ها
و عقاید و احکام نادرست، شرک‌آلود
و تحریف شده، در آیات قرآن مورد اشاره قرار گرفته است.
تأیید ضمنی
و به اجمال اناجیل عصر نزول از برخی آیات دیگر نیز برمی‌آید؛ آیه ۶۶
سوره مائده از این قبیل است که در
ترغیب اهل کتاب برای عمل به آموزه‌های تورات
و انجیل، برخوردار شدن از برکات
آسمان و زمین را پیامد آن می‌خواند:
«ولَو اَنَّهُم اَقاموا التَّورةَ والاِنجیلَ وما اُنزِلَ اِلَیهِم مِن رَبِّهِم لاََکَلوا مِن فَوقِهِم ومِن تَحتِ اَرجُلِهِم...»
مفسران، مراد از اقامه تورات
و انجیل را اعتقاد
و عمل به تعالیم آن دو درباره
مبدأ ،
معاد ،
احکام و حدود الهی
و نیز
اعتراف به وجود بشارت مربوط به
پیامبر اسلام ،
بدون هرگونه تحریف
و کتمان،
دانسته‌اند، بنابراین، دست‌کم اناجیل موجود در عصر نزول، آموزه‌هایی از انجیل نازل شده را دربرداشته‌است، در غیر این صورت
و با توجه به فقدان انجیل واقعی، دعوت به اقامه آن، توجیه خردمندانه‌ای نخواهد داشت.
تأیید ضمنی
و اجمالی یاد شده را از آیه ۶۸ مائده
نیز می‌توان برداشت کرد:
«قُل یاَهلَ الکِتبِ لَستُم عَلی شَیء حَتّی تُقیموا التَّورةَ والاِنجیلَ وما اُنزِلَ اِلَیکُم مِن رَبِّکُم...»
در
شأن نزول آیه گفته‌اند که گروهی از یهودیان، پس از پاسخ پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به پرسش آنان درباره تصدیق تورات از سوی او، گفتند:ما نیز تورات را قبول داریم؛ ولی به غیر آن ایمان نمی‌آوریم
و خداوند براساس این آیه،
دین و آیین آنان را بدون اعتقاد
و عمل به تورات
و انجیل فاقد ارزش
و پایه
و اساس می‌خواند.
اعتقاد
و عمل به آن نیز
ایمان به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)
و قرآن را می‌طلبد.
قرآن کریم در جای دیگر، پیروان انجیل را به داوری
و حکم کردن براساس «ما اَنزَلَ الله» در آن فرا می‌خواند:«ولیَحکُم اَهلُ الاِنجیلِ بِما اَنزَلَ اللّهُ فیهِ...» این آیه نیز تأیید ضمنی
و اجمالی اناجیل عصر نزول را می‌رساند.
آفاق تفسیر (مقالات
و مقولاتی در تفسیر پژوهی)؛ انجیل شریف یا عهد جدید؛ انجیل عیسی مسیح؛ انوار التنزیل
و اسرار التأویل، بیضاوی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ تاریخ تمدن، ویل دورانت؛ تاریخ قرآن، رامیار؛ تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم
و ایران؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تحقیقی در دین مسیح؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر عبدالرزاق؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیرالکتاب المقدس؛ تفسیر کنز الدقائق
و بحر الغرائب؛ تفسیر المنار؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ خلاصه ادیان؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ الصراط المستقیم الی مستحق التقدیم؛ فتح القدیر؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ فقه القرآن، راوندی؛ قاموس کتاب مقدس؛ قرآن‌شناسی؛ القرآن الکریم
و التوراة والانجیل
و العلم؛ کتاب مقدس؛ الکتاب المقدس فی المیزان؛ الکشاف؛ کلام مسیحی؛ لسان العرب؛ مجمع البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ محمد خاتم پیامبران؛ محمد در تورات
و انجیل؛ المدخل الی العهد الجدید؛ مسیحیت؛ مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای؛ مسیحیت
و بدعتها؛
معانی القرآن، نحاس؛ معرفی عهد جدید؛ المورد قاموس انکلیزی عربی؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النهایة فی غریب الحدیث
و الاثر؛ واژه‌های دخیل در قرآن مجید؛ هفت آسمان.
دائرة المعارف قرآن کریم جلد۴، برگرفته از مقاله «انجیل».
