امانت شرعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اثبات ید
و استیلای انسان بر
مال دیگران یا از روی
ظلم و عدوان است
و یا بدون آن، در صورت دوم به مال تحت اختیار انسان
امانت گفته می‌شود؛
و بر دو قسم است:
امانت مالکی و امانت شرعی.
امام خمینی در بیان تعریف امانت شرعی می‌فرماید:
«الامانة علی قسمین: مالکیّة
و شرعیّة....
و امّا الثانی: فهو ما لم یکن الاستیلاء علیها
و وضع الید باستئمان
و اذن من المالک،
و قد صارت تحت یده لا علی وجه
العدوان»؛
یعنی امانت شرعی آن است که استیلای بر امانت
و دست گذاشتن روی آن، به‌واسطه امین گرفتن
و اذن
مالک نبوده
و بدون
عدوان و ظلم زیردست او آمده باشد.
۱- هر مالی که قهراً
و ناخواسته زیردست انسان قرار می‌گیرد، مثل‌اینکه
باد یا
سیل آن را به ملک شخصی آورده باشد
و در دست او قرار بگیرد.
۲- هر مالی که مالک، آن را به کسی تحویل دهد بدون آن‌که هیچ‌یک از آن‌ها (نه مالک
و نه گیرنده) از آن اطلاع داشته باشند، مانند اینکه صندوقی بخرد
و در آن چیزی از اموال فروشنده پیدا کند بدون آن‌که
فروشنده اطلاع داشته باشد، یا اینکه فروشنده
و یا خریدار به جهت مثلاً
اشتباه در
حساب، بیشتر از حقشان (در معامله) دریافت کنند،
۳- هر‌آنچه از طرف
شرع مقدس
اذن در گرفتن آن باشد، مانند
لقطه و ضالّه و آنچه برای رساندن به صاحبش از دست
دزد و غاصب گرفته می‌شود
و همچنین آنچه از اموال بچه یا
دیوانه از دست آنان به‌عنوان
حسبه در حفظ گرفته می‌شود در وقتی‌که ترس آن است که در دستشان
تلف شود؛
و آنچه از اموال محترمه که در معرض
نابودی و تلف است گرفته می‌شود، مانند حیوانی که مالکش معلوم است
و در محل
درنده‌‌ها
و مجرای
سیل و مانند این‌ها است.
بر هر کسی که مال دیگری در دست او
امانت شرعی است،
واجب است آن را
حفظ نماید
و در اولین وقت ممکن به صاحبش- اگرچه مطالبه نکند- برساند،
و هرگاه در دست او
تلف شود ضمانی بر او نیست، مگر آن‌که
تفریط یا
تعدی کرده باشد، مانند امانت مالکی.
و احتمال دارد رساندن آن به مالکش واجب نباشد
و کافی باشد که به او اعلام کند که نزد او است
و راه مالک به‌سوی مال را سد نکند، به‌طوری‌که هر وقت مالک بخواهد آن را بگیرد، از طرف او مانعی نباشد، بلکه این احتمال خالی از قوت نیست.
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه
و پژوهشگر)، موسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینی.
