المغرب فی ترتیب المعرب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المغرب فی ترتیب المعرب» اثر ابوالفتح ناصرالدین مطرزی (متوفی ۶۱۰ ق)، از معاجم عربی است که به شرح
الفاظ غریبی که در کتابهای
فقه حنفی وجود دارد پرداخته است.
کتاب از دو مقدمه و ۲۸ باب تشکیل شده که هر باب نیز به تعداد
حروف الفبا دارای زیر مجموعه است. در انتهای اثر نیز رساله‌ای در
نحو آمده است.
این اثر مانند کتاب «الزاهر» ازهری و «
مصباح المنیر » فیومی است که عنایتشان به الفاظ
فقه شافعی بوده است.
وی برای تالیف کتابش از آثار بسیاری استفاده کرده است که از آن جمله است:
۱- کتب لغوی:
العین ،
جمهرة اللغة ،
تهذیب اللغة ،
الصحاح ،
اساس البلاغة ،
طلبة الطلبة ، الغریبین للهروی،
مقاییس اللغة و اصلاح المنطق.
۲- کتب غیر لغوی مانند:
ادب الکاتب ، حماسة ابی تمام، کتاب سیبویه، شرح کتاب سیبویه اثر سیرافی، مشکل الآثار طحاوی، و معرفة الصحابة ابن منده.
همچنین این کتاب مرجع مناسبی برای بسیاری از
علماء بعد از مطرزی بوده است مانند: المصباح المنیر، مختار الصحاح، الراموز اثر محمد بن حسین بن علی، تاج العروس، و اقرب الموارد.
مقدمه اول کتاب به قلم محققین عبد الحمید مختار و محمود فاخوری نوشته شده است که در ابتدا به زندگینامه ی مولف پرداخته و سپس در سبک و روش مولف در تالیف کتاب و منابع آن مطالبی را ذکر کرده‌اند.
مؤلف در مقدمه اش بر کتاب درباره دلیل تالیف کتاب و سبک نگارش خود مطالبی را بیان کرده است. سپس به متن کتاب پرداخته که حاوی ترجمه ی واژگانی است که فاء الفعل آن حروف همزه، تا صاد می‌باشد.
نویسنده در ابتدا کلمات را به اصل خود بازگردانده یعنی در اغلب موارد به ثلاثی تبدیل کرده و طبق فاء الفعل واژگان را مرتب نموده است مثلا واژه ی «الدثار» را می‌توان در «دثر» یافت و واژه ی «المسبار» را در «سبر» یافت و «الاشتباک» را در «شبک» یافت.
اما آن واژگانی که بیش از سه حرف اصلی دارند را بین ثلاثی‌ها می‌توان یافت مثلا «دخرص» را بین «دخس» و «دخل» می‌توان یافت.
واژگانی که اول آن
همزه وصل و یا زائده است و همچنین همزه‌هایی که در آخر واژگان هستند و اصلی نیستند را در ثلاثی آن می‌توان یافت؛ مثلا «اصقع» را در «صقع» و «اثنین» در «ثنی» و «دعاء» را در «دعو» می‌توان یافت.
مطرزی در المغرب در عین اختصار به ضبط صحیح اسامی و کلمات و در مواری بیان واژگان فارسی نیز پرداخته است.
جلد دوم حاوی ترجمه واژگانی که فاء الفعل آن حروف ضاد تا یاء باشد.
در ادامه این جلد با عنوان «ذیل کتاب»، رساله‌ای در
علم نحو ذکر شده است که مشتمل بر چهار باب به قرار زیر است:
۱- فی المقدمات: نویسنده در این باب درباره
ترجمه و توضیح اسم و اقسام آن، توضیح فعل و ترجمه و اقسام آن از حیث زمان و همچنین افعال لازم و متعدی، مطالبی بیان کرده است. در ادامه به بحث حروف پرداخته و در پایان فصلی در اعراب و معرب بیان کرده است.
۲- فیما یختص بالاسماء: در این باب خصوصیات اسم را از حیث تثنیه، جمع، تصغیر، تانیث و... بیان کرده است.
۳- فی الافعال غیر المتصرفة و ما یجری مجری الادوات: در این باب بعضی از افعال که متصرف نیستند از قبیل:
تعجب ،
مدح و ذم، مقاربه، ناقصه، قلوب و... بیان شده است.
۴- فی الحروف: در این باب انواع
حروف عامله (در اسم و فعل)، غیر عامله (عطف، تصدیق، صله، استفهام) و
حروف مقطعه ، زیاده و... بیان شده است.
در پایان، خاتمه کتاب ذکر شده که حاوی قول مولف درباره ی کتاب و زمان اتمام آن یعنی
ماه رمضان سال ۵۹۸ ق است.
تحقیق کتاب توسط محققین کتاب انجام و اختلاف نسخ و توضیحاتی پیرامون برخی الفاظ و عبارات ذکر شده است. در انتهای هر یک از مجلدات فهرست مطالب و در انتهای مجلد دوم نیز فهرست قوافی (قافیه‌ها)، فهرست منابع تحقیق و فهرست ذیل کتاب آمده است.
نرم افزار قاموس، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
