المسائل العزیة (محقق حلی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب المسائل العزیة یکی از کتب گرانقدر به یادگار مانده از
محقق حلی «قده» می‌باشد
جواب باب المسائل العزیة، المسائل العزیة، الرسالة العزیة، العزیة.
این
کتاب که به سبک
فقه استدلالی و مقارنه‌ای
تالیف شده است شامل ۱۰ مساله بوده است که ۹ مساله از آن باقی مانده است و به تعبیر الذریعة (مخرومة الآخر) می‌باشد.
این مسائل به صورت مستقل و در موضوعاتی از کتاب‌های
طهارت،
صلاة،
قرض،
نکاح تالیف شده است.
محقق حلی این
کتاب را به درخواست امیر ابو المظفر عز الدین عبد العزیز بن جعفر بن حسین نیشابوری (م ۶۷۲
ق) تالیف نموده است.
وی که مردی فاضل و از عامه بوده است و به علویین
علاقه زیادی داشته است، سؤالاتی را در مسائلی که مورد
اختلاف مذاهب
شیعه و
سنی بوده است مطرح نموده است که محقق حلی به سبک
فقه خلافی و مقارنه‌ای به آن پاسخ داده است.
به
دلیل همین سبک نگارش، وی کمتر به اقوال
فقهای شیعه اشاره نموده است و جز در چند مورد نظیر
شیخ صدوق،
شیخ مفید،
شیخ طوسی و
سید مرتضی به نظریات آنان متعرض نشده و از طرفی نظریات
علمای عامه هم چون
احمد بن حنبل و تابعین او، حسن بصری، ابن جریر طبری و جبائی را مطرح نموده است.
زندگی نامه مختصر و مفید محقق حلی که توسط محقق ارجمند حجة الاسلام و المسلمین شیخ رضا استادی نوشته شده و در مقدمه کتاب آورده شده همراه با فهارست ارزشمندی همچون فهرست مصادر تحقیق،
آیات قرآن کریم،
احادیث شریفه، اشعار، کتب و اعلام در متن کتاب و موضوعات به چاپ موجود ارزش و اعتبار خاصی بخشیده است.
با توجه به این که عبد العزیز بن جعفر نیشابوری (م ۶۷۲
ق) پس از فتح بغداد در
سال ۶۶۳
ق به آنجا رفته است و سپس توسط علاء الدین عطا ملک جوینی و برادرش شمس الدین محمد جوینی وزیر هلاکوخان
حکومت بصره و نواحی آن به وی سپرده شده است.
و همین طور با توجه به سال وفات وی (۶۷۲
ق)، احتمالا این کتاب بین سال‌های ۶۶۳
ق تا ۶۷۰
ق تالیف شده است.
کتاب موجود توسط
کتابخانه آیة الله العظمی مرعشی در سال ۱۴۱۳
ق در
قم چاپ شده است. مصحح و محقق آن فاضل ارجمند حجة الاسلام و المسلمین شیخ رضا استادی بوده است.
در
الذریعة به ۴ نسخه اشاره نموده است که عبارتند از:
۱- نسخه سید جعفر بن باقر بن علی
بحر العلوم، صاحب البرهان.
۲- نسخه متعلق به کتابخانه شیخ عبد الحسین تهرانی در
کربلاء.
۳- نسخه‌ای به خط شیخ سلیمان بن بحرانی که در سال ۹۹۵
ق در
نجف اشرف نوشته شده و متعلق به میرزا عبدالله تفریشی تهرانی خطاط بوده است.
۴- نسخه‌ای که متعلق به میرزا نصر الله بن هدایة الله
مشهور به مجتهد قزوینی شهیدی است و همراه با
رساله مصری ه و
رساله بغدادیه بوده است.
اگر چه در مقدمه کتاب به ۸ نسخه اشاره شده است که متعلق به کتابخانه‌های ملک در تهران، مجلس شورای اسلامی، دانشگاه تهران، مدرسه آیة الله بروجردی در
نجف، آستان قدس رضوی و مدینة العلم بوده است که در صفحه ۱۰۰ کتاب «مقدمه‌ای بر
فقه شیعه» نیز نام آنان ذکر شده است، اما مشخص نشده است که در چاپ کتاب از چه نسخه‌ای استفاده شده است و فقط در حواشی کتاب گاهی با عبارت «فی بعض النسخ» بعضی از قسمت‌های کتاب تصحیح شده است.
با توجه به این که در صفحات ابتدای کتاب تصاویر نمونه‌ای از نسخه کتابخانه ملک در تهران، مربوط به سال ۶۷۴
ق و همین طور از نسخه‌های کتابخانه آیة الله نجفی مرعشی مربوط به سال‌های ۱۰۸۶
ق و
۹۶۹ ق نشان داده شده است. احتمالا از این سه نسخه در چاپ کتاب موجود استفاده شده است.
اگر چه نسخه اصلی کتاب مسائل الغریة شامل ۱۰ مساله بوده است اما این کتاب فقط ۹ مساله را در بر دارد که عبارتند از:
۱- اگر دو
آب قلیل نجس بر روی هم به اندازه
کر یا بیشتر شوند آیا
پاک می‌شوند یا نه؟
۲- اعتبار
نیت در
طهارت ۳-
وجوب مسح پاها ۴- وجوب
غسل جنابت ۵-
اوقات نماز ۶- انجام کدام یک از نمازهای اداء و قضاء بر دیگری مقدم است؟
۷- آیا اگر کسی مالش را به دیگری
قرض بدهد که با آن
تجارت کند و نفع ببرد صحیح است؟
۸-
نکاح متعه ۹-
وطی با
زن حلال از دبر.
از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب، سبک تبیین مباحث فقهی به صورت
فقه مقارنه‌ای و خلافی است، مؤلف در اکثر موارد از نظریات
فقهای اهل تشیع تعبیر به «اصحاب» نموده است و کمتر به نام آنان تصریح نموده است و در مقابل نیز از نظر
اهل تسنن با عبارت جمهور یاد نموده و نام فقهای آنان را ذکر نموده است.
این سبک جواب گویی باعث شده که وی از
ادله فقهی شیعه کمتر استفاده نموده و به سبک آنان جواب سؤالات را بدهد، مثلا در مساله اول پس از این که
اختلاف بین خود جمهور را مطرح می‌نماید می‌نویسد:
فان کثیرا من الجمهور یفرق بین الحالین کاحمد بن حنبل و من تابعه، و کذا اختلاف فرقتنا و الا فالمناظرة علی ماذا؟ و ان ادعی ذلک علینا فهو اذن غنی بهذا الاجماع عن هذا النزاع.
در همین حال وی
احترام خاصی برای فقهای شیعه بخصوص
شیخ صدوق قائل است، مثلا در صفحه ۱۲۰ و ۱۲۱ در رابطه با وی و کتاب من لا یحضره الفقیه می‌نویسد: منهم الفقیه ابو جعفر بن بابویه، و هو احد الاعیان، «و هو الکتاب الذی اودعه ما یعتقد انه حجة بینه و بین ربه».
از نقایص نحوه تدوین مطالب کتاب این که مؤلف گاهی با عبارت‌های متعدد (قوله... قلنا) به سؤالات جواب می‌دهد و در نتیجه متن یک سؤال در چند قسمت ذکر شده است که خواننده را در احاطه به سؤالات و جواب آنها دچار مشکل می‌کند.
این کتاب دارای نظریات جدید و ابتکارات فقهی مؤلف در ابواب مختلف می‌باشد که به چند نمونه از آن در بحث
اجماع،
استناد به
روایات اهل بیت علیهم‌السّلام اشاره می‌شود.
در مساله هفتم (جر النفع بالقرض) در صفحه ۱۴۴ در مورد
حجیت اجماع آمده است:
الاول: اما ان یدعی ان اجماع الخمسة او الستة من الامامیة حجة، و اما ان یدعی ان اجماع العدة المذکورة دلیل علی دخول من قوله حجة فیه و کیف ما قال طالبناه بالدلیل، بل الذی نقول نحن ان فتوی الالف لیس حجة ما لم یعلم دخول المعصوم فیه فکان علیه بیان ذلک.
در مساله
نکاح متعه در
دلیل استناد به روایات ائمه معصومین علیهم‌السّلام می‌نویسد: و احادیث اهل البیت فی ذلک کثیرة جدا و لا یظن بمثل ابی جعفر الباقر و جعفر بن محمد الصادق و موسی الکاظم علیهم‌السّلام ان یذهبوا الی ما یعلم من مذهب علی علیه‌السّلام خلافه، بل لا یظن ذلک باضعف اتباعهم و وراء هذه الاحادیث من الاحادیث الصریحة فی احکام المتعة و فروعها عن اهل البیت علیهم‌السّلام ما یفید الیقین بذهابهم الی ذلک (صفحه ۱۶۰).
نرم افزار مجموعه آثار محقق حلی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
