المبین فی اصطلاحات الحکماء و المتکلمین (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المبین فی اصطلاحات الحکماء و المتکلمین»، نوشته علی بن ابی علی بن محمد بن سالم ملقب به
سیف الدین آمدی (۵۵۱- ۶۲۳ ه)، معروف به
شافعی و
حنبلی و نویسنده کتاب‌های کلامی
ابکار الافکار فی اصول الدین و
غایة المرام فی علم الکلام است که به شرح و توضیح پاره‌ای
اصطلاحات کلامی و حکمی می‌پردازد.
احتمال می‌رود که
آمدی این کتاب را بنا به درخواست کسی که به نظر می‌رسد، از رجال حکومتی
ایوبیان بوده، نگاشته باشد. چنانکه این احتمال نیز وجود دارد که وی این اثر را برای ملک افضل نورالدین که بعد از وفات صلاح الدین ایوبی
حکومت دمشق را عهده دار گشت نوشته باشد. احتمال سوم این است که آمدی این کتاب را برای ملک منصور، حاکم حماه تالیف کرده باشد. احتمالات دیگری هم در این زمینه اظهار شده است.
در این کتاب مولف مطابق با قواعد فن
تعریف تنها به شرح
الفاظ و اصطلاحات مذکور پرداخته، نه به شرح معانی الفاظ و شرح لفظ غیر از شرح معنای آن است، چرا که اولی داخل در
حد و
رسم منطقی است و دومی ذیل عنوان مفهوم قرار می‌گیرد. المبین دارای دو فصل است:
فصل اول فهرستی از
اصطلاحات منطقی ،
کلامی و
حکمی مشهور بدون توضیح و شرح آنهاست. برخی از این اصطلاحات عبارت است از:
تصور ،
تصدیق ،
مطابقت ،
تضمن ،
التزام ،
مفرد ،
مرکب ،
کلی ،
جزئی ،
ذاتی ،
عرضی ،
جنس ،
نوع ،
فصل ،
خاصه ،
عرض عام ،
حد : حقیقی، رسمی،
قضیه ،
تناقض ،
تعاکس ؛
قیاس ،
اقتران ،
استثناء ،
استقراء ،
تمثیل ،
طبع ،
طبیعت ،
حرکت ،
سکون ،
سرعت ،
بطء ،
مکان ،
حیز ،
خلاء ،
زمان ،
جهت ،
عالم ،
فلک ،
کون ،
فساد ،
عقل ،
روح ؛
جوهر ،
علم ،
قدرت ،
اراده ،
کلام ،
حیات و...
فصل دوم به شرح و توضیح واژه‌های مذکور اختصاص یافته است. مولف در این فصل به شرح
فلسفی دقیق این واژه‌ها بر اساس نظریه تعریف سینوی پرداخته که طبق آن شرح
الفاظ و
اصطلاحات از دایره تعریف به
حد و
رسم خارج نمی‌شود.
تقسیمات لفظی که مولف در چینش مصطلحات این کتاب در نظر گرفته، همان تقسیمات مشایی معروف است که در آثار
ارسطویی مشاهده می‌شود.
۱.
نسخه خطی که با عنوان آن المبین فی شرح الفاظ الحکماء و المتکلمین در
تونس ، به شماره ۸۱۸۲ موجود است.
۲. نسخه خطی که با عنوان المبین فی شرح معانی الحکماء و المتکلمین در
دمشق ، به شماره ۹۱۹۹ عمومی موجود است.
۳. نسخه خطی با عنوان المبین فی شرح معانی الفاظ الحکماء و المتکلمین که در کتابخانه علی امیری
استانبول ترکیه به شماره ۱۲۰۹ نگهداری می‌شود.
نوری، محمد، فهرستواره فرهنگ‌های اصطلاحات فلسفه و کلام در حوزه اسلامی، نامه مفید، ۱۳۷۷، شماره ۱۵.
نرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
