الفوائد الملیة لشرح الرسالة النفلیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الفوائد الملیة فی شرح الرسالة النفلیة تالیف
زین الدین بن علی عاملی ،معروف به
شهید ثانی (م ۹۶۶ ق)است.
شهید اول پس از تالیف کتاب الالفیة که شامل هزار
واجب نماز است، با تالیف
النفلیة که شامل سه هزار مستحب نماز است قصد داشته به روایت
امام صادق -علیه‌السّلام -و
امام رضا -علیه‌السّلام- که نماز دارای چهار هزار باب یا حد است عمل نماید.
در بین آثاری که در بیان مستحبات
نماز نوشته شده‌اند کتاب «النفلیة» از نظر ترتیب و طبقه بندی مطالب کم نظیر است.
از زمان نگارش آن، فقهای بزرگ به آن توجه داشته و شروح متعددی بر آن نوشته‌اند که مشهورترین آنان «
الفوائد الملیة»
شهید ثانی است.
الفوائد الملیة همچون النفلیة از یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه تشکیل شده است.
مقدمه، شامل تعریف
نافله و
تشویق و
ترغیب به آن، فصل اول شامل مقدمات
نماز ، فصل دوم شامل
مقارنات نماز و فصل سوم شامل مکروهات و اعمال منافی با افضلیت نماز است. خاتمه نیز از دو قسمت تعقیبات نماز و خصوصیات سایر نمازها مثل
نماز جمعه ، نمازهای اعیاد و غیر آنان تشکیل شده است.
از آنجایی که شهید ثانی در تمام علوم اسلامی و غیر آن مثل
نحو ،
صرف ،
معانی و بیان ،
منطق ،
لغت ،
اصول ،
فقه ،
تفسیر ،
علم رجال ،
تجوید ،
فلسفه ،
هیئت ،
ریاضی و نظائر آن تخصص داشته و کتاب‌های متعددی در این موضوعات تالیف نموده است، کتاب موجود نیز در بردارندۀ مباحث مختلفی از این علوم می‌باشد و مباحث سودمند و گرانقدری از
عقاید ،
تفسیر ، ادبیات و غیر آنها در آن وجود دارد.
عظمت علمی
شهید اول (م ۸۷۶ ق) و
فاضل مقداد (م ۸۲۶ ق) که از مبرزترین شاگردان شهید اول بوده است باعث شده که
شهید ثانی تحت تاثیر این دو بزرگوار مباحث زیادی را بخصوص از کتاب «
الذکری » و «
التنقیح الرائع » بدون ذکر نام آنان مطرح نماید که از این نظر این کتاب مجموعه‌ای از این نظریات می‌باشد.
استقراء تام کلمات فقهاء و بیان نظریات آنان و علمای
اهل تسنن این کتاب را در نوع خود کم نظیر ساخته است و به دلیل همین جایگاه علمی در موسوعه‌های فقهی همچون:
-
مفتاح الکرامة سید محمد جواد عاملی (م ۱۲۲۶ ق)
-
مستند الشیعة ملا احمد نراقی (م ۱۲۴۵ ق)
-
جواهر الکلام شیخ محمد حسن نجفی (م ۱۲۲۶ ق)
- کتاب‌های
شیخ انصاری (م ۱۲۸۱ ق)
-
مستمسک العروة الوثقی آیة الله
سید محسن حکیم (م ۱۳۹۰ ق)
و غیر آنان به این کتاب استناد شده و اقوال و نظریات شهید ثانی را مورد بررسی و نقد قرار دهند.
در مقدمۀ کتاب،
شهید ثانی در معرفی کتاب و جایگاه آن می‌نویسد:
فهذه کلمات قلیلة و تنبیهات جلیلة و
فوائد ملیة تنقع (الرسالة النفلیة) و توضیح مبانیها و تحقق معانیها و تکشف ملتبسها و تشفق ملتمسها، مقتصر علی مناسبة مقتضی الحال من الاعراض عن تطویل المقال بماخذ الاحکام بطریق الاستدلال فان الغرض من الرسالة مجرد الاعمال و التنبیه علی جمیل الخصال و حمید الخلال.
در الذریعة
به نسخه‌های خطی
کتابخانه مجلس شورای اسلامی مربوط به سال ۹۶۳ ق، نسخۀ دانشگاه تهران مربوط به سال‌های ۱۰۶۲ و ۹۵۷ ق، نسخۀ مدرسۀ فاضل خان به خط زین العابدین بن محمد مربوط به ۹۷۱ ق اشاره شده است.
در چاپ کتاب موجود از نسخه‌های متعدد خطی النفلیة و
الفوائد الملیة استفاده شده است.
سه نسخه‌های خطی
النفلیة از
کتابخانه آیة الله مرعشی که عبارتند از:
۱- نسخۀ خطی مربوط به
سال ۱۳۴۲ ق که با رمز «ف» مشخص شده است.
۲- نسخۀ خطی مربوط به سال ۱۰۶۳ ق.
۳- نسخۀ خطی مربوط به سال ۹۳۹ ق.
سه نسخۀ
الفوائد الملیة از کتابخانۀ آیة الله مرعشی عبارتند از:
۱- نسخۀ خطی که با رمز «ه» مشخص شده و تاریخ نوشتن آن مشخص نیست.
۲- نسخۀ خطی مربوط به سال ۹۷۹ ق که با رمز «و» مشخص شده است.
۳- نسخۀ چاپ سنگی سال ۱۳۱۴ ق که در ایران چاپ شده و با رمز «ح» مشخص شده است.
در الذریعة
تاریخ پایان آن را صفر
سال ۹۵۵ ق ذکر کرده است، و به چاپ آن به نام «
المقاصد العلیة » در سال ۱۳۱۲ ق اشاره شده است.
کتاب موجود در سال ۱۴۲۰ ق بوسیلۀ مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ
قم چاپ شده است و محقق آن محمد حسین مولوی است که بوسیلۀ بعضی از فضلا همراهی شده است.
در مجلۀ تراثنا
به نسخۀ چاپی که بوسیلۀ علی مدنی شامی تحقیق شده و بر نسخۀ خطی از
کتابخانه مسجد گوهرشاد مربوط به سال ۹۸۳ اعتماد شده، اشاره شده است.
کارهایی که در چاپ کتاب موجود بوسیلۀ گروه تحقیق و تصحیح انجام شده است عبارتند از:
۱- مقابلۀ نسخه‌های خطی و استحکام بخشیدن به متن آن
گروه تحقیق پس از مقابلۀ نسخه‌های خطی و قطع پیدا کردن به صحیح بودن متن یک نسخه، آن را در متن کتاب موجود مورد استفاده قرار داده‌اند. در کنار این کار، ضبط وزن کلمات و الفاظ مشکل و عبارت‌های دارای ایهام نیز ذکر شده است.
۲- استخراج آیات و روایات از مآخذ و مصادر حدیثی مثل
کتب اربعه در صورتی که این روایات در آنها موجود باشند و اگر در این منابع موجود نبوده و
شهید ثانی در بیان روایتی منفرد بوده است آنگاه نام کتاب‌هایی که به
الفوائد الملیة استناد نموده‌اند در حاشیه ذکر شده‌اند.
۳- استخراج اقوال فقها در صورتی که مآخذ و منابع آنها در دسترس باشد و در غیر این صورت سعی شده است از منابع و مصادری مثل
مختلف الشیعة و
السرائر و غیر آنان که به نقل و جمع آوری اقوال دیگر فقها پرداخته‌اند استفاده شود.
در مواردی نیز که با الفاظ مبهمی مثل قیل، اجیب و نظائر آن در اسناد نظریه‌ای برخورد شده است سعی شده که صاحبان نظریه شناخته شده و معرفی گردند.
حتی در مواردی که نظریه‌ای به اشتباه بوسیلۀ
شهید اول یا
شهید ثانی به فردی نسبت داده شده است در پاورقی به آن اشاره شده است و دلایل آن نیز ذکر شده است.
۴- شهید ثانی در ذکر منابع و مآخذ کتاب به گروهی از مصادر و مآخذ که تحت تاثیر آنها نبوده است تصریح نموده است اما به بعضی از مصادر از آن جهت که متاثر از آنان بوده مثل
الذکری شهید اول و
تنقیح الرائع فاضل مقداد اشاره ننموده است که این گونه مصادر نیز استخراج و آدرس آنان در پاورقی در کتاب ذکر شده است.
۵- تهیۀ فهارس متنوع و ارزشمند در آیات شریفه، احادیث، موضوعات، اعلام، اماکن، کتاب‌ها و غیر آنها که در پایان کتاب ذکر شده‌اند از دیگر کارهای ارزشمند گروه تحقیق بوده است.
نرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
