الفقه النظافة (شیرازی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از جمله كتب موسوعه فقهيه آيت اللّه
سید محمد شیرازی كتاب« الفقه، النظافة» مى‌باشد كه به موضوع بررسى فقهى نظافت بالمعنى الاعم پرداخته است. اين كتاب به
زبان عربی و در سال ۱۴۱۷ ق تأليف گرديده است.
سید محمد شیرازی در سال ۱۳۴۷ ه. ق در شهر
نجف اشرف متولد شد. وى در حالى كه تنها ۹ سال داشت همراه پدر بزرگوارشان مرحوم سيد مهدى شيرازى به
کربلای مقدس هجرت نمود. دروس مقدماتى و عاليه حوزه را در محضر جمعى از اساتيد بزرگ تلمذ نموده و نخست به تدريس دروس سطح پرداخته و هنگامى به تدريس كتاب
کفایة الأصول - آخرين كتاب سطح- مشغول شدند . ايشان در بوجود آوردن حوزه‌هاى علميه در
ایران و
عراق و
کویت و
سوریه و غيره نيز همت گماشتند و دهها مدرسه دينى ايجاد نموده و حوزه‌هاى مختلف علميه را تحت پوشش و حمايت خود قرار دادند.
مؤلف، كتاب خود را با يك
مقدمه شروع كرده و مطالب آن را در نه فصل و يك خاتمه دسته بندى كرده است كه عنوان فصول به اين ترتيب مى‌باشند: نظافت بر طبق ابواب فقه، امورى كه مرتبط با نظافت مشخص مى‌باشند، نظافت نظامى، نظافت سياسى، نظافت اقتصادى، نظافت اجتماعى، نظافت خانوادگى، نظافت در مجازات‌ها و نظافت‌هاى ديگر، نظافت نفسى و خاتمه‌اى كه در نظافت همه چيز مى‌باشد.
مؤلف، در مقدمه‌اى تحت عنوان سبب تأليف كتاب، انگيزه خود را از تأليف كتاب چنين عنوان كرده است: عدم
نظافت در ممالك و دولت‌هاى اسلامى با اينكه از دستورات مهم اسلامى است، از مواردى است كه باعث شد من به فكر تأليف چنين كتابى بيفتم. وى در ضمن خاطره‌اى نقل مى‌كند كه وقتى در سفرى به
کربلا به همراه مرحوم شيخ عبد الزهرا( از خطباى معروف كربلا) با شهردار كربلا، سخن مى‌گفتم از عدم وجود نظافت در شهر كربلا مخصوصا نبود دست‌شويى، توالت و حمّام در اطراف حرمين; به وى گلايه كردم و گفتم مخصوصا در ايّام ازدحام براى زيارت، اين مشكل كاملا محسوس بوده و مشكلاتى را براى زوّار و شهروندان به همراه دارد، امّا وى از كمبود بودجه گفت و آن را عاملى براى نبود نظافت در شهر معرفى كرد و در جواب من از تعداد افراد مسئول براى رسيدگى به نظافت شهر اعم از جمع آورى زباله و جارو كردن معابر و كوچه‌ها، تعداد صد نفر را براى كل شهر برشمرد. خلاصه اين معضلات و كمبودها در مراكز اسلامى و تشيع باعث گرديده تا مؤلف اقدام به تأليف چنين كتابى بكند.
نظافت طبق ابواب فقه عنوان اولين فصل كتاب است كه استحباب آن به طور كلى و وجوب آن در مواردى خاص، اولين مطلب مدّ نظر ايشان مى‌باشد كه آن را با استفاده از ادله اربعه مى‌داند.
نظافت در قرآن اولين بخش مورد بحث در اين فصل مى‌باشد كه آياتى چون« انما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا »
« و عهدنا إلى ابراهيم و إسماعيل أن طهّرا بيتي للطائفين و العاكفين و الرّكّع السّجود»
، از آن جمله مى‌باشند.
بخش بعدى، نگاهى به نظافت در روايات مى‌باشد;
از اين روايات، يكى روايتى است كه از
پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است كه فرمود:« تخللوا فإنّه من النظافة و النظافة من الإيمان و الإيمان و صاحبه في الجنّة».
ايشان نظافت اسلامى را كه از
ادله اربعه به دست مى‌آيد و نظافت خبثيه و نظافت حدثيه را شامل مى‌گردد، مورد بحث قرار داده
و در ادامه
حکمت وجوب نظافت و
استحباب آن، نظافت و قانون عمومى، اقسام نظافت كه عبارت از نظافت روحى و جسمى مى‌باشد، آثار عدم نظافت،
اسلام دين نظافت،
طهارت و جمال، رابطه بين
جمال و نظافت و چندين مطلب ديگر، مواردى هستند كه مؤلف در اين فصل از آنها سخن به ميان آورده است. ايشان، نظافت در
قبر را هم جزو دستورات اسلامى برشمرده و به لحاظ شرعى نيز از نظافت تعبدى و توصّلى سخن گفته است.
آخرين بخش‌هاى اين فصل عبارتند از:
مطهرات در اسلام،
نجاسات و اجتناب از آنها،
غسل ،
وضو و
تیمم ،
نظافت در
نماز و
مسجد و
آداب آن.
در فصل دوم مسائلى در مورد نظافت شخصى مطرح شده كه اولين مطلبش در مورد نظافت
بدن است. ايشان بر تمام افراد لازم مى داند كه ترشحات زايد بدن را از خود دفع كرده و چند مطلب مهم را در مورد نظافت بدن مورد توجه قرار دهند، اين امور عبارتند از:
ختنه کردن ، كوتاه كردن ناخن‌ها، كوتاه كردن موها، اعم از موى سر و غير آن تا جايى كه حديث مى‌فرمايد:« من كان له شعر فليكرمه»; يعنى هر كس مو دارد آن را
اکرام كند; يعنى در حفظ و نگه‌دارى آن بكوشد. تك تك اعضاى بدن نيز نيازمند نظافت مى‌باشند، مانند نظافت دهن كه با
مضمضه و مسواك حاصل مى‌شود يا نظافت دماغ كه با
استنشاق ميسر مى‌گردد يا نظافت چشم كه با ماليدن
سرمه ممكن است و... . تأكيد اسلام براى رفتن به
حمام و استحباب آن كه در بعضى از احاديث به عنوان بهترين خانه معرفى شده، نشان از اهميت دادن اين دين آسمانى به نظافت فردى مى‌باشد. استفاده از
نوره براى دفع موهاى زايد، يكى ديگر از راه‌هاى رسيدن به نظافت فردى است كه روايات متعددى در اين زمينه رسيده است. استحباب
خضاب ، استحباب سرمه كشيدن، نظافت ريش و شارب و... ديگر مواردى از تأكيدات اسلام بر نظافت مى‌باشند.
فصل سوم نظافت ثقافى نام دارد كه در آن نظافت در تعليم و تعلّم مورد توجه قرار گرفته است. ايشان نظافت را از شروط علم برشمرده و به قول مرحوم
شهید ثانی در كتاب
منیة المرید پرهيز متعلم از به كارگيرى علم در اهداف دنيوى و مادّى را نظافت در علم مى‌داند.
قرآن در آيه ۱۰۳ و ۱۰۴
سوره کهف مى‌فرمايد:« الذين ضلّ سعيهم في الحياة الدنيا و هم يحسبون أنّهم يحسنون صنعا».
يا در روايتى از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل شده كه حضرت فرمود:« من تعلم علما لغير اللّه و أراد به غير اللّه فليتبوأ مقعده من النار».
آداب معلّم، آداب متعلّم و بيان علوم مضرّ، ديگر مطالب عنوان شده در اين فصل مى‌باشند.
نظافت سياسى، عنوان فصل چهارم است كه ابتدايش با حرمت
استبداد در حكم آغاز مى‌گردد. رواياتى در لزوم مشورت در
حکومت و منع از استبداد رأى و چند مسئله ديگر در اين قسمت آمده است. مراعات حقوق انسان‌ها، ديگر بخش اين فصل مى‌باشد. مؤلف مى‌فرمايد: اهميتى كه اسلام به مسئله عدل و
عدالت و جلوگيرى از ظلم و تعدّى داده در هيچ دينى نظيرش وجود ندارد; يكى از آيات دالّ بر عدالت آيه ۸
سوره مائده است كه مى‌فرمايد:« و لا يجرمنّكم شنآن قوم على ألاّ تعدلوا اعدلوا هو أقرب للتقوى»
آزادى‌هايى كه اسلام به انسان‌ها داده، حرمت مصادره اموال، عدم زورگويى در اسلام، حرمت تجسس،
حرمت شكنجه و اهميّت به مسئله
عفو در اسلام، از ديگر مطالبى هستند كه در اين فصل مورد بحث و بررسى قرار گرفته‌اند.
نظافت اقتصادى، عنوان پنجمين فصل كتاب است كه اولين بخش آن مربوط به نظافت از فقر مى‌شود. ايشان بر حاكم اسلامى وظيفه مى‌داند كه براى برچيده شدن فقر از آحاد مردم در جامعه تلاش كند كما اينكه اقتضاى حاكم شدن
اقتصاد اسلامى در جامعه نيز همين مى‌باشد. آزادى اقتصادى كه اسلام به آحاد مردم عطا كرده به اين معنا كه هر كس آزاد است به دنبال شغل و حرفه مورد نظر خود رفته و از تمام راه‌هاى
حلال كه مى‌تواند ارتزاق نمايد. مالكيت شخصى، قانون
ضمان اجتماعى، وظيفه
امام در قضاى ديون، كفالت
رسول خدا صلی الله علیه و آله بر قرض‌هاى مردم و جلوگيرى از
احتکار از مواردى هستند كه در اين فصل تبيين گرديده‌اند.
فصل ششم در مورد نظافت اجتماعى مى‌باشد كه از موارد مهم و دقيق كتاب است. معاشرت اجتماعى اولين مطلب در اين فصل مى‌باشد كه به قول مؤلف تعداد زيادى از علماى اسلامى در اين زمينه كتاب نوشته‌اند. بخش ديگر در مراعات آداب مجامع عمومى است كه داشتن بوى خوش در مساجد و محافل عمومى از آن جمله مى‌باشند; براى مثال كسى كه سير خورده باشد از رفتن به مسجد منع شده است. نظافت در دوستى هم از ديگر بخش‌هاى ديگر اين فصل است كه بايد به آداب و رسوم رفاقت پاى‌بند بود، مانند جلوگيرى از دو رويى با دوست و امثال ذلك. رعايت
حقوق برادران دينى، دورى از
غیبت ، استحباب زينت كردن و
عیادت مريض از ديگر موارد اين فصل مى‌باشند.
نظافت خانوادگى، عنوان فصل هفتم است كه نظافت
نکاح ، پرهيز از
عزوبت ،
ازدواج با دوشيزه، نظافت فرج و عفت آن، آداب
مقاربت ، آداب
زفاف ، پاكى چشم و مراعات
محرم و نامحرم از جمله مسائلى هستند كه در اين فصل تبيين گرديده‌اند. براى مثال توصيه‌هاى پيامبر صلى الله عليه و آله به
امام علی علیه السلام در مورد اوقات مجامعت از نمونه‌هاى بارز اهميت دادن اسلام به اين بخش مى‌باشد.
نظافت در
مجازات ، در فصل هشتم تبيين شده كه به مواردى چون قانون مجازات و نظافت جامعه، توبه
مرتد فطرى، تعطيلى حدود با وجود شبهات، نظافت قضايى، نظافت در طبابت، نظافت راه‌ها و حقوق حيوانات
اشاره شده است; براى مثال در نظافت ساختمان و حيوانات توصيه‌هاى خيره كننده‌اى از اسلام رسيده كه به مواردى از آنها در كتاب اشاره شده است.
خوف از خدا، تهذيب نفس، پرهيز از
نفاق ،
زهد و پاك‌دامنى از مصاديق نظافت نفسند كه در فصل نهم مطرح شده‌اند. تاكيد اسلام بر نظافت، آخرين مطلبى است كه در خاتمه كتاب آمده است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
