الانفاس النورانیة فی الرحلة الحجازیه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الانفاس النورانیه سفرنامه
حج نوشته
محمد طیب کتانی است که همراه پدرش محمد مهدی به سال
۱۳۵۰ق. و در بیست سالگی او انجام شده است.
محمد مهدی در این سفر نقش راهنمای معنوی محمد طیب را داشته و او را به نوشتن و ثبت وقایع
سفر ترغیب کرده است. این سفرنامه را می‌توان تقریرات محمد طیب از محمد مهدی به شمار آورد.
فرزند محمد طیب عبدالله کامل، این سفرنامه را در پی گذشت ۷۰ سال از هنگام نگارش آن، همراه افزوده‌هایی به چاپ رسانده است.
خاندان کتانی، خاندانی مشهور در مراکش بود و به ادریس بن عبدالله، بنیان گذار
دولت ادریسیه، نسب می‌برد که او، خود، نسبش به
حسن بن ابی طالب می‌رسید.
نویسنده و پدرش مانند دیگر کتانی‌ها از پیروان طریقه صوفیانه کتانی بوده‌اند.
محمد مهدی بن محمد بن عبدالکبیر کتانی،
فقیه مالکی ، به سال ۱۲۹۷ق./۱۲۵۹ش. در فاس
مراکش به
دنیا آمد و
حدیث و
تفسیر را در همان
شهر فراگرفت.
در دو سفری که به حج داشت، در محضر دانشمندان
مکه درس آموخت.به دلیل
مبارزه با
استعمار فرانسه، به سال ۱۳۲۷ق./۱۹۰۹م. همراه پدرش دستگیرشد.
وی به سال۱۳۷۹ق./۱۹۵۹م. در شهر سلا وفات یافت.
محمد طیب به سال ۱۳۳۰ق. ۱۹۱۱م. در شهر
فاس به دنیا آمد.
با گذراندن مراحل سنتی تحصیلات در شهر فاس، به سال ۱۳۳۹ق. همراه
خانواده به شهر رباط رفت و آن جا در نخستین مدرسه دولتی و جدید عربی در زاویه کتانیه به تحصیل پرداخت و در محضر بسیاری از فقیهان و محدثان دوران خود درس آموخت و سرانجام در شهر سلا، امامت
جمعه و
قضاوت در
دادگاه را بر عهده گرفت.
محمد طیب سفر حج خود را همراه پدرش محمد مهدی در روز دوشنبه سیزدهم
ذی قعده سال
۱۳۵۰ق./۱۹۳۲م. آغاز کرد.
آنان از شهر سلا به قنیطره و از آن جا به طنجه و سپس با کشتی به مرسیلیا و
اسکندریه رفتند.
در دو روز اقامت در اسکندریه، از مزار منسوب به
دانیال،
لقمان حکیم و
صحابه پیامبر اسلام مانند
جابر بن عبدالله انصاری و اولیا و عرفا مانند
ابوعباس مرسی دیدار کردند.
در ۲۸ ذی قعده با قطار، اسکندریه را به قصد سوئز ترک کردند
و با گذر از جده، در شامگاه روز دوم
ذی حجه به حدود رابغ رسیدند و
محرم شدند.
نویسنده با رسیدن به مکه و آغاز
ایام حج، مناسک و ادعیه و
آداب حج و فضیلت آن‌ها را به اختصار توضیح داده و برخی از احادیث مربوط به فضایل و حکمت اعمال را گزارش کرده است.
نیز در جدولی، ارکان و واجبات و شروط و سنن
مناسک حج را از دیدگاه چهار
مذهب مالکی،
شافعی،
حنبلی و
حنفی با هم مقایسه کرده است.
بدین سان، این سفرنامه می‌تواند تا اندازه‌ای راهنمای مناسک حج برای پیروان این چهار مذهب باشد.
نویسنده در پی ترک مکه در پانزدهم ذی حجه، روز هجدهم وارد
مدینه شد.
وی در مدینه شیوه زیارت و ورود به
مسجدالنبی و ادعیه‌ای را که به این مناسبت می‌خوانده‌اند، یاد کرده و افزون بر مسجدالنبی تنها اشاره‌ای کوتاه به زیارت خود از دیگر مکان‌های زیارتی مانند
بقیع،
شهدای احد، و
مسجد فتح کرده است.
محمد طیب و پدرش همراه زیارت و ادای مستحبات با محدثان شهر مکه و مدینه نیز دیدار داشتند؛ از جمله محمد بن احمد عمری مغربی جزائری، علی بن علی حبشی، و
قاضی شهر مدینه محمد زکی بن احمد برزنجی. در همه این دیدارها، محمد مهدی در پی اخذ اجازه
روایت حدیث از این محدثان بیشتر برای خود و گاهی برای خانواده و دوستانش بوده است. وی اجازه نامه بعضی از این محدثان را به صورت کامل به دو گونه خطی و چاپی در متن کتاب آورده است.
محمد طیب و پدرش در پی زیارت مکه و اقامتی ۱۴
روزه در جده در انتظار کشتی، سرانجام در شانزدهم محرم به سوی
بیروت حرکت کردند.
نویسنده پس از بیروت به
فلسطین رفت و در آن جا از
بیت المقدس،
قبر منسوب به
ابراهیم نبی، اسحاق، داود، زادگاه عیسی در
بیت لحم و... دیدار کرد.
او افزون بر فلسطین به
دمشق نیز سفر کرد و بخشی از سفرنامه را به شرح دیدارهای خود و پدرش با محدثانی از جمله محمد بدر الدین حسنی مغربی دمشقی و عبدالقادر طنطاوی اختصاص داده است.
آنان هفدهم
صفر از بیروت سوار بر کشتی شدند و واپسین مرحله سفر خود را آغاز کردند و در روز سوم
ربیع الاول وارد سلا شدند.
نویسنده در این بخش گزارشی از استقبال خاندان کتانی از خود و پدرش در شهر سلا ارائه کرده است.
در پایان کتاب، عبدالله کامل فرزند محمد طیب زندگی نامه مفصلی از
پدر و پدر بزرگش آورده
و به قصد تبرک، آداب بعضی از نمازهای
مستحب و ادعیه و اذکار و ابتهالات و دیگر مستحبات را افزوده است.
کتاب شامل تصاویری از نویسنده و پدرش و برخی بزرگان خاندان کتانی و شماری از بناهای مراکش و دمشق و بیت المقدس است. این کتاب را دار الکتب العلمیه به سال ۲۰۰۹م. در بیروت و در ۲۲۴ صفحه به چاپ رسانده است.
اتحاف المطالع:
عبدالسلام ابن سوده، به کوشش حجی، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷ق؛
الاعلام:
الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛
الشرفاء الکتانیون فی الماضی و الحاضر:
علی منتصر الکتانی، جمعیة الشرفاء الکتانیین للتعاون و الثقافه، ۱۴۲۰ق؛
من اعلام المغرب العربی فی القرن الرابع عشر:
عبدالرحمن بن محمد الباقر الکتانی ، به کوشش شریف محمد،
قاهره، دار البیارق، ۱۴۲۱ق.
حوزه نمایندگی ولی فقه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «الانفاس النورانیة فی الرحلة الحجازیه».
