افترا (اخلاق)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
افتراء یکی از
رذائل اخلاقی است و به معنای از پیش خود بافتن و نسبت غیر واقع به کسى دادن را گویند.
این واژه از ریشه «ف ـ ر ـ ى» و در اصل به معناى قطع کردن و شکافتن است.
راغب گوید: «فرى» به معناى بریدن پوست براى دوختن و اصلاح و «اِفراء» شکافتن آن به قصد
افساد است و «افترا» در هر دو معنا به‌کار مى‌رود.
و در
اصطلاح به معناى از پیش خود بافتن، به
دروغ به کسى چیزى نسبت دادن
، متهم ساختن نارواى فرد، گروه یا نهادى خاص از روى
بدخواهی، انگیزه‌هاى خود خواهانه،
حسد،
انتقام و غیره است.
وجه ارتباط این
معنا با
معنای لغوی ممکن است این باشد که فرد با افتراى به دیگرى و
متهم کردن وى ارتباط او را با
جامعه قطع و او را
طرد مى‌کند.
افترا نوعى
کذب است، با این تفاوت که افترا
دروغ بر ضد دیگران است با کلامى که آنان بدان رضایت ندارند؛ اما «کذب» گاهى در
حق خود است و گاهى در حق دیگران، افزون بر اینکه آنان ممکن است رضایت به آن نیز داشته باشند؛ مانند اینکه کلامى غیر واقعى در
مدح شخصى یا با هدف
اصلاح بین متخاصمین بیان گردد که چنین کلامى دروغ است؛ اما افترا نیست.
افترا از نظر
حقوقی نوعى
جرم محسوب مى‌شود؛ یعنى اگر فردى با قصد
اضرار به غیر و به صورت صریح، عمل مجرمانه‌اى را به شخص اسناد دهد مرتکب جرم شده و در صورت عدم اثبات آن
مجازات مى‌گردد.
این واژه و مشتقات آن بیش از ۶۰ بار در
قرآن به‌کار رفته است.
افزون بر ریشه «فری» قرآن از این موضوع، با واژه‌ها و تعبیرات دیگری نیز یاد کرده است؛ مانند:
۱. بهتان که از ریشه «بهت» و به معنای تحیر،
دروغ بستن
یا دروغ بزرگی است که شنونده را مبهوت می‌کند.
این واژه ۶ بار در
آیات ۱۱۲ و ۱۵۶
سوره نساء،
آیه ۱۶
سوره نور، آیه ۵۸
سوره احزابو در آیه ۱۲
سوره ممتحنهبه‌کار رفته است.
۲. «
افک» که به معنای وارونه کردن، دروغ و
بهتان آمده است.
برخی آن را
دروغ فاحش و
قبیح همچون
دروغ بر خدا،
رسول خدا،
قرآن و
قذف زنان محصنه دانسته‌اند.
این واژه و مشتقاتش بیش از ۳۰ بار در قرآن به‌کار رفته و مقصود از آن در برخی موارد همچون
آیات ۱۱ ـ ۱۲
سوره نورو ۲۸
سوره احقاف،
و ۱۵۱-۱۵۰
سوره صافاتافتراست.
۳. «
کذب» که به معنای مطلق
دروغ است.
اما در برخی موارد، همچون
آیه ۱۸
سوره هودو
آیات ۳۲ و ۶۰
سوره زمر، مراد از آن افتراست.
۴. «
رمی» که به معنای پرتاب کردن و
اتهام است
که اگر به
دروغ باشد و بر آن دلیل اقامه نگردد افتراست.
و بدان جهت به اتهام «رمی» گفته شده که شخص
تهمت زننده با نسبت دادن اتهام گویا تیری به سوی شخص مورد اتهام پرتاب می‌کند.
۵ . «تقوّل» که به معنای
دروغ و نسبت غیر واقع به کسی دادن است.
همچنین
آیاتی مانند: «... و ان تَقولوا عَلَی اللّهِ ما لا تَعلَمون»
، «و یقولونَ هُوَ مِن عِندِ اللّهِ وما هُوَ مِن عِندِ اللّهِ»
و «لا یقولوا عَلَی اللّهِ اِلاَّ الحَقَّ»
به افترا یا
نفی آن اشاره دارد.
افترا از
رذایل اخلاقی است که در همه
جوامع بشری رواج داشته و افراد و گروههای متعدد با انگیزه‌های مختلف مرتکب آن می‌شدند، بر همین اساس
قرآن کریم به صورت گسترده و در آیاتی پرشمار به این موضوع پرداخته و آن را از جوانب گوناگون بررسی کرده است.
در این آیات، افترا بیشتر مربوط به حوزه
عقیده و
دین بوده که در آن
مشرکان و جبهه مخالف
انبیای الهی از روی
جهالت و گاه
آگاهانه و از روی
عناد و دشمنی، به
خداوند،
پیامبران و پیروان آنان افترا می‌زدند و از آن به صورت حربه‌ای برای رویارویی با دین و
رسالت پیامبران سود می‌جستند.
در آیاتی نیز افترا در حوزه
روابط اجتماعی و
اخلاقی افراد مطرح بوده که در آن
قرآن از افترای
مؤمنان و غیرمؤمنان سخن به میان آورده و آنان را از ارتکاب این عمل بازداشته است.
برای کسب اطلاع بیشتر به مقالاتی با عنوان
افتراء به خدا،
انواع افتراء،
افتراء به انبیاء و
برخورد با افتراء مراجعه شود.
دانشنامه موضوعی قرآن
