اصالت تعبدیت واجب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اصالت تعبدیت واجب، حکم به تعبّدی بودن واجب و نفی احتمالِ توصّلی بودنِ آن می باشد
اصالت تعبدیت واجب، مقابل
اصالت توصلیت واجب می‌باشد و این دو، نظریاتی است که در موارد
شک در تعبدی یا توصلی بودن واجب ارائه شده است.
تعبدی یا توصلی بودن برخی از
واجبات ، به دلیل خاصی به اثبات رسیده است، اما هرگاه
اصل وجوب واجب به کمک
دلیل معتبر احراز گردد و تعبدی یا توصلی بودن آن مورد شک باشد،
علمای اصول در این که مقتضای اصل در چنین مواردی تعبدی یا توصلی بودن است، اختلاف نموده و از نظر مقتضای
دلیل لفظی و مقتضای
اصل عملی، در مسئله بحث کرده‌اند.
برخی هم چون مرحوم «
آخوند خراسانی » که تقابل
اطلاق و
تقیید را تقابل
عدم و
ملکه می‌دانند، به هنگام شک در تعبدی و توصلی بودن واجب، تمسک به
اطلاق لفظی را جایز نمی‌دانند، زیرا طبق مبنای ایشان، «
قصد قربت » در
واجبات تعبدی قید است و به معنای «
قصد امر » می‌باشد و امکان ندارد آن را در متعلق امر اخذ نمود و از آن جا که تقیید به آن
محال است، اطلاق نیز در مورد آن ممکن نیست زیرا رابطه اطلاق و تقیید از نوع تقابل عدم و ملکه است، با این حال مرحوم «آخوند» تمسک به
اطلاق مقامی را جایز می‌داند، چون اطلاق مقامی به
لفظ مربوط نیست، بلکه به موقعیت و مقام
مولا مربوط است.
اما کسانی که تقابل بین اطلاق و تقیید را تقابل تضاد یا تقابل
سلب و
ایجاب می‌دانند، می‌توانند در صورت تمام بودن
مقدمات حکمت ، به اصل لفظی اطلاق، تمسک نموده و در نتیجه، در موارد شک در توصلی و تعبدی بودن واجب، به اصالت توصلی بودن آن حکم دهند.
کسانی مثل مرحوم «آخوند» و «
محقق نایینی » که اعتقاد دارند درموارد شک در تعبدی و توصلی بودن واجب، جریان
اصالت اطلاق ، امکان ندارد، مسئله را از حیث مقتضای اصل عملی بررسی نموده‌اند. هم چنین کسانی که بر خلاف گروه اول معتقدند در مورد بالا می‌توان به اصالت اطلاق تمسک نمود گفته‌اند: در صورتی که مقدمات حکمت تمام نباشد، باید به اصل عملی رجوع کرد.
در این که اصل عملی در این موارد،
اصل احتیاط است یا
اصل برائت ، اختلاف وجود دارد. در صورتی که اصل قابل جریان، اصل احتیاط باشد، نتیجه جریان اصل، تعبدی بودن واجب است، اما اگر
برائت جاری شود، اصل، توصلی بودن را اقتضا می‌کند.
مرحوم «آخوند» به مقتضای
اصل عملی عقلی و
شرعی ، به
اصالت اشتغال معتقد شده است و به همین دلیل، مقتضای اصل عملی را تعبدی بودن می‌داند، اما برخی دیگر، مقتضای اصل عملی شرعی و عقلی را برائت دانسته‌اند.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۹۵، برگرفته از مقاله «اصالت تعبدیت واجب».
