• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اشرف ‌پهلوی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اشرف پهلوی، خواهر دوقلوی محمدرضاشاه پهلوی، به عنوان یکی از چهره‌های تاثیرگذار دربار پهلوی، چهارم آبان ۱۲۹۸ش، پنج ساعت پس از محمدرضا در تهران به دنیا آمد.
[۱] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
نام اصلی وی زهرا است که پس از به سلطنت رسیدن پدرش، رضاشاه، به اشرف‌الملوک ملقب شد.
[۲] ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۰۵، تهران، نامک، ۱۳۷۹.



مادرش تاج‌الملوک از خانواده‌ای نظامی‌مهاجری بود که پس از انقلاب بلشویکی روسیه از آذربایجان به ایران آمده بودند.
[۳] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ج۱، ص۷۳، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۴] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۱، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
اشرف دارای ده خواهر و برادر تنی (شمس، محمدرضا، علیرضا) و ناتنی (همدم‌السلطنه، فاطمه، غلامرضا، عبدالرضا، احمدرضا، محمودرضا، حمیدرضا) از سه همسر دیگر رضاشاه بود.
[۵] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، صص ۷۳، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۶] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۷۴، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۷] اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، صص ۱۵۵ـ۱۶۰، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
[۸] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۱-۳۳، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.


وی در طول زندگانی خود سه بار ازدواج کرد که حاصل آن سه فرزند (شهرام از همسر اولش علی قوام
[۹] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۶۳، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۱۰] ‌اندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، صص ۲۵۶ـ ۲۶۰، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
[۱۱] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۷-۵۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۱۲] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص، ۶۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۱۳] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۷۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
و (شهریار و آزاده از همسر دومش احمد شفیق
[۱۴] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۰، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۱۵] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۱، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۱۶] ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، صص ۲۶۰ـ ۲۶۲، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
[۱۷] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، صص ۹۷ـ ۱۲۴، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
بود و از همسر سوم خود مهدی بوشهری دارای فرزندی نشد.
[۱۸] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۱، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۱۹] ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۳، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
[۲۰] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۹۲، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.



اشرف که از همان بدو تولد به دلیل حضور خواهر بزرگ‌ترش شمس و برادر دوقلویش مورد بی‌توجهی و بی‌محبتی‌های والدین خود قرار گرفت، احساس کمبود محبت و بیگانه بودن را همواره در خود احساس می‌نمود؛ اما همزادی وی با محمدرضا باعث شد با وی رابطه عمیقی داشته باشد و سعی می‌کرد به هر نحو جایی در خانواده برای خود باز کند.
[۲۱] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۲۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۲۲] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۳، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۲۳] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۷، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
همدمی‌وی با محمدرضا و دوستانش و نیز نوع شخصیت اشرف که برخلاف محمدرضا که فردی ملایم، محتاط و خجول بود، باعث شد رفتاری پسرانه، بانشاط، تندخو و گاه سرکشانه داشته باشد.
[۲۴] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۵ـ۳۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۲۵] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
این حس تعلق بعدها در نوع رابطه وی با همسران شاه (فوزیه، ثریا و فرح) آشکار می‌شود.
[۲۶] ‌ توبلیجی، آلبرتو، زندگی و عیاشی‌های اشرف، «ام الفساد»....، ترجمه دکتر م. الهام، ص۸ـ۱۰، بی‌جا، بهروز، بی‌تا.
زمانی که دربار حوزه رقابت (به خصوص) اشرف و شمس در جلب رضایت همسران شاه بود،
[۲۷] ‌ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، ص۶۷، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
[۲۸] اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، ص۶۸، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
[۲۹] اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، ص۱۴۵، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
اشرف به عنوان دوقلوی شاه و فردی وابسته به وی چشم دیدن زنی که شخصیت دوم دربار را داشته باشد، نداشت.
[۳۰] ‌ مسعود انصاری، احمدعلی، من و خاندان پهلوی، ص۴۹، تهران، مهر، ۱۳۷۳، چاپ سوم.
[۳۱] مسعود انصاری، احمدعلی، من و خاندان پهلوی، ص۲۷۷، تهران، مهر، ۱۳۷۳، چاپ سوم.
حتی در خصوص نیابت سلطنت محمدرضا نیز مدتی میان وی و فرح رقابت بود؛
[۳۲] ‌ از ظهور تا سقوط (مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا)، گردآوری دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، ج۲، ص۱۹۶ـ۱۹۹، تهران، مرکز نشر اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱۳۶۶.
هر چند در برخی موارد وانمود می‌شود که با همسران شاه روابط حسنه و دوستانه‌ای داشته‌اند
[۳۳] اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، ص۱۵۴، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
و سعی در رد اتهامات دارد؛ اما شواهد موجود خلاف آن را ثابت می‌کند.
[۳۴] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۶۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۳۵] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۸۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
دیگر معاشران وی در دوران کودکی فردی به نام «ننه» از اهالی شهرستانک و دیگری زن نابینایی بود که شب‌هنگام برای وی قصه می‌گفت.
[۳۶] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۳، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶
"اردک سیاه کوچک" نیز لقبی بود که در کودکی به اشرف نسبت داده می‌شد.
[۳۷] ‌ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، ص۱۵۰، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.

از نظر اشرف، پدرش رضاخان در عین اینکه مردی مقتدر، مصمم در نگذشتن از خطاها و اشتباهات دیگران، پافشاری در انضباط شدید نظامی‌که وی را با ابهت و با جذبه کرده بود، برای فرزندانش همواره فردی ترس‌آور می‌دانست که حتی تاثیر آن تا سال‌هایی که زن کاملی شده بود باقی بود.
[۳۸] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
به هر حال اشرف مدعی بود سرسختی، غرور زیاد و اراده آهنینش را از رضاشاه به ارث برده است.
[۳۹] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۷، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.

از سوی دیگر شکست‌های مکرر وی در ازدواج، عاملی دیگر در نحوه رفتارهای آتی وی بود. منتفی شدن ازدواج وی با مهرپور (از همبازی‌های مشترک محمدرضا و وی، که موضوع ازدواج آن‌ها در دربار مدت‌ها بر سر زبان‌ بود) به دلیل کشف توطئه سیاسی پدرش تیمورتاش
[۴۰] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
و نیز سرخوردگی اشرف در ازدواج اول وی با علی قوام که با انتخاب پدر و تنفر از وی همراه بود، اثرات روانی عجیبی بر شخصیت او برجای گذارد.
[۴۱] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۰، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
اشرف تنها حسن ازدواجش را دستیابی به امکانات بیشتر اجتماعی و سیاسی می‌دید.
[۴۲] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۶۳، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۴۳] ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه ص۲۵۶ـ ۲۶۰، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم،.
[۴۴] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۷-۵۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۴۵] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۶۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶
[۴۶] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۷۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.

مجموعه این عوامل و نیز شرایط موجود در مقاطع زمانی مختلف زمینه‌ای شد که اشرف در طول زندگانی خود به فردی شهرت‌طلب، قدرت‌طلب، ثروت‌طلب و هوسران تبدیل گردد.
[۴۷] ‌ توبلیجی، آلبرتو، زندگی و عیاشی‌های اشرف، «ام الفساد»....، ترجمه دکتر م. الهام، ص۹۴، بی‌جا، بهروز، بی‌تا.


کودکی اشرف تا کودتای ۱۳۲۰ش (فرار رضاشاه)
در زمان به دنیا آمدن دوقلوها که رضاخان به تازگی از افسری جزء پا به صحنه سیاست گذارده بود،
[۴۸] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۲۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
در سن حدود شش سالگی آنان سلسله پهلوی را تاسیس کرد. پس از تاجگذاری، زندگی کاخ‌نشینی این خانواده آغاز شد. اشرف‌الملوک برادر خویش را والاحضرت خطاب می‌کرد،
[۴۹] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۳ـ ۳۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
و صد تومان مقرری ماهانه از رضاشاه داشت
[۵۰] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۴ تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
و اسب‌سواری و اتومبیل به خصوص از نوع آمریکایی از چیزهای مورد علاقه وی بود.
[۵۱] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۴ تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.


اشرف تحصیلات خود را در مدرسه دخترانه زرتشتی‌ها گذراند و زبان فرانسه را از معلم خانوادگی دربار، مادام ارفع فراگرفت و اولین آشنایی‌های اشرف با غرب نیز از تعاریف مادام ارفع در همین‌جا شکل گرفت.
[۵۲] ‌ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۵۳، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
[۵۳] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۵۴] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۱، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.

اولین سفر وی به اروپا در سال ۱۳۱۲ش برای دیدار ولیعهد در سوئیس رخ داد که به علت علاقمندی شدید به زندگی در اروپا و نیز تحصیل، از پدر تقاضای ماندن در کنار برادر جهت ادامه تحصیلات نمود که به دلیل عدم اجازه رضاشاه، پس از مدتی به ایران بازگشت و تلخی ناکامی‌ادامه تحصیلات برای همیشه در ذهن وی باقی ماند؛ همچنین از همان زمان بود که تصمیم گرفت در سال‌های آتی راهی برای تماس با دنیای غرب پیدا کند.
[۵۵] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۶، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۵۶] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۵۷] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۱، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.

خانواده رضاشاه و از جمله اشرف از نخستین افرادی بودند که بنابر تصمیم رضاشاه بر تغییر الگوی ایرانی بر اساس غرب، به صورت بی‌حجاب در مراسم جشن فارغ‌التحصیلی دانشسرای تهران در ۱۳۱۴ش شرکت جستند.
[۵۸] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۳، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.

ازدواج اجباری اشرف در سن ۱۷ سالگی با علی قوام که شش سال بیشتر دوام نیافت. اشرف که جرات ابراز نارضایتی نداشت، در آستانه سقوط رضاشاه فرصت را غنیمت شمرده در حین خروج رضاشاه از ایران رضایت وی را درباره جدایی از قوام کسب کرده، از وی طلاق گرفت.
[۵۹] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۶۳، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۶۰] ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۵۶ـ ۲۶۰، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
[۶۱] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۷-۵۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۶۲] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص، ۶۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۶۳] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۷۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.


اشرف از کودتای ۱۳۲۰ش تا انقلاب اسلامی‌ایران (۱۳۵۷ش)
روحیه استبدادی رضاشاه که جرات هرگونه ابراز وجودی را از اشرف گرفته بود، اکنون سقوط وی و عواملی چند به وی فرصتی داد تا باطن خویش را در زمان سلطنت محمدرضا، به منصه ظهور برساند. از یک سو به علت روحیه جسورانه اشرف و سست‌ عنصرانه محمدرضاشاه، در زمان پهلوی دوم، دخالت اشرف در کلیه ارکان کشوری اعم از ساواک و... نیز سیاست داخلی و خارجی به صورت مستقیم و غیرمستقیم تا حدی بود که محمدرضا نمی‌توانست، عرض‌اندام کند و در واقع مکمل شخصیت یکدیگر به شمار می‌رفتند.
[۶۴] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۲۷، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۶۵] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۲۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
به همین جهت هم بود که رضاشاه به هنگام خروج از کشور و نیز در تبعید همواره به اشرف تاکید می‌کرد که در کنار برادر خویش مانده و مراقب وی در امر سلطنت باشد.
[۶۶] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۷۷، ۱۰۲، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
از سوی دیگر خروج پنهانی شمس با مین‌باشیان از کشور و سکونت در مصر، اشرف را که به تارگی با شفیق ازدواج کرده بود، یکه‌تاز میدان کرد و وزنه پرقدرتی در دربار و سپس کشور ایران نمود.
[۶۷] ‌ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ص۱۵۳، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
دخالت اشرف در خصوص امور کشوری تا بدانجا بود که روزنامه‌های اروپا اشرف را به دلیل قدرتش در پشت صحنه سلطنت "پلنگ سیاه" نامیدند.
[۶۸] ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۵، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
[۶۹] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
با این حال محمدرضا از اشرف و قدرت وی رضایت نداشت، چرا که به نقل اسدالله علم، محمدرضا در اواخر عمر سلسله پهلوی، خواهر دوقلویش را خاری در چشم خود در تمام عمر خود نامید
[۷۰] ‌ علم، اسدالله، گفتگوهای من با شاه، ج۲، ص۸۴۹، تهران، طرح نو، ۱۳۷۱.
و حتی پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش نیز از وی خواسته بود تا مدتی به ایران نیاید.
[۷۱] ‌ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۷۳، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.

اشرف در تعیین دولت‌های بعد از شهریور ۱۳۲۰ش همچون مخالفت با قوام
[۷۲] ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۳۹، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
روی کار آمدن هژیر، رزم‌آرا
[۷۳] ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۵۰-۱۵۶، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
دخالت اساسی داشت. پس از سقوط مصدق در ۱۳۳۲ش نیز اشرف برای خود شاخه‌ای سیاسی به وجود آورده بود که رجال سیاسی برکنارشده محمدرضا مانند نخست‌وزیر، وزیر و... را پیرامون خود جذب می‌کرد و محمدرضا نیز از وی ایرادی نمی‌گرفت.
[۷۴] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۰، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.

اشرف از آنجا که نسبت به مصدق و اقدامات وی تنفر داشت؛ در حالی که وی را مردی روشنفکر، متعصب، عوام‌فریب، سخنوری با جاذبه رهبری و بازیگری کامل می‌دانست که پرچم نفت برای ایرانی را به اهتزاز درآورده است؛
[۷۵] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۶۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
در حالی توسط مصدق، اشرف و مادرش به دلیل توطئه‌هایشان از کشور اخراج شده بودند، چندین بار در نقش واسطه‌گری انگلیس و آمریکا با کودتاچیان به ایران بازگشت و به عنوان یکی از حلقه‌های کودتا علیه مصدق نام خویش را ثبت کرد.
[۷۶] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۲۹، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۷۷] اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ص۱۹۶، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
[۷۸] کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۵۹-۱۷۲، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
[۷۹] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۲۰۳ـ۲۱۱، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
اشرف با مخالفان خود به شدت برخورد می‌کرد که نمونه آن آتش زدن روزنامه‌نگار و شاعری به نام کریم‌پور از طرفداران مصدق در مراسم چهارشنبه سوری ۲۳ اسفند ۱۳۳۲ش است.
[۸۰] ‌ افراسیابی، بهرام، مصدق و تاریخ، ص۳۵۸، تهران، نیلوفر، ۱۳۶۰.


سفر اشرف به مصر جهت دیدار پدر در ژوهانسبورگ و نیز همراهی فوزیه در سال ۱۳۲۲ش، از مسافرت‌های سرنوشت‌ساز برای وی بود که طی آن با احمد شفیق در مصر آشنا شده، پس از موافقت‌ها و مخالفت‌های موجود سرانجام با یکدیگر ازدواج نمودند که البته چند سالی بیشتر دوام نیافت و این زوج در سال ۱۳۲۹ش؛ یعنی ۹ سال پیش از طلاق رسمی، یکدیگر را ترک گفتند.
[۸۱] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۰، ۲۳۱، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۸۲] ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۰ـ ۲۶۲، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
[۸۳] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۹۷ـ ۱۲۴، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.

اشرف پس از طلاق با شخص دیگری به نام مهدی بوشهری ازدواج کرد.
[۸۴] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۱، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۸۵] ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۳، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
[۸۶] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶، ص۱۹۲.

یکی از عمده‌ترین اقدماتی که اشرف بدان دست زد، یک سلسله فعالیت‌های اجتماعی بود، که در قالب آن به امور سیاسی، کسب درآمد و... برای خود می‌پرداخت.
[۸۷] ‌ علم، اسدالله، گفتگوهای من با شاه، ج۲، ص ۵۴۷ـ۵۵۲، تهران، طرح نو، ۱۳۷۱.
حتی محمدرضاشاه نیز به صوری بودن، وسیله‌ای برای اغفال مردم و نیز ولخرجی‌های موجود توسط اشرف در تاسیس این بنیادها اعتراف داشت.
[۸۸] ‌ علم، اسدالله، گفتگوهای من با شاه، ج۲، ص ۷۴۷، ۸۶۶، ۷۶۹، تهران، طرح نو، ۱۳۷۱.
اقداماتی هم که به عنوان خیریه انجام می‌داد، تنها بخشی از درآمد حاصله بود.
[۸۹] ‌ توبلیجی، آلبرتو، زندگی و عیاشی‌های اشرف، «ام الفساد»....، ترجمه دکتر م. الهام، ص ۲۶- ۲۷، بی‌جا، بهروز، بی‌تا.
انگیزه محمدرضا برای گماردن وی در راس مراکز، سازمان‌ها و هیات‌های نمایندگی نیز مهار اشرف و کسب وجهه برای او بود، بدون اینکه اعتقادی به کارایی و مدیریت اشرف داشته باشد.
[۹۰] ‌ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۵ـ ۲۶۸، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.

اشرف پس از ازدواج با احمد شفیق در ۱۳۲۲ش، بنیاد خدمات اجتماعی را راه‌اندازی کرد.
[۹۱] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۲۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
در اواخر ۱۳۲۶ش سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی تحت ریاست محمدرضا و نیابت اشرف احداث شد. شورای عالی جمعیت زنان ایران نیز در اسفند ۱۳۲۷ش به ریاست اشرف تشکیل شد. وی همچنین ریاست جمعیت زنان صلح‌جو، سازمان زنان، کمیسیون مقام زن وابسته به سازمان ملل متحد، نیابت ریاست کمسیون مبارزه با بی‌سوادی در ۱۳۴۲ش و نیز ریاست کمیته ایرانی حقوق بشر و ریاست هیات نمایندگی سیاسی ایران در مجمع عمومی‌سازمان ملل متحد از ۱۳۴۵ به بعد را بر عهده داشت و در پی دستیابی به مقام دبیر کلی سازمان ملل نیز بود که بدان نائل نشد.
[۹۲] ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۱۹-۱۳۳، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
[۹۳] ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۵ـ ۲۶۸، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.

اشرف در راستای این خدمات اجتماعی و در واقع انجام برخی مذاکرات سیاسی و.. به دعوت صلیب سرخ به کشورهای مختلفی سفر کرد؛ از جمله سفر به شوروی در بهار ۱۳۲۵ش با عنوان بازدید از بیمارستان‌های روسیه و ملاقات با استالین،
[۹۴] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۳۱-۱۳۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
سفر به انگلستان، سوئد، آمریکا، هندوستان، پاکستان، چین، کره شمالی و کشورهای آفریقایی که عمدتاً بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش بود.
[۹۵] ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۴۳، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
[۹۶] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۲۶۱، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۹۷] ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۷، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.



ضمن اینکه رضاخان با حمایت انگلیس رضاشاه شد، جم و قوام، دامادهای انتخابی رضاشاه نیز از ماموران انگلیس بودند و این امر به صورت خانوادگی در خانواده قوام وجود داشت. ازدواج اجباری اشرف و شمس نیز راه نفوذی برای کسب اطلاعات بیشتر از خانواده پهلوی بود. پسر اشرف از قوام نیز بعدها در زمره ماموران انگلیسی درآمد.
[۹۸] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۶۴ـ۶۷، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
خود اشرف نیز با ماموران انگلیسی رابطه داشت، چنانچه این نقش را در زمان نخست‌وزیری قوام (شاه در مقابل قدرت او تصمیم به استعفا داشت و اشرف با مشاوره انگلیس در صدد بود که در صورت استعفای وی یکی دیگر از برادرانش را به سلطنت برساند
[۹۹] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۲۷ـ ۲۲۹، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
و همچنین در دوران مصدق که با حمایت سازمان‌های جاسوسی انگلیس و آمریکا نقش مهمی‌در سقوط وی داشت.
[۱۰۰] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۲۹، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.



تبعید رضاشاه از ایران تغییرات مهمی‌در زندگی آزادانه و سرگرمی‌های اشرف به وجود آورد.
[۱۰۱] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۸۷-۹۴، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
درباره فساد اشرف در دربار پهلوی مطالب بسیاری گفته شده تا جایی که حسین فردوست از درباریانی که از از کودکی با محمدرضا دوست بوده است، اشرف را از فاسدترین زنان جهان به لحاظ اعتیاد، قاچاق مواد مخدر (عتیقه و واسطه‌گری در شرکت‌های خصوصی،
[۱۰۲] ‌ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۷۵ـ ۲۷۸، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
عضو مافیای آمریکا و بیمار جنسی و... می‌نامد.
[۱۰۳] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۸، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
درباره فساد جنسی وی همین بس که در حالی که متاهل بود با مردان زیادی ارتباط داشت و از همسران خویش نیز به زودی خسته می‌شد تا جایی که پس از یک سال زندگی با بوشهری از وی بیزار شده و تنها اسماً همسر همدیگر بودند. پول نیز از موارد مورد علاقه دیگر اشرف بود. وی حتی محمدرضا را نیز فریب می‌داد و مناصب را نیز با پول به اشخاص می‌فروخت،
[۱۰۴] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۸، ص۲۳۱ـ ۲۳۸، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۱۰۵] ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۸ـ۲۷۰، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
[۱۰۶] کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۷۶ـ ۱۸۹، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
[۱۰۷] و توبلیجی، آلبرتو، زندگی و عیاشی‌های اشرف، «ام الفساد»....، ترجمه دکتر م. الهام، ص۸ـ۱۰، بی‌جا، بهروز، بی‌تا.
برخی نیز اشرف را معلم فساد محمدرضا شاه می‌دانند.
[۱۰۸] ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۱، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
[۱۰۹] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۹۰ـ۹۳، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۱۱۰] توبلیجی، آلبرتو، زندگی و عیاشی‌های اشرف، «ام الفساد»....، ترجمه دکتر م. الهام، ص۳، بی‌جا، بهروز، بی‌تا.
خلاصه اینکه وی فردی است که در داخل و خارج به عنوان فاسد شناخته شده و شاه نیز به دلیل نفوذ زیاد وی مقاومتی نشان نمی‌دهد.
[۱۱۱] از ظهور تا سقوط (مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا)، گردآوری دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، ج۲، ص۲۷۰، تهران، مرکز نشر اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱۳۶۶.



اشرف که تا چندی پس از انقلاب همانند کودتای ۱۳۳۲ش در انتظار سقوط انقلاب اسلامی‌ایران و بازگشت سلسه پهلوی به سر می‌برد.
[۱۱۲] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
اشرف که حتی در زمان حضورش در خارج ثرومتمندترین فرد خانواده پهلوی بود، بخشی از ثروتش را در راه براندازی نظام جمهوری اسلامی‌ایران خرج نمود.
[۱۱۳] ‌ مسعود انصاری، احمدعلی، من و خاندان پهلوی، ص۲۶۶، تهران، مهر، ۱۳۷۳، چاپ سوم.
[۱۱۴] مسعود انصاری، احمدعلی، من و خاندان پهلوی، ص۲۷۵، تهران، مهر، ۱۳۷۳، چاپ سوم.
[۱۱۵] مسعود انصاری، احمدعلی، من و خاندان پهلوی، ص۲۷۶، تهران، مهر، ۱۳۷۳، چاپ سوم.
او که خانه‌ای مسکونی در نیویورک و ویلایی در ژوان لوپن درنیس فرانسه داشت، در ماه‌های پاییز و زمستان ۱۳۵۷ش اغلب اموال گرانبها را از ایران خارج ساخت و به درخواست برادرش در بحبوحه انقلاب، پیش از فرار شاه، خاک ایران را ترک کرده، به آمریکا رفت و تلاش خویش برای بازگرداندن سلطنت را به کار گرفت. وی پس از فوت برادر گوشه انزوا گزیده و تلاش خود را به تجمع سلطنت‌طلبان معطوف کرد و پس از آن مقداری از ثروت خود را وقف تاسیس مرکز اطلاعات و تحقیقاتی کرد تا در مورد سلطنت پهلوی به تحقیق بپردازند و اکنون تنها بازمانده این خانواده به آلزایمر دچار شده است.
[۱۱۶] ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۸۹، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
[۱۱۷] زنان دربار به روایت اسناد ساواک (اشرف پهلوی)، ص۱۸ - ۱۹، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۱.
[۱۱۸] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا ص۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۱۱۹] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا ص۳۰۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۱۲۰] پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا ص۳۱۲، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
[۱۲۱] معتضد، خسرو، اشرف در آیینه بدون زنگار، تهران، البرز، ۱۳۷۶، دو جلد.
همچنین وی از تابستان ۱۳۵۸ش اقدام به نگارش خاطرات و چاپ آن نمود.
[۱۲۲] ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۴، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.


۱. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۲. ↑ ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۰۵، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
۳. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ج۱، ص۷۳، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۴. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۱، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۵. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، صص ۷۳، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۶. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۷۴، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۷. ↑ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، صص ۱۵۵ـ۱۶۰، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
۸. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۱-۳۳، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۹. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۶۳، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۱۰. ↑ ‌اندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، صص ۲۵۶ـ ۲۶۰، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۱۱. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۷-۵۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۱۲. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص، ۶۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۱۳. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۷۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۱۴. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۰، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۱۵. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۱، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۱۶. ↑ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، صص ۲۶۰ـ ۲۶۲، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۱۷. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، صص ۹۷ـ ۱۲۴، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۱۸. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۱، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۱۹. ↑ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۳، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۲۰. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۹۲، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۲۱. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۲۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۲۲. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۳، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۲۳. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۷، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۲۴. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۵ـ۳۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۲۵. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۲۶. ↑ ‌ توبلیجی، آلبرتو، زندگی و عیاشی‌های اشرف، «ام الفساد»....، ترجمه دکتر م. الهام، ص۸ـ۱۰، بی‌جا، بهروز، بی‌تا.
۲۷. ↑ ‌ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، ص۶۷، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
۲۸. ↑ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، ص۶۸، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
۲۹. ↑ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، ص۱۴۵، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
۳۰. ↑ ‌ مسعود انصاری، احمدعلی، من و خاندان پهلوی، ص۴۹، تهران، مهر، ۱۳۷۳، چاپ سوم.
۳۱. ↑ مسعود انصاری، احمدعلی، من و خاندان پهلوی، ص۲۷۷، تهران، مهر، ۱۳۷۳، چاپ سوم.
۳۲. ↑ ‌ از ظهور تا سقوط (مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا)، گردآوری دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، ج۲، ص۱۹۶ـ۱۹۹، تهران، مرکز نشر اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱۳۶۶.
۳۳. ↑ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، ص۱۵۴، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
۳۴. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۶۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۳۵. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۸۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۳۶. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۳، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶
۳۷. ↑ ‌ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، ص۱۵۰، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
۳۸. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۳۹. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۷، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۴۰. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۴۱. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۰، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۴۲. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۶۳، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۴۳. ↑ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه ص۲۵۶ـ ۲۶۰، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم،.
۴۴. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۷-۵۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۴۵. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۶۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶
۴۶. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۷۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۴۷. ↑ ‌ توبلیجی، آلبرتو، زندگی و عیاشی‌های اشرف، «ام الفساد»....، ترجمه دکتر م. الهام، ص۹۴، بی‌جا، بهروز، بی‌تا.
۴۸. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۲۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۴۹. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۳۳ـ ۳۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۵۰. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۴ تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۵۱. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۴ تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۵۲. ↑ ‌ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۵۳، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۵۳. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۵۴. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۱، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۵۵. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۴۶، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۵۶. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۵۷. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۱، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۵۸. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۳، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۵۹. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۶۳، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۶۰. ↑ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۵۶ـ ۲۶۰، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۶۱. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۵۷-۵۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۶۲. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص، ۶۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۶۳. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۷۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۶۴. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۲۷، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۶۵. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۲۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۶۶. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۷۷، ۱۰۲، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۶۷. ↑ ‌ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ص۱۵۳، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
۶۸. ↑ ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۵، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
۶۹. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۷۰. ↑ ‌ علم، اسدالله، گفتگوهای من با شاه، ج۲، ص۸۴۹، تهران، طرح نو، ۱۳۷۱.
۷۱. ↑ ‌ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۷۳، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۷۲. ↑ ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۳۹، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
۷۳. ↑ ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۵۰-۱۵۶، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
۷۴. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۰، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۷۵. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۶۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۷۶. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۲۹، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۷۷. ↑ اسفندیاری بختیاری، ثریا، کاخ تنهایی، ص۱۹۶، ترجمه امیرهوشنگ کاوسی، تهران، البرز، ۱۳۷۵، چاپ هشتم.
۷۸. ↑ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۵۹-۱۷۲، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
۷۹. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۲۰۳ـ۲۱۱، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۸۰. ↑ ‌ افراسیابی، بهرام، مصدق و تاریخ، ص۳۵۸، تهران، نیلوفر، ۱۳۶۰.
۸۱. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۰، ۲۳۱، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۸۲. ↑ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۰ـ ۲۶۲، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۸۳. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۹۷ـ ۱۲۴، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۸۴. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۱، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۸۵. ↑ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۳، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۸۶. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶، ص۱۹۲.
۸۷. ↑ ‌ علم، اسدالله، گفتگوهای من با شاه، ج۲، ص ۵۴۷ـ۵۵۲، تهران، طرح نو، ۱۳۷۱.
۸۸. ↑ ‌ علم، اسدالله، گفتگوهای من با شاه، ج۲، ص ۷۴۷، ۸۶۶، ۷۶۹، تهران، طرح نو، ۱۳۷۱.
۸۹. ↑ ‌ توبلیجی، آلبرتو، زندگی و عیاشی‌های اشرف، «ام الفساد»....، ترجمه دکتر م. الهام، ص ۲۶- ۲۷، بی‌جا، بهروز، بی‌تا.
۹۰. ↑ ‌ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۵ـ ۲۶۸، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۹۱. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۲۵، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۹۲. ↑ ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۱۹-۱۳۳، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
۹۳. ↑ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۵ـ ۲۶۸، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۹۴. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۳۱-۱۳۸، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۹۵. ↑ ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۴۳، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
۹۶. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۲۶۱، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۹۷. ↑ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۷، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۹۸. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۶۴ـ۶۷، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۹۹. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۲۷ـ ۲۲۹، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۱۰۰. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۲۹، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۱۰۱. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۸۷-۹۴، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۱۰۲. ↑ ‌ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۷۵ـ ۲۷۸، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۱۰۳. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۸، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۱۰۴. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۸، ص۲۳۱ـ ۲۳۸، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۱۰۵. ↑ ندرمانی‌زاده، جلال و مختار حدیدی، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، فرزندان رضاشاه، ص۲۶۸ـ۲۷۰، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۱۰۶. ↑ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۷۶ـ ۱۸۹، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
۱۰۷. ↑ و توبلیجی، آلبرتو، زندگی و عیاشی‌های اشرف، «ام الفساد»....، ترجمه دکتر م. الهام، ص۸ـ۱۰، بی‌جا، بهروز، بی‌تا.
۱۰۸. ↑ ‌ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست)، ص۲۳۱، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۳، چاپ ششم.
۱۰۹. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۹۰ـ۹۳، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۱۱۰. ↑ توبلیجی، آلبرتو، زندگی و عیاشی‌های اشرف، «ام الفساد»....، ترجمه دکتر م. الهام، ص۳، بی‌جا، بهروز، بی‌تا.
۱۱۱. ↑ از ظهور تا سقوط (مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا)، گردآوری دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، ج۲، ص۲۷۰، تهران، مرکز نشر اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۱۳۶۶.
۱۱۲. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۱۱۳. ↑ ‌ مسعود انصاری، احمدعلی، من و خاندان پهلوی، ص۲۶۶، تهران، مهر، ۱۳۷۳، چاپ سوم.
۱۱۴. ↑ مسعود انصاری، احمدعلی، من و خاندان پهلوی، ص۲۷۵، تهران، مهر، ۱۳۷۳، چاپ سوم.
۱۱۵. ↑ مسعود انصاری، احمدعلی، من و خاندان پهلوی، ص۲۷۶، تهران، مهر، ۱۳۷۳، چاپ سوم.
۱۱۶. ↑ ‌ کسری، نیلوفر، زنان ذی نفوذ در خاندان پهلوی، ص۱۸۹، تهران، نامک، ۱۳۷۹.
۱۱۷. ↑ زنان دربار به روایت اسناد ساواک (اشرف پهلوی)، ص۱۸ - ۱۹، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۱.
۱۱۸. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا ص۹، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۱۱۹. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا ص۳۰۰، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۱۲۰. ↑ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا ص۳۱۲، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.
۱۲۱. ↑ معتضد، خسرو، اشرف در آیینه بدون زنگار، تهران، البرز، ۱۳۷۶، دو جلد.
۱۲۲. ↑ ‌ پهلوی، اشرف، خاطرات اشرف پهلوی، به کوشش پژمان آزادفدا، ص۱۴، تهران، به‌آفرین، ۱۳۸۶.


سایت‌پژوهه، برگرفته از مقاله « اشرف پهلوی» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۵/۴    


رده‌های این صفحه : تاریخ ایران | تراجم | حکومت پهلوی | خاندان پهلوی | زنان دربار پهلوی | زنان فعال در سیاست در عصر پهلوی | مقالات پژوهه
جعبه ابزار