اسرار رمی جمرات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از اعمال واجب در سرزمین
منا، سنگباران کردن نمادین
شیطان است. این عمل در روز دهم
ذی الحجه (
عید قربان)، در مورد «
جمره عقبه» (محل سنگباران سوم) و با هفت سنگ انجام می‌شود و در روز یازدهم و دوازدهم ذی الحجه در مورد «جمره اولی و وسطی و عقبه» و برای هر کدام با هفت سنگ انجام می‌شود.
سنگباران نمادین
شیطان، عملی عبادی است که با قصد قربت انجام می‌شود و محل هر سه جمره آن، در
سرزمین منا مشخص و مشهور است، و در حال حاضر به صورتی ساخته شده که ستون‌های بزرگی برای ضربه زدن به آنها وجود دارد و سنگباران از دو طبقه ممکن است.
واژه «رمی» به معنای انداختن چیزی و پرتاب کردن
سنگ و انداختن تیر آمده است.
واژه «جمرات» به معنای محل سنگباران است که سه
مکان مشخص (
جمره اولی، جمره وسطی و جمره عقبه) را شامل می‌شود.
از
امام علی(علیه‌السّلام) و
امام صادق(علیه‌السّلام) حکایت شده است: «
شیطان خود را به
ابراهیم(علیه‌السّلام) نمایاند و
جبرئیل به او دستور داد که با هفت سنگ
شیطان را براند».
محل‌هایی که ابراهیم علیه‌السّلام به سوی
شیطان سنگ پرتاب کرد، جمرات نام‌گذاری شد.
بخشی از اسرار معارف آن عبارت است از:
سنگباران
شیطان، شیوه ابراهیمی در مبارزه است؛ چنان که گذشت
شیطان بر ابراهیم(علیه‌السّلام) ظاهر شد و جبرئیل به ابراهیم دستور داد که او را با هفت سنگ بزند. سپس در محل دوم و سوم ظاهر شد و ابراهیم(علیه‌السّلام) هر بار، با هفت سنگ او را مورد حمله قرار داد.
این عمل ابراهیم (علیه‌السّلام)، آموزه‌ای برای همه نسل‌ها است که با
شیطان (و
شیطان صفتان دنیا) مبارزه کنند.
پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز هنگامی که روز عید قربان از
مشعر به منا رفت، نزد جمره عقبه آمده و آن را با هفت سنگ زد. این امر در
اسلام نیز
سنت گردید
و همین گونه در مورد جمره اول و دوم عمل کرد.
صاحب کیمیای سعادت می‌نویسد: «اما انداختن سنگ، مقصود وی (حج گزار) اظهار بندگی است، بر سبیل تعبد محض، و دیگر تشبه به ابراهیم(علیه‌السّلام)، پس اگر در خاطر تو آید که
شیطان وی را پیدا آمد و مرا پیدا نیامده است، بیهوده سنگ چه اندازم؟ بدان که این خاطر تو را،
شیطان پیدا آمد. سنگ بینداز تا پشت وی بشکنی که پشت وی بدان شکسته شود».
مولا
محسن فیض کاشانی می‌نویسد: باید بدانی که این خیال از
شیطان است و او آن را در دل تو انداخته تا اراده‌ات را در رمی جمرات سست گرداند و به دلت اندازد که این کاری بیهوده و شبیه بازی کودکان است که نباید به آن مشغول شوی!! لیکن تو باید با جدیت و کوشش در
رمی، او را از پیش خود برانی و دماغش را به خاک بمالی و بدانی که تو در ظاهر سنگ به سوی عقبه می‌اندازی؛ اما در واقع سنگ بر چهره
شیطان می‌زنی و پشت او را می‌شکنی، زیرا خواری و مقهوریت
شیطان جز با تعظیم و امتثال
امر الهی و به مجرد فرمان او _بی آنکه عقل و نفس در آن دخالتی داشته باشد_ حاصل نمی‌شود.
امام صادق(علیه‌السّلام) فرمود: «در
رمی جمرات، شهوات و پستی‌ها و صفات نکوهیده را از خود دور کن آنها را با تیر سنگ خویش هدف قرار ده».
[[|آیت الله جوادی آملی]] می‌نویسد: «اگر مساله رمی جمرات و سنگ زدن به جمره‌ها مطرح است، در
حقیقت دیو درون و بیرون را رمی کردن و
شیطان انس و
جن را راندن است، تا
انسان فرشته نشود،
شیطان از حریم او بیرون نمی‌رود. اگر فرشته خوی شد، آن گاه است که از گزند
شیطنت مصون می‌ماند.
چیست رمی الجمار نزد خرد
نفس اماره سنگسار کنند «رمی جمرات یک تمرین عملی هدفدار و سازنده برای زنده نگه داشتن روح مبارزه، مجاهدت با صفات زشت
شیطانی، زدودن اوهام و وسوسه‌های ابلیسی، رذایل و مفاسد اخلاقی و رفع
شرک و آلودگی از درون وجود آدمی و محیط زندگی است.
رمی جمر کردی زدی بر دیو دون سنگ انداختی بر فرق دنیای زبون سنگ
هم بر سر نفس شریر پر فسون سنگ تا جانت ایمن گردد از آفات دوران
براساس فرموده امام صادق(علیه‌السّلام)،
مستحب است حاجیان در هنگام رمی جمرات، با
طهارت باشند؛
یعنی با حالت
وضو یا
غسل بوده و از ناپاکی‌های معنوی به دور باشند. آری کسی بهتر می‌تواند
شیطان پلید را براند که خود پلید و ناپاک نباشد.
در حدیثی از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حکایت شده است: «حج گزار هنگامی که رمی جمرات می‌کند، از گناهانش خارج می‌شود».
در
حدیث دیگری از امام صادق(علیه‌السّلام) نقل شده است حاجیان با هر سنگی که می‌زنند،
گناه کبیره‌ای از آنها برطرف می‌شود.
آری کسی که
شیطان را از خود براند، از پلیدی‌ها به دور می‌شود و به لطف الهی پرونده گذشته او نیز پاک می‌گردد.
پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است: «هنگامی که رمی جمرات کردی، آن برای تو نوری در رستاخیز خواهد بود».
آری هر کس
شیطان را از خود دور سازد، از تاریکی گمراهی می‌رهد و به
خدا نزدیک می‌شود و نورانی می‌گردد که خدا نور آسمان‌ها و
زمین است.
«در منطقه جمرات،
شیطان بر آن شد که
آدم را فریب دهد؛ ولی موفق نگردید، بعدها
شیطان در سه منطقه تصمیم گرفت تا
ابراهیم و
اسماعیل و
هاجر را گمراه کند؛ ولی از مایوس شدن ابراهیم (و دست برداشتن او از وظیفه قربانی فرزند)، در همان مرحله اول
پشیمان گشت. اما هاجر و اسماعیل را در سه نوبت وسوسه نمود و شاید سر این که روز دهم حاجی فقط جمره عقبی را رمی می‌کند، ولی در روز یازدهم و دوازدهم هر سه جمره را رمی می‌نماید، اشاره به همین معنا باشد؛ یعنی، مبارزه با
شیطان، باید مداوم و مستمر باشد و در آن
غفلت و سستی صورت نگیرد.
بر اساس
احادیث متعدد، ابراهیم(علیه‌السّلام) و
پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در هنگام سنگباران
شیطان، بعد از هر سنگی «تکبیر» می‌گفتند؛ از این رو تکبیر گفتن هنگام رمی، استحباب دارد و نشانه آن است که تنها با تکیه بر
خدا می‌توان با
شیطان مبارزه نمود و او را تضعیف کرد. آری حاجیان بر
ذلت شیطان، تکبیر میگویند و عظمت الهی را یاد آور می‌شوند؛ تا همه بدانند عاقبت
شیاطین،
ذلت و خواری است و سرافرازی و بلند مرتبگی مخصوص
خداوند است.
در احادیث
اهل بیت(علیه‌السّلام) آمده است: سنگساری
شیطان را با یاد خدا و حمد و ثنای الهی و صلوات بر پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همراه سازید و از خدا بخواهید که از شما قبول کند.
آری در
اسلام مبارزه با دشمن نیز جهت‌دار است و هر گاه
شیطان رانده می‌شود، به خاطر خدا و به یاد و دستور او است.
در حدیثی آمده است: وقتی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ازدحام مردم برای رمی جمرات را دید فرمود: «همدیگر را به کشتن ندهید، چون
سنگ می‌زنید، با نوک انگشتان پرتاب کنید»
و در حدیث دیگر فرمود: «با مثل اینها، با مثل اینها (سنگ ریزه‌ها) از زیاده روی در
دین بپرهیزید که پیشینیان شما به دلیل غلو و زیاده‌روی در
دین هلاک شدند».
آری افراط و تفریط در هر کار، موجب زیان فرد و اجتماع می‌شود. از این رو رعایت
اعتدال در انتخاب اندازه سنگ‌ها و رعایت حال دیگران در هنگام پرتاب سنگ‌ها، لازم است. بدین جهت
امام صادق(علیه‌السّلام) به
آرامش و وقار و عدم توقف در هنگام رمی جمرات سفارش کرده است.
این سفارش‌ها نکته مهمی را گوشزد می‌کند و آن اینکه با هر وسیله‌ای، نمی‌توان به مقصد رسید و حتی در مسیر
عبادت و مبارزه با
شیطان، بایستی حقوق دیگران را مراعات کرد و به آنان آزار نرساند.
در اینجا دو وجه به نظر می‌رسد:
وجه اول: شاید به این سبب باشد که
شیطان و
هوای نفس از هفت مجرا بر
انسان مسلط می‌شود: پنج قوه حسی (
بینایی،
چشایی،
بویایی،
شنوایی،
لامسه) و دو قوه
شهوت و
غضب. بنابراین
شیطان از هفت راه داخل هویت و نفس انسانی می‌شود که باید راه نفوذش را بست.
وجه دوم: از آنجا که انسان در
دنیا مسافری بیش نیست، بنابراین از زمان پیدایش تا آخرین نقطه وصول به کمال و انسانیت، باید از هفت مرحله (
طبع،
نفس،
عقل،
روح،
سر، خفی، اخفی) و منزلگاه بگذرد.
«تعداد عقبات (جمره اولی، وسطی، عقبه)، نشانه آن است که برای رسیدن به
حق، تنها یک مانع نیست؛ بلکه موانع متعدد، متفاوت در سر راه وجود دارد. در هر قدمی که انسان به خانه حق نزدیک می‌شود، سنگی جلوی پای او می‌آید و دفاع بر او لازم می‌شود
شگفتا که
شیطان صف‌بندی سه گانه خود را، در همه جا پیاده کرده است: در
یهود اقنوم‌های سه گانه به جای
توحید موسی، و در
مسیحیت تثلیث (ابن و اب و روح القدس) به جای توحید عیسوی و در یونان سه چهره در یک سر و در راه تکامل انسان، زر و زور و تزویر»! !
«در رمی جمره اولی و جمره وسطی، چون
شیطان مانع از آن است که انسان به طرف خانه
کعبه به پیش رود؛ لذا شخص حاجی رو به طرف خانه خدا به رمی
شیطان می‌پردازد تا او را از سر راه خویش بردارد. اما در جمره عقبه، چون نزدیک به
حرم است، باید مانع از ورود
شیطان به این حرم گردد؛ لذا پشت به کعبه و رو به
شیطان به مصاف او می‌رود.
علاوه بر این تا با
شیطان بزرگ مبارزه نشود، انسان نمی‌تواند رو به
قبله حقیقی باشد و باید این مانع را بردارد، تا به قبله حقیقی رو کند.
در
حج، چند تجمع عام داریم (مثل حضور در
عرفات و مشعر). یکی از اجتماعات واحد هم، در رمی جمره عقبه در روز عید وجود دارد. این هجوم همگانی و واحد علیه
شیطان، این درس مهم را می‌دهد که در بعضی از موقعیت‌ها، بایستی
مسلمانان نیروی خود را متمرکز کنند و علیه آن سنگرها و دشمنان اصلی موضع بگیرند و در مراحل زمانی که علیه آنها وارد عمل شدند و تضعیف‌شان کردند، تقسیم شوند؛ یعنی، در مرحله اول باید آن مانع بزرگ و دشمن اصلی را با یک هجوم همه جانبه و گسترده، تضعیف کرده؛ آن گاه به دشمنان دیگر پرداخت. از اینجا ضرورت مرحله بندی و اولویت گذاری، در مبارزه آشکار می‌شود.
در بین اعمال حج، بالاترین تکرار عمل مربوط به رمی جمره است. (۴۹ بار سنگ زدن) که بیشتر از تعداد
طواف (۲۱ شوط) یا
سعی (۱۴ شوط) است.
این کثرت، نشان‌دهنده آن است که بدون مبارزه زیاد، مستمر و فراگیر و جدی با
شیطان، کمال و قرب حاصل نمی‌شود و واجب عملی نمی‌گردد.
علاوه بر این، تعداد زیاد رمی، ممکن است اشاره به تعداد فراوان گناهان و
رذایل اخلاقی داشته باشد که باید از آنها دوری جست و نفس خود را از آنها پالایش کرد.
همان گونه که طواف و سعی، هفت مرتبه است، رمی نیز هفت مرحله دارد که در هر مرحله نیز هفت سنگ زده می‌شود (در سه روز).
این هفت، در بسیاری دیگر از امور زندگی هم جاری است (مثل هفت مرحله زندگی) و این
پیام را دارد که در همه این مراحل، بایستی با
شیطان مبارزه کرد و آنی از او
غفلت نورزید. لذا قرآن درباره
شیطان می‌فرماید: وشارکهم فی الاموال و الاولاد؛ یعنی، حتی آن
زمان که نطفه یک
انسان منعقد می‌شود، از آسییب او در امان نیست. و همیشه تا لحظه مرگ باید هشیار و آماده بود.
معاونت امور روحانیون، پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج۱، ص۲۵۴، برگرفته از مقاله «اسرار رمی جمرات».
