چهل حدیث (امام خمینی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب اربعین حدیث یا «چهل حدیث» تالیف حضرت
آیت‌الله العظمی
امام خمینی (قده) است، گرچه مؤلف بزرگوار آن بدین نام در کتاب تصریح نکرده است ولی از مقدمه کوتاهی که در اول کتاب نوشته است، این نام استفاده می‌گردد.
امام خمینی می‌فرماید: «و بعد این بنده... مدتی بود با خود حدیث می‌کردم که «چهل حدیث» از
احادیث اهل بیت عصمت و
طهارت علیهم‌السّلام که در کتب معتبره ی
اصحاب و علما رضوان الله علیهم، ثبت است جمع آوری کرده و هر یک را به مناسبت شرحی کنم که با حال عامه مناسبتی داشته باشد. از این جهت آن را به
زبان فارسی نگاشته که فارسی زبانان نیز از آن بهره برگیرند، شاید ان شاء الله مشمول حدیث شریف ختمی مرتبت صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم شوم که فرموده است: «من حفظ علی امتی «اربعین حدیثا» ینتفعون بها، بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما»».
چهل حدیث نویسی از دیرباز در میان
دانشمندان اسلامی مرسوم بوده است و مهمترین مستند ایشان حدیث مشهور و معروف «من حفظ علی امتی «اربعین حدیثا» ... است،
چنانچه مؤلف نیز بدان استناد و تاسی نموده است، گرچه دلایل دیگری نیز وجود دارد که در این کار بی تاثیر نمی‌باشند.شاید بتوان گفت یکی از آنها این است که چهل حدیث مناسب با تخصص و ذوق و سلیقه ی خود، جمع آوری می‌نموده‌اند تا بدین وسیله بتوانند ره آوردهای علمی و ذوقی خود را در آن تعبیه نمایند تا ارمغانی برای طالبان آن باشد. دیگر این که حضرت
امیرالمومنین علی علیه‌السّلام در حدیثی فرموده است: «ان الارواح تمل کما تمل الابدان»،
یعنی همانا
روح‌ها خسته می‌شوند چنانچه بدن‌ها خسته می‌شوند، و بزرگان
علم و دانش فرموده‌اند، بهترین رفع خستگی و زنگ تفریح برای طالبان دانش و کمال، اشتغال علمی است که فرموده‌اند: «الکتب بساتین العلماء»،
یعنی کتاب‌ها گلستان‌های دانشمندان هستند.
موضوع اصلی کتاب شرح چهل حدیث اخلاقی است ؛ این کتاب نیز ، چون سایر مؤلفات
امام خمینی ، کتابی است که از مطالب اخلاق علمی و عملی، و
قواعد فلسفی و حکمی، و
اصول عرفانی ، و ظرایف حدیثی و روایی، و لطایف تفسیری و قرآنی، مشحون می‌باشد، و این مطلب از انتخاب عناوین چهل حدیثی که مؤلف برگزیده است، بخوبی استفاده می‌گردد. حدیث اول کتاب را در باب
جهاد با نفس قرار داده است که مهمترین مساله، عرفان عملی است و سایر احادیث آن بیانگر منازل سیر و سلوک سالکان الی الله است مانند
تفکر ،
توکل ،
خوف و
رجا ،
صبر ،
توبه ،
ذکر ،
اخلاص ،
شکر و
توحید . مؤلف در جلد دوم معارف عمیقی را در باب «شرط قبولی اعمال
ولایت است»، و معرفت حق تعالی و اسماء و صفات او، و طریق
معرفت حق تعالی و
اولی الامر ، و عدم شناخت حقیقی حق تعالی و حضرت
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
ائمه علیهم‌السّلام و
مؤمنین ، بیان فرموده است، که در کتب اخلاقی دیده نمی‌شود و یا کمتر دیده می‌شود.
امام خمینی سال‌ها در
حوزه علمیه قم در درس‌های
اخلاق و
سیر و سلوک و
عرفان نظری شرکت کرده است، کتاب
منازل السائرین الی الله تالیف عارف بالله محقق کامل
خواجه عبدالله انصاری را در روزهای تعطیلی در محضر استاد عارف
میرزا محمد علی شاه آبادی از ابتدا تا انتها تلمذ نموده است. این کتاب از مهمترین کتب اخلاق عملی و سیر و سلوک عرفانی است و از کتب سطح بالای درس اخلاق است.حضرت امام خمینی (قده) در سیر و سلوک و بیان مطالب اخلاق عملی از خواجه عبدالله انصاری و کتاب منازل السائرین بسیار متاثر بوده است و در کتاب اربعین حدیث در پاره‌ای موارد به بیان نظرات خواجه عبدالله انصاری پرداخته است، که به عنوان نمونه به بعضی از آنها ذیلا اشاره می‌کنیم: مؤلف در باب
توکل و معنای آن می‌نویسد: «صاحب منازل السائرین فرماید «التوکل کلة الامر کله الی مالکه و التعویل علی وکالته» یعنی...»
و در باب
تفویض می‌فرماید: «خواجه فرماید: التفویض الطف اشارة و اوسع معنی من التوکل ثم قال: التوکل شعبة منه»
.در باب
صبر می‌فرماید: «عارف محقق مشهور در منازل السائرین فرماید: صبر نگاهداری
نفس است از شکایت بر جزع مستور»
و در فصل فرق بین منزل
تفکر و
تذکر می‌نگارد: «جناب خواجه عبدالله فرماید: التذکر فوق التفکر فان التفکر طلب و التذکر وجود»
این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و چهل باب و یک خاتمه و دعا و ختام است. مؤلف در ابتدای باب اول طرق روایی خود را با اتصال سلسله سند بیان می‌کند و در سایر ابواب با سند متصل، اسانید روایات را ذکر می‌کند، سپس متون احادیث را ذکر می‌نماید، پس از آن به ترجمه ی حدیث می‌پردازد و بعد از آن به شرح حدیث می‌پردازد، آنگاه مطالب مناسب با حدیث را تحت فصولی بیان می‌کند.
۱. حدیث اول: در
جهاد نفس . ۲. حدیث دوم: در
ریا و شرح آن. ۳. حدیث سوم: در
عجب و شرح و تعریف آن. ۴. حدیث چهارم: در باب
کبر و معنی آن است. ۵. حدیث پنجم: در باب
حسد و تعریف آن. ۶. حدیث ششم: در باب
حب دنیا و شرح آن. ۷. حدیث هفتم: در باب
غضب و شرح آن. ۸. حدیث هشتم: در باب
عصبیت و
نخوت و شرح آن. ۹. حدیث نهم: در باب
نفاق و شرح آن. ۱۰. حدیث دهم: در باب
هوای نفس و طول
امل و شرح آن. ۱۱. حدیث یازدهم: در باب
فطرت و شرح آن. ۱۲. حدیث دوازدهم: در باب
تفکر و شرح آن و معانی
قلب . ۱۳. حدیث سیزدهم: در باب
توکل و شرح آن.۱۴. حدیث چهاردهم: در باب
خوف و
رجاء و شرح آنها. ۱۵. حدیث پانزدهم: در باب
امتحان و آزمایش
مؤمنین و شرح آن. ۱۶. حدیث شانزدهم: در باب
صبر و شرح آن. ۱۷. حدیث هفدهم: در باب
توبه و شرح آن و بیان حقیقت توبه. ۱۸. حدیث هجدهم: در باب
ذکر خدا و شرح آن و احاطه ی قیومی حق تعالی. ۱۹. حدیث نوزدهم: در باب
غیبت و شرح آن. ۲۰. حدیث بیستم: در باب
اخلاص و شرح آن. ۲۱. حدیث بیست و یکم: در باب
شکر و شرح آن. ۲۲. حدیث بیست و دوم: در باب
کراهت از
مرگ و شرح آن. ۲۳. حدیث بیست و سوم: در باب اصناف طالبان
علم و شرح آن. ۲۴. حدیث بیست و چهارم: در باب اقسام علم و شرح آن. ۲۵. حدیث بیست و پنجم: در باب
وسواس و شرح آن. ۲۶. حدیث بیست و ششم: در باب
فضیلت علم. ۲۷. حدیث بیست و هفتم: در باب
عبادت و حضور قلب و شرح آنها. ۲۸. حدیث بیست و هشتم: در باب
لقاء الله و شرح آن. ۲۹.حدیث بیست و نهم: در باب
وصیت حضرت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به امیرالمؤمنین علیه‌السّلام و شرح آن. ۳۰. حدیث سی‌ام: در باب اقسام قلوب و شرح آن. ۳۱. حدیث سی و یکم: در باب عدم
شناخت حقیقی خداوند و حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ائمه علیهم‌السّلام و مؤمنین و شرح آنها. ۳۲. حدیث سی و دوم: در باب یقین، حرص و رضا و شرح آنها. ۳۳. حدیث سی و سوم: در باب
ولایت شرط قبولی اعمال و شرح آن. ۳۴. حدیث سی و چهارم: در باب حال مؤمن نزد خدای متعال و شرح آن. ۳۵. حدیث سی و پنجم: در باب معرفت حق تعالی و اسماء او. ۳۶. حدیث سی و ششم: در باب معرفت حق تعالی و صفات او و شرح آن. ۳۷. حدیث سی و هفتم: در باب طریق
معرفت حق تعالی و
اولی الامر و شرح آن. ۳۸. حدیث سی و هشتم: در این که
خداوند آدم را به صورت خود آفرید و شرح آن. ۳۹. حدیث سی و نهم: در باب
خیر و
شر و شرح آن. ۴۰. حدیث چهلم: در باب حقیقت
توحید و شرح آن.
خاتمه: در بیان ترغیب به معارف الهی در
قرآن و
سنت .
نرم افزار نور الجنان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
