احکام اعتکاف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
افزون بر
شرایط عامه
تکلیف و
نیت برای معتکف،
اعتکاف شرایط و
احکام دیگری نیز دارد.
فقهای امامیه، با استناد به روایات،
روزه (اعم از
واجب و
مستحب) را از شرایط اعتکاف می‌دانند.
برخی اعتکاف
پیامبر در ماه
رمضان را دلیل دیگری بر این امر دانسته‌اند.
به نظر بعضی ظاهر آیه ۱۸۷
بقره نیز اشعار به این امر دارد، زیرا مخاطبان نهی از آمیزش، در این آیه روزه داران هستند: «ثُمَّ اَتِمّوا الصِّیامَ اِلَی الَّیلِ ولا تُبـشِروهُنَّ واَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد» بنابراین آیه، اعتکاف تنها برای روزه داران
جایز است و
جواز آن برای غیر روزه داران نیازمند دلیل است.
البته گروهی از
فقهای اهل سنت اعتکاف را بدون
روزه نیز
جایز می‌دانند.
حداقل اعتکاف به نظر
امامیه سه
روز و به نظر برخی از علمای
اهل سنت یک شبانه روز است. برخی دیگر با استناد به
اطلاق آیه ۱۸۷ بقره
مدت زمانی کوتاه را که وقوف بر آن صدق کند، کافی دانسته‌اند.
شرط دیگر، انجام دادن این عبادت در
مسجد است. همه علمای اسلامی به جز
حنفیان که اعتکاف
زن را در خانه‌اش
جایز دانسته‌اند
بر این شرط اتفاق نظر دارند.
مستند
امامیه دراین شرط روایات است؛ اما گروهی از عالمان اهل سنت آن را از جمله «... واَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد»
استفاده کرده‌اند.
در ردّ این استناد گفته شده که آیه فقط بر حرمت مباشرت با
زنان در حال اعتکاف در مسجد،
دلالت دارد؛ نه بر
شرطیت مسجد در اعتکاف.
در اینکه مقصود از مسجد چه مسجدی است، بین علمای اسلامی اختلاف است؛ از
ظاهر جمله «... و اَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد...»
جواز اعتکاف در هر مسجدی استفاده می‌شود،
زیرا «المساجد»
عام و شامل همه مساجد است؛ ولی امامیه با استناد به روایات،
عموم آیه را به مساجد چهارگانه، یعنی
مسجدالحرام،
مسجدالنبی مسجد کوفه و
مسجد بصره و مسجد جامع هر شهر
تخصیص زده‌اند. نظر گروهی از اهل سنت نیز همین است؛
ولی عده‌ای از
فقهای فریقین، بر مساجد فوق، مساجدی دیگر افزوده‌اند.
شایان ذکر است که حضور در مسجد و خارج نشدن از آن در مدت اعتکاف، جز برای کارهای ضروری و رفع
حاجت، لازم است.
قرآن مباشرت با
زنان را بر
معتکف ممنوع کرده است: «ولا تُبـشِروهُنَّ واَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد»
افزون بر آیه فوق،
روایات مستفیض نیز بر این امر دلالت دارد.
به نظر علمای
امامیه آیه و روایات پیشگفته شمول داشته و هرگونه
لمس، تقبیل و تماس
شهوت آمیز را نیز دربرمی گیرد،
هرچند برخی از امامیه و جمعی از اهل سنت، انصراف آیه را به آمیزش دانسته و سرایت آن به مقدمات مذکور را بعید می‌دانند،
بلکه رد کرده‌اند؛
همچنین از اینکه در آیه مورد بحث، قرآن مباشرت با زنان در
شبهای ماه رمضان را برای روزه داران روا شمرده: «فالــنَ بـشِروهُنَّ» و سپس معتکفان را ازاین عمل
منع کرده است: «و لا تُبـشِروهُنَّ واَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد»
به دست می‌آید که آمیزش در شبهای اعتکاف نیز بر
معتکف حرام است.
فقهای فریقین نیز بر همین
رای هستند.
افزون بر حرمت
آمیزش با زنان،
اعمال دیگری چون استفاده از بوی خوش، خرید و فروش،
مشاجره و
جدال نیز در این مدت بر معتکفان
حرام است.
قرآن در پایان آیه مذکور، احکام مطرح شده در این آیه، از جمله
حکم اعتکاف را از حدود الهی می‌شمارد که
مؤمنان نباید آن را سبک بشمارند و از آن
تعدّی کنند: «تِلکَ حُدودُ اللّهِ فَلا تَقرَبوها»
سپس رعایت این
احکام را موجب ایجاد
تقوا و پرهیزگاری در
انسان دانسته است: «کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ ءایـتِهِ لِلنّاسِ لَعَلَّهُم یَتَّقون»
احکام القرآن، جصاص؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ تفسیر راهنما؛ التفسیر الکبیر؛ جامع احادیث الشیعة فی احکام الشریعه؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ روض الجنان و روح الجنان؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ العروة الوثقی؛
الفرقان فی تفسیر القرآن؛
الفقه الاسلامی و ادلته؛ کتاب الخلاف؛ الکشاف؛ کنز العرفان فی
فقه القرآن؛ لسان العرب؛ مجمع البحرین؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ مسالک الافهام؛ مستمسک العروة الوثقی؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ وسائل الشیعه.
دائرةالمعارف قرآن کریم برگرفته از مقاله اعتکاف.
