احادیث تفسیری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
روایات معصومان علیه‌السّلام درباره
آیات را روایات تفسیری گویند.
«روایات تفسیری» یا «احادیث تفسیری» که از مصادر فهم قرآنند، پس از خود
قرآن که مبین خویش است نقش ارزنده‌ای در
تفسیر و
تبیین کلام الهی دارند.
احادیث تفسیری عبارت اند از : احادیثى که از
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
ائمه هدی علیه‌السّلام نقل شده‌اند.
مسلم است شخص
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بنابر وظیفه خویش آیات مجمل قرآن را بیان می‌کردند، و هر گاه برای
صحابه مشکلی پیش می‌آمد، به پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم رجوع می‌کردند، و حضرت ایشان را در فهم مشکلات قرآن یاری می‌داد.
بررسی تحولات و تطورات بحث‌های تفسیری و
علوم قرآنی به خوبی نشان می‌دهد که اعتماد
مسلمانان صدر
اسلام و دانشمندان اسلامی آن دوران در درک و فهم قرآن، به احادیث و روایات پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
ائمه علیه‌السّلام و اصحابشان درباره تفسیر قرآن بوده است، و به دلیل اتصال آن‌ها به سرچشمه
وحی -همچون متن قرآن- همگان آن‌ها را بی چون و چرا می‌پذیرفتند.
تفسیر قرآن کریم در عصر صحابه که در نیمه دوم
قرن اول هجری بیشتر رواج یافته بود، جنبه روایی و اثری داشته و بر روایات، احادیث و
تقریر نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم استوار بوده است.
برخی از دانشمندان
اهل سنت در تفسیر، اقوال صحابه را از
روایات نبوی می‌شمارند؛ زیرا صحابه
علم قرآن را از مقام رسالت آموخته، بعید می‌دانند که آن‌ها چیزی از خودشان گفته باشند.
ولی
شیعه فقط اقوال پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ائمه علیه‌السّلام را
حجت دانسته، اقوال صحابه و
تابعین را حجت و از احادیث تفسیری نمی‌داند.
امام خمینی در استفاده از روایات تفسیری مبنای مضمون محور دارند. براین‌اساس، محتوای روایات تفسیری است که مبنای پذیرش آن قرار می‌گیرد. بنابراین هر نوع از روایات از هر مصدری که صادر شود به‌شرط صحت مضمون قابل بررسی و پذیرش است. از همین رو امام خمینی از گونه‌های مختلف روایات تفسیری در آثار خود بهره جسته‌اند. روایات تفسیری به روایات معصومین، روایات صحابه، روایات تابعین و روایات قدسی تقسیم می‌شوند. در آثار امام خمینی برخی این تقسیمات موردتوجه است ازجمله:
۱- احادیث قدسی: این‌گونه احادیث در آثار امام خمینی به‌ویژه در آثار عرفانی و فلسفی ایشان فراوان است. نظیر: «یا ابن آدم خلقت الاشیا لاجلک و خلقتک لاجلی»،
«لا یسعنی ارضی و الاسمائی و لکن یسعنی قلب عبدی المومن»،
«کنت کنزا مخفیا فاحببت ان اعرف، فخلقت الحق لکی اعرف.»
۲- روایات صحابه: روایات تفسیری منقول از صحابه، گونه‌ای دیگر از روایات تفسیری است که مورد توجه و استفاده امام خمینی است، هرچند نزد شیعه روایات منقول از صحابه از درجه اعتبار پایین‌تری نسبت به روایات معصومین (علیهم‌السّلام) برخوردارند اما زمانی که ملاک اعتبار روایات، مضمون و محتوای آن باشد، می‌تواند مفسر را در شرح آیات الهی یاری دهد. چنان‌که امام از ابن عباس روایت نقل می‌کند درباره
رحمان و
رحیم،
درباره راسخین در علم، و اینکه ذیل آیه
(وَقَضَیٰ رَبُّکَ اَلَّا تَعْبُدُوا اِلَّا اِیَّاهُ) می‌گوید شاید مراد ابن عباس این باشد که تبدل فطرت به استحاله عقلیه محال است و همه مجبورند نسبت به آن کمال مطلق تعبد داشته باشند و از آن اطاعت نماید.
۳- ادعیه: گونه‌ای دیگر از روایات تفسیری موجود در آثار امام خمینی، ادعیه و زیارات است امام خمینی در مواردی پرشمار، همواره از ادعیه به‌عنوان منبعی تفسیری یاد کرده است. ایشان معتقد است، ادعیه، لسان قرآن و شارح آن در آن مسائلی که دست غیرمعصوم به آن نمی‌رسد، است.
اهمیت ادعیه
اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) نزد امام خمینی چنان است که ایشان بارها از آن به‌عنوان «
قرآن صاعد» یاد کرده است.
•
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «روایات تفسیری». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
