• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالمعالی‌ جوینی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


دیگر کاربردها: جوینی (ابهام‌زدایی).

ابوالمعالی جوینی، از پیشوایان و دانشوران بزرگ شافعی ، معروف به امام الحرمین بود.


عبدالملک بن عبدالله ابوالمعالی ملقب به ضیاء الدین، از پیشوایان و دانشوران بزرگ شافعی با مسلک اعتقادی اشعری بود.
[۱] الانساب، ج۳، ص۴۳۰.    
[۲] وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۸.    
[۳] الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.    
سال ولادت او را ۴۱۷ق.
[۴] ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۴۷.    
یا ۴۱۹ق.
[۵] الوافی بالوفیات، ج۶، ص۲۵۰.
در جوین سبزوار از نواحی نیشابور قدیم دانسته‌اند.
[۶] المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۴.    
پدرش ابومحمد جوینی نیز از دانشوران بزرگ مذهب شافعی و در تفسیر ، اصول و ادب چیره دست بود.
[۷] المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۵.    
[۸] معجم البلدان، ج۲، ص۱۹۳.    
[۹] سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۶۹.
پدرش در تربیت او بسیار دقت داشت و به مادر او که کنیز بود، سفارش کرد که جز خودش کسی او را شیر ندهد.
[۱۰] طبقات الشافعیه، ج۵، ص۱۶۸.    
[۱۱] البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸.
ابوالمعالی علوم حدیث و فقه را از پدرش فراگرفت و سپس نزد قاضی حسین و ابوالقاسم اسکافی
[۱۲] وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۶۸.    
دانش آموخت و پیش از رسیدن به ۲۰ سالگی، صاحب کرسی تدریس پدر شد.
[۱۳] المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۵.    
او هنگام درگذشت پدرش ۲۰ ساله بود.
[۱۴] سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۶۹.
[۱۵] الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.    
[۱۶] الوفیات، ص۲۵۸.
از آن پس به بغداد عزیمت کرد و دیگر بار به نیشابور بازگشت.

۱.۱ - امام الحرمین

پس از اجرای فرمان سلطان طغرل سلجوقی برای لعن شیعیان و اشعریان و شافعیان بر منابر شهرها که به تحریک وزیرش عمید الملک کندری حنفی مذهب صورت گرفت، ابوالمعالی همراه دانشمندان شهرهای مختلف از جمله ابوالقاسم قشیری ، خراسان را معترضانه ترک کرد و به مکه و مدینه رفت و آن گاه کنار خانه خدا ساکن شد. او به مدت چهار سال در مکه کرسی تدریس و فتوا برپا کرد. در این مدت به مدینه نیز رفت و آمد داشت و از همین رو امام الحرمین خوانده شد
[۱۷] الکامل، ج۱۰، ص۳۳.    
[۱۸] وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۹.
[۱۹] الاعلام، ج۴، ص۱۶۰.    


۱.۲ - ممنوع شدن لعن اشعریه و شافعیه

با روی کار آمدن آلب ارسلان و وزیرش نظام الملک شافعی مذهب ، در سال ۴۵۶ق. لعن اشعریان و شافعیان ممنوع شد و دانشمندان معترض با احترام به خراسان بازگشتند
[۲۰] الکامل، ج۱۰، ص۲۰۹.    
[۲۱] تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۸۵.
که از جمله آنان ابوالمعالی جوینی بود. نظام الملک مدرسه نظامیه نیشابور را برای تدریس او بنا نهاد و اموری چون امامت جمعه و ریاست اوقاف و زعامت مذهب شافعی و خطابه و وعظ را به وی سپرد. او به مدت ۳۰ سال بدون رقیب عهده دار آن امور بود.
[۲۲] وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۸.    
[۲۳] سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۷۰.
[۲۴] تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۳۰-۲۳۱.


۱.۳ - اجازه نقل حدیث

ابوالمعالی در نقل حدیث، از پدر و نیز استادش ابونعیم اصفهانی (م. ۴۶۰ق.) اجازه داشت.
[۲۵] تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۳۱-۲۳۲.
[۲۶] الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.    
[۲۷] الکنی و الالقاب، ج۲، ص۵۵.    
برخی او را به ضعف در حدیث متهم کرده‌اند.
[۲۸] الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.    
در مجلس درس او حدود ۳۰۰ فقیه شرکت داشتند.
[۲۹] وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۸.    
[۳۰] الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷-۱۱۸.    
[۳۱] البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸.
از شاگردان نام آور او ابوحامد غزالی (م. ۵۰۵ق.) ، کیا الهراسی شافعی (م. ۵۰۴ق.) صاحب کتاب احکام القرآن و حاکم عمر النوقانی (م. ۵۴۸ق.) را می‌توان نام برد.
[۳۲] الوفیات، ص۲۵۸.    
[۳۳] شذرات الذهب، ج۶، ص۵۶.    


۱.۴ - علمیت

ابوالمعالی در علوم مختلف از جمله اصول ، فقه ، کلام و ادب تبحر داشت و مناظره‌هایی معروف از او نقل شده است.
[۳۴] سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۷۰.
[۳۵] البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸.
[۳۶] الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.    
در علم کلام ، آرای مخالف اجماع مسلمانان از او نقل شده است.
[۳۷] المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۶.    
[۳۸] الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.    
ابن جوزی که خود از فرقه اهل حدیث و مخالف کلام است، سخنانی را با محتوای پشیمانی از پرداختن به علم کلام از او نقل کرده است.
[۳۹] المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۶.    
ابوالمعالی افزون بر توانایی در خطابه و وعظ و ادب،
[۴۰] طبقات الشافعیه، ج۵، ص۱۷۶.    
در فنون مختلف تالیفاتی داشته است، از جمله: اصول الدین ، البرهان فی اصول الفقه ، تلخیص التقریب ، الارشاد ، العقیدة النظامیه ، غیاث الامم ، مدارک العقول و النهایه.
[۴۱] ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۴۴.    
[۴۲] البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸.
[۴۳] شذرات الذهب، ج۵، ص۳۴۰.    


۱.۵ - درگذشت

ابوالمعالی به سال ۴۷۸ق. در ۵۷ سالگی در شهر نیشابور درگذشت.
[۴۴] الانساب، ج۳، ص۴۳۱.    
[۴۵] وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۹.    
[۴۶] الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.    
او را در منزلش به خاک سپردند و پس از دو سال پیکرش را به قبرستان حسین، قبرستان خاندان طاهری، در نیشابور، کنار مقبره پدرش انتقال دادند. در روز مرگ او نیشابور غرق عزا شد و بازار و کلاس‌های درس تعطیل گشت. شاگردانش که حدود ۴۰۰ نفر بودند، پس از مرگ او، قلم و دوات و منبر وی را در مسجد جامع شهر به نشانه بی همتایی او شکستند و تا یک سال برایش عزاداری کردند.
[۴۷] تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۳۸.
[۴۸] وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۷۰.    
[۴۹] الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.    
در رثای وی، او را به «خورشید مشرق» تشبیه کردند.
[۵۰] ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۴۷.    
[۵۱] الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۸.    


الاعلام: الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ الانساب: عبدالکریم السمعانی (م. ۵۶۲ق.) ، به کوشش عبدالرحمن بن یحیی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق؛ البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق؛ ذیل تاریخ بغداد: ابن النجار البغدادی (م. ۶۴۳ق.) ، به کوشش مصطفی عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق؛ سیر اعلام النبلاء: الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق؛ شذرات الذهب: عبدالحی بن عماد (م. ۱۰۸۹ق.) ، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق؛ طبقات الشافعیة الکبری: تاج الدین السبکی (م. ۷۷۱ق.) ، به کوشش الطناحی و عبدالفتاح، هجر للطباعة و النشر، ۱۴۱۳ق؛ الکامل فی التاریخ: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق؛ الکنی و الالقاب: شیخ عباس القمی (م. ۱۳۵۹ق.) ، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۶۸ش؛ معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ المنتظم: ابن جوزی (م. ۵۹۷ق.) ، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتاب العلمیه، ۱۴۱۲ق؛ الوافی بالوفیات: الصفدی (م. ۷۶۴ق.) ، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق؛ وفیات الاعیان: ابن خلکان (م. ۶۸۱ق.) ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر؛ الوفیات: ابوالعباس احمد بن علی بن الخطیب (م. ۸۰۹ق.) ، به کوشش عادل نویهض، بیروت، دار الاقامة الجدیده، ۱۹۷۸م.

۱. ↑ الانساب، ج۳، ص۴۳۰.    
۲. ↑ وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۸.    
۳. ↑ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.    
۴. ↑ ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۴۷.    
۵. ↑ الوافی بالوفیات، ج۶، ص۲۵۰.
۶. ↑ المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۴.    
۷. ↑ المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۵.    
۸. ↑ معجم البلدان، ج۲، ص۱۹۳.    
۹. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۶۹.
۱۰. ↑ طبقات الشافعیه، ج۵، ص۱۶۸.    
۱۱. ↑ البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸.
۱۲. ↑ وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۶۸.    
۱۳. ↑ المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۵.    
۱۴. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۶۹.
۱۵. ↑ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.    
۱۶. ↑ الوفیات، ص۲۵۸.
۱۷. ↑ الکامل، ج۱۰، ص۳۳.    
۱۸. ↑ وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۹.
۱۹. ↑ الاعلام، ج۴، ص۱۶۰.    
۲۰. ↑ الکامل، ج۱۰، ص۲۰۹.    
۲۱. ↑ تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۸۵.
۲۲. ↑ وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۸.    
۲۳. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۷۰.
۲۴. ↑ تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۳۰-۲۳۱.
۲۵. ↑ تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۳۱-۲۳۲.
۲۶. ↑ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.    
۲۷. ↑ الکنی و الالقاب، ج۲، ص۵۵.    
۲۸. ↑ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.    
۲۹. ↑ وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۸.    
۳۰. ↑ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷-۱۱۸.    
۳۱. ↑ البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸.
۳۲. ↑ الوفیات، ص۲۵۸.    
۳۳. ↑ شذرات الذهب، ج۶، ص۵۶.    
۳۴. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۷۰.
۳۵. ↑ البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸.
۳۶. ↑ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.    
۳۷. ↑ المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۶.    
۳۸. ↑ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.    
۳۹. ↑ المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۶.    
۴۰. ↑ طبقات الشافعیه، ج۵، ص۱۷۶.    
۴۱. ↑ ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۴۴.    
۴۲. ↑ البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸.
۴۳. ↑ شذرات الذهب، ج۵، ص۳۴۰.    
۴۴. ↑ الانساب، ج۳، ص۴۳۱.    
۴۵. ↑ وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۹.    
۴۶. ↑ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.    
۴۷. ↑ تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۳۸.
۴۸. ↑ وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۷۰.    
۴۹. ↑ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.    
۵۰. ↑ ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۴۷.    
۵۱. ↑ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۸.    


دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله« ابوالمعالی جوینی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱/۲۶.    




جعبه ابزار