ابوالحسن ایبوردی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَبوالْحَسَنِ اَبیوَرْدی، علی بن احمد، معروف به
دانشمند (۹۳۶-۹۶۶ق/۱۵۳۰-۱۵۵۹م)،
متکلم و
فقیه امامی و آشنا به
علوم ریاضی بود.
در برخی منابع به او نسبت «قائنی» نیز داده شده است.
هیچ یک از منابع معتبر به
تاریخ تولد او تصریح نکردهاند، اما با توجه به نوشته قمی
که درگذشت او را در ۹۶۶ق در ۳۰سالگی دانسته است، میتوان
زمان تولد او را به دست آورد. پدرش مولانا احمد که از عالمان زمان خویش بود، نخست در
بخارا به طریقت صوفیان پیوست، سپس به
ایران بازگشت و در
کاشان اقامت گزید و به
تدریس پرداخت.
حواشی بر برخی کتابهای منطق مانند شرح شمسیه و شرح مطالع از آثار او به شمار میرود.
ابوالحسن نزد
پدر خویش در همین
شهر به دوران
حکومت خان میرزا، پسر معصوم بیگ صفوی، پرورش یافت.
اگرچه برخی او را ساکن
مشهد دانستهاند،
ولی مسلم است که بیشترین ایام عمر خود را در کاشان سپری کرده و از همین رو به کاشانی
شهرت داشته است.
ابوالحسن که از هوشی سرشار و
حافظه ای قوی برخوردار بود، به زودی دانشهای متداول زمان را فرا گرفت و به طوری که گفته شد، به چنان مقام و پایه علمی رسید که کس را یارای
مباحثه با او نبود.
در ۱۴سالگی شرح تجرید و در ۲۰سالگی مجسطی را تدریس میکرد
و روملو شرح تجرید را از او آموخت.
وی با محفوظات وسیعی که داشت به تصحیح و
استنساخ کتب
حدیث و
رجال نیز میپرداخت، چنانکه نسخهای کامل از دوره کتاب تهذیب را با خط خود تحریر نمود.
کرکی
از روایت آثار ابوالحسن توسط حبیب الله بن علی طوسی از پدرش و عبدالعالی کرکی از مؤلف یاد کرده است.
ابوالحسن در جوانی
وفات یافت و پیکرش در دارالارشاد
اردبیل به
خاک سپرده شد.
محتشم کاشانی -شاعر معروف
سده ۱۰ق-در رثای او شعری سروده و ماه تاریخ فوتش را «ماه اوج فضل» آورده که با ۹۶۶ق برابر است.
از ابوالحسن تألیفات چندی برجای مانده که نسخ خطی آنها در کتابخانهها موجود است:
۱. اثبات الواجب و صفاته یا اثبات واجب الوجود، به
زبان عربی که به نوشته افندی
تألیف آن را در ۹۶۳ق در سبزوار به انجام رسانده است. نسخ خطی آن در کتابخانه
دانشگاه تهران ، کتابخانه ملی و مجلس شورا
محفوظ است.
۲. بیان دیات و قصاص، رسالهای است مختصر به
زبان فارسی در مقدار دیات و احکام آن
که نسخه آن در دانشگاه تهران موجود است.
۳. رسالهای در حل اشکالِ شکل پانزدهم از مقاله سوم اقلیدس به زبان عربی
که نسخههای آن در کتابخانه مجلس شورا یافت میشود.
۴. روض الجنان، در حکمت طبیعی به زبان عربی، این اثر به پنج حدیقه و هر حدیقه به چندین روضه تقسیم شده است و گزیدهای از آن، الحسنی فی الحکمة الطبیعیه نام دارد.
نسخههای متعدد از روض الجنان در کتابخانههای مختلف موجود است.
از گزیده الحسنی نیز نسخههایی در کتابخانه مجلس شورا و دانشگاه تهران میتوان یافت.
۵. شرح الفرائض النصیریه، شرحی است به عربی بر رساله فرائض خواجه نصیرالدین طوسی در مسائل ارث که نسخ آن در کتابخانهها موجود است.
۶. وجیزة لحل بعض من صفات الاشکالات الواردة علی الحرکه.
۱. رسالهای در
اصول دین به نام یکی از دختران شاه طهماسب صفوی، به زبان فارسی که تألیف آن در ۹۶۴ق به پایان رسیده است.
۲. شوراق در کلام.
۳. مشارق و مرآﺓالافلاک در ریاضیات.
(۱) آستان قدس، فهرست.
(۲) آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلامالشیعه، قرن ۱۰، به کوشش علینقی منزوی، تهران، ۱۳۶۶ ش.
(۳) افندی، عبدالله، ریاضیالعلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
(۴) بغدادی، ایضاح المکنون.
(۵) دانشپژوه، محمدتقی و بهاءالدین علمی انواری، فهرست کتابهای خطی کتابخانه مجلس سنا، تهران، ۱۳۵۹ش.
(۶) دانشپژوه، محمدتقی و علینقی منزوی، فهرست کتابخانه سپهسالار، تهران، ۱۳۵۶ش.
(۷) رازی، امیناحمد، هفتاقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، علمی.
(۸) روملو، حسنبیک، احسنالتواریخ، به کوشش چارلز، ن سدن،
بارودا، ۱۹۳۱م.
(۹) فاضل، محمود، فهرست نسخههای خطی کتابخانه دانشکده ادبیات، مشهد، ۱۳۵۴ش.
(۱۰) قمی، احمد، خلاصةالتواریخ، به کوشش احسان اشراقی، تهران، ۱۳۵۹ش.
(۱۱) کرکی، حسین بن حیدر، «فائده»، همراه بحارالانوار مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکزدائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالحسن ایبوردی»، ج۵، ص۲۰۷۲.