إیقاظ النائمین و إیعاظ الجاهلی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب ایقاظ النائمین و ایعاظ الجاهلین نوشته
سید ماجد محمد بن ابراهیم حسینی بحرانی به
زبان عربی و در موضوع
فقه استدلالی است.
این رساله به درخواست برخی دوستان مؤلف تالیف شده و شامل مقدمه، دو مقصد و یک خاتمه است.
در مقدمه به بررسی اجمالی این مباحث می‌پردازد: الف: جایز نبودن استعمال
لفظ مشترک در دو معنی. ب:
تعارض دلیلین. ج: تاثیرپذیری جان
انسان از شنیدنیها بیش از تاثیر پذیری از دیدنیهاست. مؤلف در این باره می‌نویسد: همان طور که انواع دیدنیها آثاری دارد، منظره‌هایی سبب انبساط و
خنده است و بعضی باعث انعطاف و یا انزجار، برخی دهشت‌آور است، و بعضی گریه‌آور، مناظری
شهوت انگیز است و مواردی
نفرت انگیز؛ شنیدنیها نیز آثار گوناگون و هر کدام حکمی دارد بلکه تاثیر شنیدنیها بیش از دیدنیهاست. د: موضوع
علم موسیقی. ه :
غنا در لغت. و: غنا در
صدر اسلام .
مقصد اول در
احادیث باب بحث می‌کند، سید ماجد احادیث ناهیه را ناظر و منصرف به غنای عرفی می‌داند که در صدر
اسلام و بخصوص در دربار
بنی امیه و
بنی عباس رایج بوده است و احادیث مجوزه را بر غنای لغوی حمل می‌کند.
مقصد دوم در نکوهش
فتوا به
تحریم مطلق غناست.
و در خاتمه تحریم کنندگان غنای لغوی را- در بی دلیلی- به برخی عامه تشبیه می‌کند که بر اثر تمسک به
قیاس و
استحسان و خود رایی، دچار هرج و مرج شدید شدند تا جایی که
هارون الرشید از حضرت
امام موسی بن جعفر علیهما السلام استمداد کرد تا ملاک و معیاری برای اصول و
فروع دین ارائه دهد و آن حضرت در پاسخش رهنمودی نوشتند و
کتاب ،
سنت مورد قبول و
عقل را معیار قرار دادند. سید ماجد می‌گوید: حرمت غنا - به معنای لغوی - از
ضروریات دین نیست و صرف احتمال
حرمت، دلیل نمی‌شود، باید یا دلیل عقلی ارائه شود یا نقلی، اما دلیل نقلی، که نارسائیش روشن شد، دلیل عقلی هم که نیست، پس تحریم چرا؟مؤلف به رسالۀ تحریم غنای مرحوم
محقق سبزواری نظر دارد.
میرزا
ابراهیم بن میرزا غیاث الدین
محمد اصفهانی
خوزانی - مقتول ۱۱۶۰ ق که معاصر سید ماجد و قاضی اصفهان بوده است - رسالۀ تحریم الغناء را در رد ایقاظ النائمین نوشته است.
همچنين برخى مطالب رسالۀ
محمّد رسول كاشانى، معاصر سيد ماجد و بخشى از رسالۀ مولى اسماعيل خاجويى و رسالۀ
ذریعة الاستغناء از
ملا حبیب اللّه شریف کاشانی - كه هر سه رساله در همين مجموعه چاپ شده - ناظر به همين رساله است.
۱. نسخۀ خطّى شمارۀ ۱۰/ ۱۹۶۰، كتابخانۀ
مدرسۀ فیضیّه ، آغازش چنين است:
الحمد للّه ربّ العالمين و الصّلاة على سيّد الأنبياء و المرسلين،
محمّد خاتم النبيّين و على آله هداة المتقين إلى يوم الدين، أمّا بعد فيقول المفتقر إلى رحمة اللّه الملك الغنيّ، موسى
بن فضل اللّه الحسيني: هذه رسالة في تحقيق حال الغناء ألّفتها و لخّصتها من مؤلّفة الفاضل النبيل السيّد المدعوّ بماجد
بن إبراهيم الحسيني البحراني و هي مرتّبة على مقدّمة و مقصدين و خاتمة.اين نسخه، تاريخ ندارد ولى در همين مجموعه، چند رسالۀ ديگر نوشتۀ همين كاتب هست كه به
سال ۱۲۷۷ و ۱۲۷۹ ق در
اصفهان نوشته است؛ اين نسخه گرچه تلخيص رسالۀ سيد ماجد شمرده شده
ولى جز قسمتهايى اندك، همۀ مطالب ساير نسخه‌ها را- به علاوه اضافاتى- دارد، اضافات اين نسخه در پاورقى ذكر شده است.
۲. ميكرو فيلم شمارۀ ۱۷۸۰ كتابخانۀ مركزى دانشگاه
تهران در پايان اين نسخه آمده است:« و
الحمد للّه أوّلا و آخرا، تمّت الرسالة
[۳] التغنّي، بعون الملك الغنيّ المغني، بالتوفيق العليّ»؛ اين فيلم از روى نسخۀ شمارۀ ۱/ ۲۲۴۲ كتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى شمارۀ ۲( سناى سابق) گرفته شده است و فهرست نگار كتابخانۀ مجلس و ميكروفيلمهاى دانشگاه، مؤلّف و رساله را نشناخته‌اند و احتمال داده‌اند كه تأليف
سبزواری يا
فیض کاشانی باشد.
۳. نسخۀ خطى شمارۀ ۸۱۵۱، كتابخانۀ مدرسۀ عالى
شهید مطهری ( سپهسالار سابق).پايانش چنين است: قد اتّفق الفراغ من كتابة هذه الرسالة الشريفة من النسخة الّتي بلغت نظر كذا أستاذنا المؤلّف أدام اللّه مجده و علينا ظلّه العالي في بلدة المؤمنين كاشان حفظها اللّه من حوادث الدوران في يوم الثلاثاء الحادي عشر من ربيع الثاني من شهور سنة ۱۱۵۱.حضرت استاد آقاى
معرفت، براساس همين نسخه، اين رساله را ضمن مجلد پنجم التمهيد في علوم القرآن منتشر كرده‌اند.در اين چاپ اغلاط چاپى فراوان است.
۴. نسخۀ خطى ضميمۀ شمارۀ ۱۱۴۹۷،
کتابخانۀ آستان قدس رضوی علیه‌السلام .
۵. نسخۀ سيّد جعفر
بن عبد الرضا موسوى مهرى؛ شيخ
آقا بزرگ تهرانی آن را ديده است.
۶. نسخۀ شيخ عبد الحسين
بن قاسم حلّى، شيخ آقا بزرگ آن را ديده است.
۷. نسخۀ شمارۀ ۲/ ۸۵۴ كتابخانۀ حسينيۀ شوشتريها در
نجف اشرف، نسخ حاج على
محمد نجف‌آبادى در سال ۱۳۲۶. ۴ شيخ آقا بزرگ تهرانى نيز اين نسخه را معرفى كرده است.
۸. نسخۀ شمارۀ ۳/ ۳۰۹۲ كتابخانۀ مركزى دانشگاه تهران، نسخ ۱۲۴۴
در تصحيح رسالۀ حاضر از نسخۀ اوّل و دوم و نسخۀ مطبوع در التمهيد و بعضى از تعليقات آن استفاده شده است. ترجمۀ فارسى اين رسالۀ به قلم آقاى اكبر ايرانى در
کتاب ديدگاه پنجم و مجلۀ كيهان انديشه منتشر شده است.
نرم افزار جامع فقه اهل البيت۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
