إِلَه (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
إِلَه (به کسر الف و فتح لام) یا
إِلاه (به کسر همزه) از
واژگان قرآن کریم به معنای
معبود و
تحیر است.
این واژه در
قرآن کریم با دو کاربرد متفاوت استعمال شده است:
در بعضی
آیات درباره ذات
حق تعالی و در برخی آیات درباره معبودهای دروغین است.
إِلَه مصدر آن به معنی
عبادت و حیرت آمده است.
اِلَه مثل فعال
مصدر به معنی
مفعول (مَاْلُوه) است.
گویند:
«اَلِهَ یَاْلَهُ: عبدٌ» از باب
منع یمنع و گویند:
«اله الْهاً: تحیر» از باب علم یعلم
پس اگر آن را از
اَلِهَ به معنی تحیّر بگیریم، خدا را از آن جهت
اِلَه گویند که عقول در درک ذات او متحیّر است.
اگر از
اله به معنی عبادت بگیریم از آن جهت
اِلَه گوئیم که او معبود است.
راغب در
مفردات گوید: حق آن بود که این کلمه جمع بسته نشود چون سوای خدا معبودی نیست، لیکن
عرب به اعتقاد خود که معبودهائی هست آن را جمع بسته و گفته‌اند:
آلهة.
به مواردی از
إِلَه که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
وَ إِلَهُكُمْ إِلَهٌ واحِدٌ لاّ إِلَهَ إِلاّ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحيمُ (و خداى شما،
خداوند يگانه‌اى است كه غير از او معبودى نيست! اوست بخشنده و مهربان. (و داراى رحمت عام و خاصّ))
این کلمه در قرآن دو محلّ استعمال دارد یکی درباره ذات باری تعالی مثل آیه مذکور و دیگری درباره معبودهای دروغین که همه‌ی آنها را در مقام ذم و انکار نقل کرده است مانند دو آیه‌ای که در ذیل آمده است.
الَّذينَ يَجْعَلُونَ مَعَ اللّهِ إِلهًا آخَرَ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ (همان كسانى كه معبود ديگرى با خدا قرار مى‌دهند؛ امّا به زودى مى‌فهمند! (كه در اشتباه بودند))
أَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللّهِ آلِهَةً أُخْرَى (آيا به راستى شما گواهى مى‌دهيد كه معبودان ديگرى با خداست؟!)
وَ ما كانَ مَعَهُ مِنْ إِلَهٍ إِذًا لَّذَهَبَ كُلُّ إِلَهٍ بِما خَلَقَ... (و خداى ديگرى با او نيست كه اگر چنين مى‌شد، هر يك از خدايان مخلوقات خود را تحت تدبير خود مى‌برد.)
از آیه روشن می‌شود که معبود باید خالق باشد و جز خالق کسی حق ندارد معبود باشد فلذا معبود یکی است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «اله»، ج۱، ص۹۶-۹۷.
