أَهْلَ اَلْبَیْتِ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
أَهْلَ اَلْبَیْتِ: (أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ)«أَهْلَ اَلْبَیْتِ» به معنای اهل خانه است. این واژه دو بار در
قرآن مجید آمده است یکی درباره
حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) و دیگری درباره
اهل بیت رسول خدا (صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله).
تعبير «اهل البيت» به اتفاق همه علماى اسلام و مفسران، اشاره به اهل بيت پيامبر (صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) است، و اين چيزى است كه از ظاهر خود
آيه نيز فهميده مى‌شود، چرا كه «بيت» گرچه به صورت مطلق در اين‌جا ذكر شد، اما به قرينه آيات قبل و بعد، منظور از آن، بيت و خانه پيامبر (صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) است.
به موردی از کاربرد «أَهْلَ اَلْبَیْتِ» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ قَرْنَ في بُيوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأولَى وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتينَ الزَّكاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسولَهُ إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيرًا) «و در خانه‌هاى خود بمانيد، و همچون دوران جاهليّت نخستين در ميان مردم ظاهر نشويد، و
نماز را برپا داريد، و
زکات را بپردازيد، و خدا وپيامبرش را
اطاعت كنيد؛
خداوند فقط مى‌خواهد پليدى
گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملًا شما را پاک سازد.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه «أَهْلَ الْبَيْتِ» چه اين‌كه صرفا براى اختصاص باشد، تا غير از اهل خانه داخل در حكم نشوند، و چه اين‌كه اين كلمه نوعى مدح باشد، و چه اين‌كه
نداء، و به معناى اى اهل بيت بوده باشد، على اى
حال دلالت دارد بر اين‌كه دور كردن
رجس و
پلیدی از آنان، و تطهيرشان، مساله‌اى است مختص به آنان، و كسانى كه مخاطب در كلمه «عَنكُمُ» از شما هستند.
بنا بر اين در
آيه شريفه در حقيقت دو قصر و انحصار به‌كار رفته، يكى انحصار
اراده و خواست خدا در بردن و دور كردن پليدى و تطهير اهل بيت، دوم انحصار اين
عصمت و دورى از پليدى در اهل بيت. حال بايد ديد اهل بيت چه كسانى هستند؟ به‌طور مسلم فقط زنان آن جناب اهل بيت او نيستند، براى اين‌كه هيچ‌گاه صحيح نيست ضمير مردان را به زنان ارجاع داد، و به زنان گفت «عَنكُمُ» از شما بلكه اگر فقط همسران اهل بيت بودند، بايد مى‌فرمود: «عَنكُنّ».
بنا بر اين، يا بايد گفت مخاطب همسران پيامبر و ديگران هستند هم چنان كه بعضى ديگر گفته‌اند:
• مراد از اهل البيت، اهل بيت الحرام است، كه در
آيه (إِنْ أَوْلِياؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ) آنان را متقى خوانده.
• بعضى ديگر گفته‌اند: مراد اهل مسجد رسول خدا (صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) است.
• بعضى گفته‌اند: همه آن كسانى است كه در
عرف جزو خاندان آن جناب به شمار مى‌روند، چه همسرانش، و چه خويشاوندان و نزديكانش، يعنى
آل عباس،
آل عقیل،
آل جعفر، و
آل علی.
• بعضى ديگر گفته‌اند: مراد خود رسول خدا (صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) و همسران اوست، و شايد آن‌چه به
عکرمه و عروه نسبت داده‌اند همين باشد، چون آن‌ها گفته‌اند: مراد تنها و تنها همسران رسول خدا (صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) است.
• بعضى ديگر گفته‌اند: غير از همسران آن جناب هستند و خطاب در «عَنكُمُ» از شما متوجه اقرباى رسول خدا (صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) است، يعنى آل عباس، آل على، آل عقيل، و آل جعفر.
و به هر حال، مراد از بردن رجس و تطهير اهل بيت تنها همان تقواى دينى، و اجتناب از نواهى، و امتثال اوامر است، و بنا بر اين معناى
آيه اين است كه
خدای تعالی از اين تكاليف دينى كه متوجه شما كرده سودى نمى‌برد، و نمى‌خواهد سود ببرد، بلكه مى‌خواهد شما را پابک كند، و پليدى را از شما دور سازد، و بنا بر اين
آيه شريفه در
حد آيه (ما يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ) مى‌باشد، و اگر معنا اين باشد، آن وقت
آيه شريفه، با هيچ يک از چند معنايى كه گذشت نمى‌سازد، چون اين معنا با اختصاص
آيه به اهل بيت منافات دارد، زيرا خدا اين گونه
تطهیر را براى عموم مسلمانان و مكلفين به احكام
دین مى‌خواهد، نه براى خصوص اهل بيت، و حال آن‌كه گفتيم
آيه شريفه دو انحصار را مى‌رساند، كه انحصار دوم تطهير اهل بيت است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اهل البیت»، ج۱، ص۱۲۳.
