أَراذِل (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَراذِل: (الَّذِیْنَ هُمْ اَراذِلُنَا)«اَراذِل» جمع
«ارذُل» (بر وزن اهرم) است؛ و آن خود نیز جمع
«رذل» می‌باشد که به معنای موجود
پست و حقیر است، خواه
انسان باشد یا چیز دیگر.
ترجمه و تفاسیر
آیات مرتبط با
أَراذِل:
(فَقَالَ الْمَلأُ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قِوْمِهِ مَا نَرَاكَ إِلاَّ بَشَرًا مِّثْلَنَا وَمَا نَرَاكَ اتَّبَعَكَ إِلاَّ الَّذِينَ هُمْ أَرَاذِلُنَا بَادِيَ الرَّأْيِ وَمَا نَرَى لَكُمْ عَلَيْنَا مِن فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كَاذِبِينَ) (اشراف
کافر قومش در پاسخ او گفتند: «ما تو را جز بشرى همچون خودمان نمى‌بينيم؛ و كسانى را كه از تو پيروى كرده‌اند، جز افراد پست ساده‌لوح، مشاهده نمى‌كنيم؛ و براى شما
فضیلتی نسبت به خود نمى‌بينيم؛ بلكه گمان مى‌كنيم كه شما دروغ‌گو هستيد.»).
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
راغب در
مفردات گفته: کلمه رذل -به فتحه راء- و نیز کلمه رذال -به کسره راء- به معنای هر چیز و هر کسی است که به خاطر پستیش مورد تنفر باشد، و در
قرآن کریم آمده که:
(مِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ اِلی اَرْذَلِ الْعُمُرِ) و نیز آمده که
(اِلَّا الَّذِینَ هُمْ اَراذِلُنا بادِیَ الرَّاْیِ) و نیز آمده که:
(قالُوا اَ نُؤْمِنُ لَکَ وَ اتَّبَعَکَ الْاَرْذَلُونَ) و کلمه ارذلون جمع ارذل است.
و در
مجمع البیان آمده که کلمه رذل به معنای پشیز و حقیر از هر چیز است و جمع آن ارذل -با ضمه ذال- به معنای رذل‌ها است، آن گاه همین جمع را بار دیگر جمع بسته و گفته‌اند اراذل، مثل اینکه می‌گویی کلب و اکلب و اکالب؛ البته احتمال هم دارد که جمع کلمه ارذل -با فتحه ذال- به معنای رذل‌تر باشد، که در این صورت مثل اکبر می‌شود که جمعش اکابر است. صاحب مجمع گفته است: کلمه رای به معنای رؤیت (دیدن) است، در جمله
(یَرَوْنَهُمْ مِثْلَیْهِمْ رَاْیَ الْعَیْنِ) معنای «یرونهم مثلیهم رؤیة العین» را می‌دهد، یعنی جمعیت آنان را در چشم خود به‌اندازه دو برابر خویش می‌دیدند؛ و معنای دیگر این کلمه، نظریه‌ای است که آدمی در باره امری می‌دهد، که در این صورت جمع آن آراء می‌آید.
و راغب در مفردات خود کلمه «بادی الرای» را به معنی رای ابتدایی و یا به عبارت دیگر نظریه بدوی و خام گرفته است، بعضی آیه را به صورت بادی -بدون همزه، بر وزن شادی- قرائت کرده‌اند که معنای ظاهر را می‌دهد، و کلمه «بادی الرای» معنایش نظریه دادن بدون
تفکر است.
و در جمله «بادی الرای» دو احتمال هست:
احتمال اول اینکه قید باشد برای جمله
(هُمْ اَراذِلُنا)، که در این صورت معنای دو جمله چنین می‌شود: ما به جز افراد پستی که رذالتشان در ظاهر نظر یا در اول نظر پیدا است نمی‌بینیم کسی تو را پیروی کرده باشد. احتمال دوم اینکه
قید باشد برای جمله
(اتَّبَعَكَ) که در این صورت معنای جمله چنین می‌شود: پیروی کسانی که تو را در ظاهر رای یا در اولین برخورد پیروی کردند، بدون اینکه در کار خود تعمق و تفکری کرده باشند، بوده است که اگر دعوت تو را مورد بررسی قرار داده بودند، هرگز پیرویت نمی‌کردند؛ و بنا بر این احتمال باید جمله «اتبعوک» ی دیگری در تقدیر گرفت و گفت: «و ما نراک اتبعک الا الذین هم اراذلنا اتبعوک بادی الرای»، و گرنه اگر کلمه «اتبعوک» تکرار نشود معنای آیه مختل می‌شود. بعضی دیگر گفته‌اند: تقدیر آیه «ما نراک اتبعوک فی بادی الرای الا الذین هم اراذلنا» یعنی (نمى‌بينيم كسى تو را به نظر ابتدايى پيروى كرده باشد مگر آنهايى كه اراذل ما هستند) می‌شود.
سخن کوتاه اینکه خواسته‌اند بگویند: ما می‌بینیم که پیروان تو همه افرادی بی سر و پا و پست از این مردمند، و اگر ما نیز تو را پیروی کنیم مثل آنها خواهیم شد، که این با شرافت ما منافات داشته و از قدر و منزلت اجتماعی ما می‌کاهد، و در این گفتار اشاره‌ای هست به بطلان
رسالت نوح (علیه‌السّلام)، و این اشاره از راه
دلالت التزامی است، به این معنا که لازمه گفتار آنان این است که رسالت آن جناب باطل باشد، چون عقیده عوام مردم این است که هر سخنی اگر حق و نافع باشد اول پولدارها و اشراف و نیرومندان آن را می‌پذیرند، و اگر این طبقه سخنی را رد کنند و طبقه پست جامعه یعنی بردگان و مستمندان که بهره‌ای از مال و جاه و مقام اجتماعی ندارند آن را بپذیرند، آن سخن خیری ندارد.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(قَالُوا أَنُؤْمِنُ لَكَ وَاتَّبَعَكَ الْأَرْذَلُونَ) (گفتند: «آيا ما به تو
ایمان بياوريم در حالى كه افراد پست و بى‌ارزش از تو پيروى كرده‌اند؟!»).
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: کلمه ارذلون
جمع مصحح ارذل است و ارذل
اسم تفضیل از رذالت است. و رذالت به معنای پستی و دنائت است. مقصود مردم از اینکه به نوح (علیه‌السّلام) گفتند: پیروان تو افراد پستند، این بوده که شغل پست و کارهای کوچک دارند، و لذا آن جناب پاسخشان داد به اینکه:
(وَ ما عِلْمِی بِما کانُوا یَعْمَلُونَ) (به اعمالی که ایشان قبل از ایمان آوردن به وی داشته‌اند علمی ندارم).
ظاهرا قوم نوح (علیه‌السّلام) ملاک شرافت و احترام را اموال و فرزندان و پیروان بیشتر می‌دانستند، هم چنان که از
دعای نوح (علیه‌السّلام) که عرضه داشت:
(رَبِّ اِنَّهُمْ عَصَوْنِی وَ اتَّبَعُوا مَنْ لَمْ یَزِدْهُ مالُهُ وَ وَلَدُهُ اِلَّا خَساراً) (پروردگارا آنان سر از فرمان من برتافتند، و کسی را پیروی کردند که زیادی
مال و فرزندانش جز بر خسرانش نمی‌افزاید)، این معنا به خوبی بر می‌آید، یعنی استفاده می‌شود که مرادشان از ارذلین، بردگان و فقراء و صاحبان مشاغل پست و خلاصه کسانی است که اشراف و اعیانشان ایشان را سفله و فرومایه می‌خواندند و از مجالست و معاشرت با آنان ننگ داشتند.
(دیدگاه شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «أَراذِل»، ص۳۵.
