آیه حصر (علوم قرآنی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیه ۱۴۵
سوره انعام، درباره بخشی از
حیوانات حرام بحث و بررسی می کند.
به آیه ۱۴۵
سوره انعام «آیه حصر»
اطلاق می‌شود.
(قل لا اجد فی ما اوحی الی محرما علی طاعم یطعمه الا ان یکون میتة او دما مسفوحا او لحم خنزیر فانه رجس او فسقا اهل لغیر الله به فمن اضطر غیر باغ و لا عاد فان ربک غفور رحیم)؛
«بگو در آنچه بر من
وحی شده، هیچ حرامی بر کسی که غذایی می‌خورد نمی‌یابم بجز اینکه
مردار باشد یا خونی که (از بدن
حیوان) بیرون ریخته یا
گوشت خوک که اینها همه پلیدند، یا حیوانی که در
طریق گناه به هنگام
سر بریدن، نام غیر
خدا (نام بتها) بر آنها برده شده است، اما کسانی که ناچار شوند بدون اینکه بخاطر
لذت باشد و یا زیاده از
حد بخورند (گناهی بر آنها نیست)
پروردگار تو آمرزنده مهربان است».
برای روشن ساختن
محرمات الهی از
بدعتهایی که
مشرکان در
آئین حق گذاشته بودند، غذاهای
حرام را در چهار مورد منحصر می‌کند.
گوشت حیوان مردار؛ خونی که از بدن حیوان بیرون می‌ریزد (نه خونهایی که پس از بریدن رگهای حیوان و خارج شدن مقدار زیادی از
خون در لابلای رگهای موئین در وسط گوشتها باقی می‌ماند)؛ گوشت خوک؛ و حیواناتی که هنگام
ذبح نام غیر
خدا بر آنها برده شده است.
جالب اینکه در مورد چهارم، به جای ذکر کلمه حیوان، کلمه "
فسق" آمده که به معنی خارج شدن از راه و رسم بندگی و
اطاعت فرمان خدا است، و لذا به هر گونه
گناه فسق گفته می‌شود، اما ذکر این کلمه در برابر
رجس که در مورد سه موضوع حرام سابق گذشت، ممکن است اشاره به این باشد که گوشتهای حرام، اصولا بر دو دسته است، گوشتهایی که
تحریم آنها به خاطر پلیدی و تنفر طبع و زیانهای جسمانی می‌باشد، و به آن رجس
اطلاق می‌گردد، و گوشتهایی که نه پلید است و نه از نظر بهداشتی زیان آور، اما از نظر اخلاقی و معنوی نشانه بیگانگی از خدا و دوری از
مکتب توحید است، و به همین
دلیل نیز تحریم شده است.
در پایان
آیه کسانی را که از روی ناچاری و
اضطرار، و نیافتن هیچ غذای دیگر برای حفظ جان خویش، از این گوشتهای حرام استفاده می‌کنند،
استثناء کرده، مشروط بر اینکه تنها به خاطر حفظ جان باشد نه به خاطر لذت و یا حلال شمردن حرام الهی و نه زیاد از
حد بخورند. در
حقیقت این دو
شرط برای آن است که افرادی اضطرار را دستاویز برای
تجاوز به
حریم قوانین الهی نسازند، و به
بهانه اضطرار از حدود
مقررات خدا پا فراتر ننهند.
در اینجا یک سؤال پیش می‌آید که چگونه تمام
محرمات الهی در زمینه غذاها منحصر به چهار چیز شمرده شده است، با اینکه می‌دانیم غذاهای حرام منحصر به اینها نیست، گوشت حیوانات درنده و گوشت حیوانات دریایی (جز
ماهی فلس دار) و مانند آنها همگی حرام هستند در حالی که در
آیه هیچ نامی از آنها به میان نیامده و محرمات منحصر به چهار چیز شمرده شده است؟
بعضی در پاسخ این سؤال گفته‌اند که به هنگام نزول این آیات در
مکه، هنوز
حکم تحریم سایر غذاهای حرام نازل نشده بود، ولی این جواب صحیح به نظر نمی‌رسد، گواه این سخن آنکه عین همین تعبیر یا شبیه آن در بعضی از
سوره‌های مدنی نیز دیده می‌شود، مانند آیه ۱۷۳
سوره بقره.
ظاهر این است که این آیه، تنها نظر به
نفی احکام خرافی
مشرکان دارد و به
اصطلاح، " حصر اضافی" است، و به تعبیر دیگر آیه می‌گوید: محرمات الهی اینها هستند نه آنچه شما به هم بافته‌اید. برای روشن شدن این سخن بد نیست مثالی بزنیم، کسی از ما سؤال می‌کند آیا حسن و حسین، هر دو آمدند، ما در جواب می‌گوئیم نه فقط حسن آمد، در اینجا منظورمان این است که آمدن نفر دوم، یعنی حسین را نفی کنیم، اما هیچ مانعی ندارد کسان دیگری که اصلا مورد
بحث ما نبوده‌اند آمده باشند، چنین حصری را
حصر اضافی (یا نسبی) می‌گویند.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیه حصر».
