آیه (علوم قرآنی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیات، اجزای مشخص شده هر
سوره، توسط
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را آیات گویند.
"آیات" جمع "
آیه"، در
لغت به معانی گوناگونی به کار رفته است (هرچند می‌توان تمام آن‌ها را به معنای
نشانه بازگرداند).
۱. نشانه: (... ان آیة ملکه ان یاتیکم التابوت فیه سکینة...) .
۲.
معجزه: (سل بنی اسرائیل کم آتیناهم من آیة بینة...) .
۳.
عبرت: (ان فی ذلک لآیة للمؤمنین).
۴.
برهان و
دلیل: (ومن آیاته خلق السماوات والارض...) .
۵. کار شگفت: (وجعلنا ابن مریم وامه آیة...) .
"آیه" در
اصطلاح عبارت است از بخشی از
حروف،
کلمات یا جمله‌هایی از
قرآن که از لحاظ
حد و
مرز، طبق
اشاره و
ارشاد پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از
کلام پیش و پس از آن جدا شده است.
شناخت آیات قرآن توقیفی است؛ یعنی حدود و مرزهای آیات را باید از طریق
شارع و پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم شناخت، و
اجتهاد و اظهار نظر شخصی درباره آن روا نیست.
با وجود توقیفی بودن
معرفت آیات، درباره بسیاری از آیات
اختلاف نظر هست؛ برای
مثال، برخی از دانشمندان، بعضی از
حروف مقطعه قرآن را آیه‌ای مستقل شمرده‌اند، و برخی همان موارد را
آیه نمی‌دانند. و یا برخی تنها "مدهامتان" را یک آیه یک کلمه‌ای می‌دانند؛ ولی برخی دیگر علاوه بر آن، "والنجم"، "والضحی"، "والعصر" و امثال آن را نیز آیه یک کلمه‌ای به شمار آورده‌اند.
گفته شده اختلافات مذکور، ناشی از اختلاف
روایات است؛ چون
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم هنگام
تلاوت قرآن در راس برخی از آیات
توقف می‌کرد تا مردم را به
حد و
مرز آن‌ها آگاه سازد. و حضرت پس از این آگاهی، همان آیه را به آیه بعدی وصل می‌کردند (چون این دو آیه به هم مربوط بوده‌اند) که این امر سبب می‌شد بعضی از مردم گمان کنند آن دو آیه، یک آیه هستند.
زرقانی در مناهل العرفان از نظریه دیگری یاد کرده است مبنی بر اینکه پاره‌ای از آیات،
سماعی و
توقیفی، و پاره‌ای دیگر
قیاسی است و شناسایی آن بستگی به کلمه آخر آیه دارد، نظیر آن،
قرینه سجع در
نثر، و
قافیه بیت در
شعر است.
گاهی از روی
مجاز و توسع به قسمتی از آیه، و یا به بیشتر از یک آیه نیز «آیه»
اطلاق کرده‌اند. مثلا
ابن عباس گفت: امیدوار کننده‌ترین آیه در
قرآن (وان ربک لذو مغفرة للناس علی ظلمهم)
است. در حالی که به
اتفاق همگان، بخشی از آیه است. و مانند سخن ابن مسعود که: محکم‌ترین آیه (فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره ومن یعمل مثقال ذرة شرا یره)
است. و می‌دانیم که دو آیه است.
یکی از بحث‌ها درباره آیه، این است که آیا واژه "آیه" در
اصل، عربی است یا از لغات بیگانه؟ آرتورجفری این واژه را از لغات بیگانه قرآن می‌شمارد. گفته شده واژه "آیه" ریشه عبری دارد و اصل عبری آن "آته" به معنای نشان تشخیص و نیز به معنای
معجزه است. ولی در
آثار ابن سبکی، ابن حجر و سیوطی در باب معربات (واژه‌های غیر عربی وارد شده در زبان عربی) چنین کلمه‌ای ضبط نشده است.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیات».
