آثار روزه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
روزه از
فروع دین اسلام و به معنای، خودداری از انجام برخی کارها از جمله خوردن و آشامیدن از
اذان صبح تا
اذان مغرب است. منابع دینی، برای روزه آثار اخلاقی و معنوی متعددی ذکر کرده‌اند.
روزه از جمله
اعمال عبادی است که در تمام
ادیان الهی با روش‌های مختلفی وجود دارد و از ارکان اصلی ادیان به شمار می‌آید. روزه در واقع عنایت خاصی است که خداوند به روزه‌دار دارد و آن را به بندگان خود سفارش کرده تا در سایه آن، بتوانند با رهانیدن خود از دام‌های
شیطان، خود را در مسیر
انبیا و
ائمه (علیهم‌السّلام) قرار دهند و از هرگونه
فساد و
بیماری نیز مصون بمانند.
از جمله منافع معنوی روزه
تقرب به خداوند، تثبیت
اخلاص و موجب مهار شهوات است. علاوه بر این روزه انسان را به
نظم،
قناعت و
صبر و سایر فضائل عادت می‌دهد و سبب تقویت
روح ایمان در
انسان می‌شود. به گفته پزشکان مسلمان و غیر مسلمان روزه دارای منافع درمانی زیادی است و بسیاری از بیماریها با آن درمان می‌شود.
اسلام، تن‌پروری به معنای نفس‌پروری و
شهوت‌پرستی را شدیدا محکوم کرده است، اما پرورش بدن به معنای مراقبت و حفظ
سلامت و
بهداشت را از واجبات شمرده و هر نوع عملی که برای بدن زیان‌بخش باشد را
حرام کرده است. نفس‌پروری و شهوت‌رانی، هم‌چنان‌که ضد
روح‌پروری است و موجب بیماری
روح و روان می‌گردد، ضد بهداشت و پرورش صحیح
جسم نیز هست و منجر به بیماری جسمی نیز می‌گردد.
بسیاری از آداب و سنن اسلامی نه تنها موجب رشد
روحی و معنوی می‌گردد بلکه بهداشت و سلامت بدن را نیز تضمین می‌کند. از جمله دستورات
خداوند که این اهداف را محقق می‌سازد،
روزه است. انسان روزه‌دار در سایه روزه‌داری می‌تواند به رشد
روحی و جسمی خود کمک کند و هرگونه آفت و میکروبی را از
روح و جسم خود بزداید.
روزه در
لغت به معنای خودداری کردن از چیزی و ترک آن آمده است.
و در اسلام به معنای عملی است که
انسان برای انجام فرمان خدا از
اذان صبح تا
اذان مغرب از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند خودداری نماید.
روزه در ادیان ابتدایی و در میان بومیان و قبایل ابتدایی تقدس داشته است. از جمله مراسم‌های قبایل بومی
آمریکا پرهیز از خوردن غذا بود. آنها بر این باور بودند که روزه گرفتن در کسب
هدایت و راهنمایی از
روح اعظم موثر است.
نزد بسیاری از اقوام کهن نیز، پرهیز از خوردن و آشامیدن یکی از ابزار
ندامت به درگاه خداوند و به عنوان
فدیه و
کفاره گناهان بوده است. مردم کهن
مکزیک نیز امساک از خوردن غذا را به عنوان کفاره گناهان به جا می‌آوردند و مدت آن از یک روز تا چند سال متفاوت بود. پارسایان آنها برای رفع مصیبت‌ها و بلاهای همگانی، ماه‌ها از خوردن غذا خودداری می‌کردند.
در
مصر کهن نیز پس از مرگ پادشاه، رعایای او روزه می‌گرفتند و از مصرف گوشت، نان، گندم،
شراب و هر تفریحی پرهیز می‌کردند. آنها حتی از
استحمام،
تدهین (مالیدن روغن به موی سر) و بستر نرم هم خودداری می‌کردند.
روزه از آن واجباتی است که در تمام ادیان الهی به عنوان یک رکن اصلی به شمار آمده است. علاوه بر ادیان الهی مثل
اسلام،
مسیحیت و
یهودیت در طوایف دیگر که جزء ادیان الهی نیستند مانند
بت‌پرستان هند نیز این امر وجود دارد؛ هرچند در جزئیات و کیفیت گرفتن روزه تفاوت‌هایی وجود دارد.
قرآن کریم در این خصوص می‌فرماید: «یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون؛
ای کسانی که
ایمان آورده‌اید، روزه بر شما نوشته شد، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند، نوشته شده، تا پرهیزگار شوید.»
علامه طباطبایی می‌فرماید: از آیه شریفه «کما کتب علی الذین من قبلکم» بر می‌آید که بر ادیان آسمانی گذشته نیز روزه واجب بوده است، هرچند در
تورات و انجیلی که امروز در دست یهودی‌ها و مسیحی‌ها است، چیزی که دلالت بر وجوب روزه نماید نیست و فقط روزه را بزرگ شمرده و ستوده‌اند، ولی در عین حال در سال چند روزی را به شیوه‌های مختلف روزه می‌گیرند.
علامه طبرسی مفسر بزرگ قرآن نیز بر وجوب روزه در میان همه ادیان تصریح می‌کند و می‌نویسد: روزه در میان انبیا و امت آنان همواره از زمان
آدم تاکنون مورد توجه بوده است.
در کتاب‌های
عهد عتیق، از روزه داشتن انفرادی افرادی هم چون
داود،
عزرا،
الیاس،
دانیال و دیگران سخن گفته شده است.
حضرت موسی (علیه‌السّلام) نیز پیش از دریافت
الواح عهد از
یهوه، چهل شبانه‌روز در
کوه سینا روزه گرفت و از خوردن و آشامیدن پرهیز کرد.
همچنین در تورات آمده است که خداوند به
یعقوب نبی (علیه‌السّلام) فرمود: «فجعلک صائما و متواضعا»؛ خداوند ترا خاضع و روزه‌گیر ساخت. همه این شواهد بیانگر آن است که روزه درمیان یهودیان وجود داشته است و به آن توجه ویژه‌ای می‌شده است.
در کتب مقدس مسیحیان نیز به وجوب روزه تصریح شده و روزه‌داری مورد ستایش قرار گرفته است.
و در
انجیل به روزه گرفتن
حضرت مسیح (علیه‌السّلام) به مدت چهل شبانه روز اشاره شده است.
روزه مشهور مسیحیان چهل روز و پیش از
عید فصح (پاک) است.
در دین اسلام نیز از روزه به عنوان یکی از
واجبات الهی نام برده شده است. در چندین
آیه از قرآن، دستور روزه گرفتن در
ماه رمضان و بسیاری از احکام مربوط به آن آمده است.
در آیات دیگری نیز دستور روزه گرفتن به عنوان
کفاره برخی گناهان ذکر شده است.
بر اساس آن چه از
روایات به دست می‌آید، در آغاز نزول حکم روزه،
مسلمانان فقط حق داشتند پیش از خواب شبانه غذا بخورند و چنان‌چه کسی در شب به خواب می‌رفت سپس بیدار می‌شد خوردن و آشامیدن بر او حرام بود.
حتی اگر کسی بعد از نماز شام
افطار نکرده خوابش می‌برد و آنگاه بیدار می‌شد، دیگر نمی‌توانست چیزی بخورد.
همچنین در آن زمان
آمیزش با همسران در روز و شب ماه رمضان حرام بود.
در این شرایط یکی از یاران
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) به نام
مطعم بن جبیر که مرد ضعیفی بود و روزه داشت، هنگام افطار وارد خانه شد، اما از شدت خستگی قبل از اینکه چیزی بخورد خوابش برد، وقتی بیدار شد گفت: من دیگر حق افطار ندارم، با همان حال شب را خوابید و صبح در حالی که روزه‌دار بود برای حفر
خندق (در آستانه
جنگ احزاب) در اطراف
مدینه حاضر شد، در اثناء تلاش و کوشش به واسطه ضعف و گرسنگی مفرط بیهوش شد، پیامبر بالای سرش آمد و از مشاهده حال او متاثر گشت.
از طرف دیگر جمعی از جوانان مسلمان که قدرت کنترل خویشتن را نداشتند، شب‌های ماه رمضان با همسران خود آمیزش می‌نمودند. در این هنگام آیه نازل شد و به مسلمانان اجازه داد که در تمام طول شب می‌توانند غذا بخورند و با همسران خود
آمیزش جنسی داشته باشند.
«احل لکم لیلة الصیام الرفث الی نسائکم هن لباس لکم و انتم لباس لهن علم الله انکم کنتم تختانون انفسکم فتاب علیکم و عفا عنکم فالآن با شروهن و ابتغوا ما کتب الله لکم و کلوا و اشربوا حتی یتبین لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود من الفجر ثم اتموا الصیام الی اللیل...؛
آمیزش جنسی با همسرانتان، در شب روزهایی که روزه می‌گیرید، حلال است. آنها لباس شما هستند، و شما لباس آنها.
خداوند می‌دانست که شما به خود
خیانت کردید. و این کار ممنوع را انجام می‌دادید، پس
توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید...»
بدین ترتیب خداوند حکم قبلی را برداشت و نسبت به مسلمانان از روی رافت و رحمت‌اش تخفیف داد.
البته باید توجه داشت، مطالبی که در بالا آمد مربوط به
شأن نزول آیه است نه اینکه علت برداشتن حکم اینها باشد و درباره فلسفه جعل ابتدایی حکم پیشین
مفسران به اموری اشاره کرده‌اند، از جمله:
۱. این حکم از همان ابتدا موقت بوده تا به زودی برداشته شود و مسلمانان عملا بدانند که در شریعت اسلام اندازه قدرت و توانایی آنها در نظر گرفته شده و به دلیل اینکه حکم روزه منجر به حرج می‌شد، برداشته و
نسخ گردید.
۲. این حکم شاید آزمایشی بود برای مسلمانان تا مسلمانان متعهد را از دیگر مسلمانان شناخته شود.
۳. ممکن است برای آماده ساختن مسلمین نسبت به پذیرش احکام روزه بوده باشد، تا بدانند که خداوند در احکام روزه مراعات توانایی‌های آنها را کرده است و از آنها نه تنها کارهای خارج از توان‌شان را نمی‌خواهد، بلکه به اعمالی که مشقت زیاد داشته باشد نیز امر نمی‌کند و شاهد آن برداشتن حکم مشقت‌آور روزه از عهده مسلمانان، و اجازه دادن به مسلمانان در انجام اعمال زناشویی و خوردن و آشامیدن در شب‌های ماه رمضان است.
خداوند متعال قوانینش را بر مبنای
فطرت انسان‌ها بنا نهاده و در دستوراتش
مصلحت انسان را لحاظ کرده است.
امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: خداوندی که انسان را خلق کرده می‌داند که چه چیزی برای او مفید و چه چیزی مضر است در نتیجه چیز مفید را حلال و چیز مضر را حرام کرده است.
خداوند حکیم است و کارش بر اساس حکمت است و کار قبیح و بیهوده‌ای انجام نمی‌دهد؛ لذا در ورای هر امر و نهی الهی، حکمتی نهفته است که در برخی موارد با عنوان «
فلسفه احکام» از آن یاد می‌شود.
بخشی از فلسفه احکام را می‌توان از طریق
عقل و یا
علوم تجربی شناسایی کرد ولی بخش زیادی از آن را باید از طریق
آیات و
روایات کشف نمود، و اگر در آیات و روایات مطلبی نیامده باشد عقل و علم بشر راهی برای فهم آنها ندارد.
روزه نیز یکی از اوامر الهی است که به طور حتم و یقین از
حکمت و فلسفه خاص خود برخوردار است. روزه هرچند به ظاهر تکلیفی شاق است ولی آثار و برکات فراوانی دارد که علم و آگاهی به آنها در پرتو
ایمان به
وحی و رجوع به آیات آن و تحلیل عمیق علمی برای جامعه بشری ممکن است؛ چرا که حکمت برخی از احکام با تکامل علمی جامعه بشری روشن می‌شود.
روزه دارای منافع معنوی و اخلاقی بسیاری است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
روزه مایه
تقرب به خداوند متعال است؛ زیرا روزه‌ها
شهوت نفس را می‌کوبد و قوای قدسی و معنوی انسان را تقویت می‌نماید، انسان را به یاد ترس
روز قیامت می‌اندازد و عطش و گرسنگی آن روز را یادآوری می‌کند و انسان را از کسالت‌ها و دیگر مفاسد می‌رهاند. احادیث فراوانی که روزه و روزه‌داری را مایه تقرب به خداوند دانسته است در متون روائی ما به چشم می‌خورد:
۱. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) در ضمن توصیه‌ای به
اسامة بن زید چنین فرموده است: «علیک بالصوم فانه قربة الی الله؛
بر توباد روزه‌داری زیرا که روزه موجب تقرب به خدا می‌شود.»
۲.
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: «من صام لله عزّوجلّ یوما فی شدة الحر فاصابه ظما وکل الله به الف ملک یمسحون وجهه و یبشرونه حتی اذا افطر قال الله عزّوجلّ ما اطیب ریحک و
روحک ملائکتی اشهدوا انی قد غفرت له؛
هر کس برای خداوند در روزی بسیار گرم روزه بگیرد و تشنه شود، خداوند هزار
ملک را موظف می‌کند تا بیایند و صورت این روزه‌دار را مسح کنند و به او بشارت
بهشت بدهند، تا اینکه در وقت
افطار خداوند به او می‌فرماید: چقدر بوی تو و
روح تو خوش بو شده‌اند. ای ملائکه من! شاهد باشید که من این بنده‌ام را بخشیده‌ام.»
ایشان همچنین می‌فرمایند: «افضل الجهاد الصوم فی الحر؛
روزه گرفتن در گرما از بهترین جهادها است.»
۳.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) در
شب معراج سؤال کرد خدایا برترین اعمال چیست؟ خداوند در جواب فرمود!
توکل بر من و راضی بودن به آنچه قسمت بنده‌ام نموده‌ام... بعد در ضمن همین حدیث خداوند می‌فرماید: ای احمد آیا می‌دانی کدام وقت بنده به من نزدیک می‌شود. حضرت فرمود: نه ای پروردگار من. خداوند فرمود: موقعی که گرسنه و یا در
سجده باشد.
۴. خداوند متعال در
حدیث قدسی می‌فرماید: «الصوم لی و انا اجزی به؛ روزه برای من است و من خودم پاداش او هستم، یعنی تقرب به من بهترین پاداش اوست.»
روزه سبب تثبیت
اخلاص می‌شود؛ از عالی‌ترین مراحل تکامل معنوی اخلاص است. در اثر اخلاص، قلب مرکز تابش
نور الهی می‌گردد و حکمت و دانش از قلب بر زبان جاری می‌شود. در این باره روایاتی نیز وجود دارند:
۱.
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) می‌فرماید: «... فرض الله الصیام تثبیتا للاخلاص؛
خداوند روزه را برای تثبیت اخلاص واجب کرد.»
۲.
امام علی (علیه‌السّلام) در روایتی می‌فرماید: «فرض الله الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛
خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص مردم را بیازماید.»
از این روایات استفاده می‌شود که روزه با اخلاص رابطه خاصی دارد.
روزه سبب مهار شهوات می‌شود:
۱. رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) در این رابطه می‌فرمایند: «کسی که تمکن مادی دارد ازدواج کند وگرنه با روزه گرفتن طغیان برخی از غرایز را مهار نماید.»
۲.
امام رضا (علیه‌السّلام) نیز می‌فرماید: روزه گرفتن عامل شکسته شدن
شهوت است و روزه انواع شهوات (
لعب،
لهو،
زینت،
تفاخر و
تکاثر) را تعدیل می‌کند.
علاوه بر تقرب به خدا، تثبیت اخلاص و مهار شهوات، روزه انسان را به
نظم و
قناعت و
صبر و سایر فضائل عادت می‌دهد. روزه سبب تقویت
روح ایمان در انسان می‌شود که در
قرآن با عبارت «لعلکم تتقون»
به آن اشاره شده است.
انسانی که تنها به خاطر خدا و در راه او
روزه می‌گیرد، بهترین و بالاترین نتیجه را خواهد گرفت؛ چرا که به وسیله تربیت نفس و ایستادگی در مقابل تمایلات جسمانی و تسلط بر نفس سرکش
اماره، آن‌چنان اراده‌ای پیدا می‌کند که چه بسا هیچ دستور اخلاقی و تربیتی دیگری نمی‌تواند این اثر را داشته باشد.
انسان سست اراده، با یک لذت زود گذر و یک برخورد ساده، عنان اختیار را از دست می‌دهد و خود را در مسیر
ضلالت می‌اندازد؛ ولی شخصی که اراده قوی دارد، در برابر مال دنیا، مقام دنیا، شهوات جنسی،
غضب و مانند اینها مقاوم است و هیچگاه اسیر آنها نمی‌شود. بهترین شاهد این آثار کاهش آمار جرایم در ایام ماه مبارک رمضان با امساک از خوردن و آشامیدن و کنترل غرایز همراه با خلوص و قصد تقرب است.
بزرگترین مانع پیشرفت معنوی بشر اشتغال به خوردن و آشامیدن و لذایذ بدنی است و بهترین عامل رشد
روحی وی نزاهت و پرهیز از این امور است. روزه انسان را از اشتغال به مسائل مادی باز می‌دارد و فراغت بیشتری برای او فراهم می‌کند تا به راز
آفرینش خود بیندیشد و زاد راهش را فراهم آورد. کم‌خوری و رعایت اعتدال از بهترین راه‌های طی مسیر
کمال است، چنان که پرخوری از بزرگترین موانع کمال به شمار می‌آید.
طی مسیر کمال و از جمله رسیدن به مقامات عالی علمی و نیز مشاهده
ملکوت عالم، تنها از طریق علم‌آموزی به شیوه امروزی حاصل نمی‌شود؛ چرا که به گفته
آیت‌الله جوادی آملی «ممکن نیست انسان به صرف درس خواندن و پرداختن به یک سلسله الفاظ و نقوش مکتوب و امواج ملفوظ به نورانیت علم که امری ماورای طبیعی و مجرد است راه یابد؛ زیرا محال است امری مادی موجب پیدایش امری مجرد شود.
معلم حقیقی نه کتاب‌نویس است و نه گوینده. کتاب و استاد و درس همگی ابزار و مقدمات خوبی برای تحقق یافتن علمند. عمده سالک بودن، کم‌خوری و دوری از پرخوری و بدخوری است که انسان را به مشاهده ملکوت عالم می‌رساند.»
بر همین اساس برخی از بزرگان فرموده‌اند: در فضیلت روزه همین بس که انسان روزه‌دار شبیه
فرشتگان شود و غذای او چون فرشتگان جز
تسبیح و
تحمید حضرت حق تعالی چیز دیگری نیست.
یکی از فلسفه‌های روزه بعد اجتماعی آن است، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) فرمود: «و هو شهر المواساة؛
ماه رمضان، ماه همدردی است.»
روزه ماه رمضان از تعالیم شگفت
اسلام است که با آداب و شرایط خاص خود علاوه بر فواید بسیار جسمی و
روحی که دارد، فرد مسلمان را در معرض یک تجربه واقعی از گرسنگی و محرومیت قرار می‌دهد و بدین وسیله حس همدلی و همدردی با نیازمندان را در او زنده نگه می‌دارد.
از فایده‌های روزه، باخبر شدن اغنیا از حال فقرا است.
هشام بن حکم می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السّلام) از چرایی وجوب روزه پرسیدم، ایشان در پاسخ فرمودند: علت وجوب روزه این است که ثروتمند و مستمند با هم یکسان شوند؛ زیرا شخص متمکن و پولدار، هرگز احساس گرسنگی را درک نکرده تا بر شخص فقیر و بیچاره رحم کند.
برای آن که هر وقت هر چه خواسته، در اختیار او بوده است و رنج و سختی نکشیده؛ پس خدای تعالی خواست به وسیله روزه بین بندگانش تساوی برقرار فرماید و به ثروتمند طعم و مزه گرسنگی را بچشاند و این درد را برای او واضح و ملموس کند؛ تا شاید دلش برای بیچارگان نرم شود و بر گرسنگان ترحم کند. «اما العله فی الصیام لیستوی به الغنی و الفقیر و ذلک لان الغنی لم یکن لیجد مس الجوع فیرحم لان الغنی لما اراد شیئا قدر علیه فارادا لله عزوجل ان یستوی بین خلقه و ان یذیق الغنی من الجوع و الالم لیرق علی الضیعف فیرحم الجائع».
بنابراین یکی از مهمترین منافع روزه این است که به انسان هشدار می‌دهد که مسلمانی تنها
نماز و
عبادت و
زیارت و اصول عبادی اسلام را بجا آوردن نیست؛ بلکه باید از حال فقیران و مستمندان نیز مطلع شد و به آنها رسیدگی کرد؛ زیرا هر اجتماعی که اغنیاء آن به فکر مستمندان باشند روی
فقر و محرومیت را نخواهند دید و این از فوائد روزه به شمار می‌آید.
روزه با توجه به اینکه در اسلام زمان خاصی به آن اختصاص داده شده است، در ایجاد و تقویت هنجارهای مذهبی در جامعه، نقش به سزایی دارد. نمودهای اجتماعی ماه روزه‌داری، تغییرات ساعات کار و خواب و بیداری مردم، تعطیلی اغذیه‌فروشی‌ها در طول روز، ممنوعیت دخانیات، و برپایی افطاری‌ها و مجالس مذهبی، و... با تاثیری که بر فضای عمومی جامعه می‌گذارد، موجب تقویت هنجارهای دینی و دعوت افراد به همنوایی درونی و ظاهری با فرهنگ دینی، و هماهنگ شدن با
اخلاق و رفتار مذهبی می‌شود.
افراد در
جامعه اسلامی، در ماه رمضان، با مشاهده روزه‌دار بودن اکثریت جامعه و حالت ویژه‌ای که فضای جامعه در شب و روز این ماه به خود می‌گیرد، یکی از دو نوع احساس درونی متفاوت را تجربه می‌کنند: در افراد متدین و روزه‌دار احساس هماهنگی و همرنگی اعتقادی با دیگران و
روحیه اعتماد به نفس مذهبی بیشتر پدید می‌آید؛ و در افراد لاابالی و بی‌اعتنا به احکام دینی نوعی احساس ناخوشایند ناهمنوایی و ناهمرنگی با جمع بروز می‌کند که از نظر روانی می‌تواند منزوی کننده یا بازدارنده و تغییر دهنده رفتار باشد. بی شک هر یک از این دو پیامد روانی، به حفظ و ارتقای سطح دینداری جامعه و امنیت روانی فرد مسلمان در جامعه اسلامی کمک می‌نماید.
بنابراین تعجب‌برانگیز نیست که هر ساله، طبق آمارهای رسمی نهادهای انتظامی و قضایی، میزان تخلفات و جرایم مختلف در طول
ماه رمضان، کاهش چشمگیری پیدا کرده است
بی تردید یکی از عوامل تقویت روابط اجتماعی خاص در گروه دوستان، خویشان و همسایگان، رفت و آمدهایی است که بر اساس دعوت و اجابت برای وعده‌های غذایی صورت می‌گیرد، که علاوه بر فایده‌ای که از نظر برآوردن نیازهای عاطفی و پرورش شخصیت کودکان دارد، برای خود بزرگسالان بسیار مفید و می‌توان گفت برای سلامت روانی ایشان حیاتی است.
اکنون در دنیایی که به سرعت رو به فردیت و دوری عاطفی افراد از یکدیگر حرکت می‌کند و به تدریج ارتباطات خانوادگی و خویشاوندی را تضعیف می‌نماید، ماه مبارک رمضان فرصتی برای مقابله بر این جبر نامیمون دنیای مدرن است. توصیه‌های موءکد اولیای دین بر افطاری دادن در این ماه شریف از یک سو و تاکید بر اجابت دعوت دیگران از سوی دیگر، از عواملی است که به طور محسوس، بهبودی و تقویت روابط دوستانه و خویشاوندی افراد و خانواده‌ها را در
جامعه اسلامی در ماه رمضان موجب می‌شود.
البته باید توجه داشت که افطاری رفتن و افطاری دادن نیز هم‌چون هر نوع تعامل اجتماعی دیگر، در معرض آفاتی قرار دارد که ممکن است در صورت بی‌توجهی، فواید آن را تحت الشعاع قرار دهد. به عنوان مثال هم‌چشمی و رقابت کردن در بالا بردن کیفیت و کمیت پذیرایی‌ها، داشتن توقعات غیر واقعی از یکدیگر در دعوت یا اجابت شدن، به زحمت انداختن بیش از حد همسر و فرزندان برای برگزار کردن مراسم افطاری و مواردی از این قبیل، همه مخالف هدف اصلی
پیامبر و
امامان معصوم (علیهم‌السلام) در تشویق و ترغیب به افطاری دادن و افطاری رفتن است.
به نظر می‌رسد از همه اینها و موارد مشابه آن می‌توان با بازگشتن به نیت اصلی که حصول ثواب الهی و تقویت روابط اجتماعی و خانوادگی دوستانه است، احتراز نمود.
هیچ جامعه‌ای اگر تحمل ناگواری‌ها را نداشته باشد، بر مشکلات مختلف و بر دشمنان خویش نمی‌تواند پیروز گردد. با
صبر و
مقاومت است که می‌توان به پیکار ستمگران رفت و دست استعمارگران را کوتاه نمود و
روزه به ویژه در روزهای گرم و طولانی تابستان که فشار تشنگی طاقت‌فرسا می‌شود، به طور چشمگیری به انسان صبر و مقاومت می‌بخشد و تحمل رنج و سختی را بر آدمی آسان می‌سازد؛ لذا در
قرآن کریم از روزه به صبر تعبیر شده است: «و استعینوا بالصبر و الصلوة...؛
از صبر و از
نماز کمک بگیرید...».
امامان معصوم (علیهم‌السلام) «صبر» را در این آیه به «روزه» تفسیر کرده‌اند
و رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) نیز ماه رمضان را ماه صبر نامیده است: «شهر الصبر و ان الصبر ثوابه الجنة؛
رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است».
روزه دارای منافع بهداشتی بسیاری نیز می‌باشد؛ روزه سبب به وجود آمدن نظم و حساب در کار ذخایر بدنی می‌شود. همچنین سبب پاک شدن بدن از سموم و تازه شدن مواد بین بافتی آن می‌شود.
با توجه به اینکه شهرها به خصوص شهرهای صنعتی هوای آلوده دارند و دارای مقداری از گازهای فلزات سنگین مانند سرب و جیوه و آهن هستند که از راه ریه به همراه هوای تنفسی وارد بدن می‌شود و از طرفی ضرر سرب بر گلبول‌های قرمز خون نسج عصبی و استخوانی ثابت شده که باعث کم‌خونی و عصبانیت و لاغری و دردهای استخوانی می‌شود، روزه و گرسنگی ملایم، اسید دزترشی خون را بالا می‌برد و باعث می‌شود این مواد سمی از محل‌های خود خارج شده، وارد جریان خون گردد و از کلیه‌ها دفع شوند.
روزه سبب پیشگیری بسیاری از بیماریها می‌شود. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) می‌فرماید: «صوموا تصحوا؛
روزه بگیرید تا سالم و تندرست باشید».
در کتاب‌های طبی جدید و قدیم و توصیه‌های پزشکان مسئله
امساک اهمیت خاصی دارد؛ زیرا عامل بسیاری از بیماریها پرخوری و زیاده‌روی در خوردن غذاهای مختلف است.
پرخوری باعث می‌شود که مواد اضافی جذب بدن نشود و به صورت چربی‌های مزاحم در نقاط مختلف بدن یا چربی و قند اضافی در خون باقی بماند. این مواد اضافی در لابلای عضلات بدن در واقع لجن‌زار‌های متعفتی برای پرورش انواع میکروب‌ها است و در این حال بهترین راه برای مبارزه با این بیماریها نابود کردن آن از طریق امساک و روزه می‌باشد.
روزه زباله‌ها و مواد اضافی و جذب نشده بدن را می‌سوزاند و در واقع بدن را خانه تکانی می‌کند، به علاوه یک نوع استراحت قابل ملاحظه برای دستگاه‌های گوارشی -که در تمام سال به طور دائم مشغول کارند- است و نیز عامل مؤثری برای سرویس کردن آنهاست.
دکتر فریتس بکر می‌گوید: روزه گرفتن نه گرسنگی کشیدن است نه یک روش درمان‌گر، بلکه یک نوع استراحتی است که به بدن این امکان را می‌دهد که خود را برای ترمیم و نظافت درونی و بیرون ریختن مواد مزاحم بسیج نماید و دوباره خود را پاکسازی و بازسازی کند.
او همچنین می‌گوید: در مقام پیشگیری از بیماریها، نتایج روزه غیر قابل تصور می‌باشد و به نظر من با ارزش‌ترین روش برای جوان شدن و ترمیم بدن است و در مقایسه با روش درمانی‌ای که پیوند سلول‌های تازه روی شخص نیازمند اجرا می‌گردد قابل مقایسه نیست.
بدن مانند منبع ذخیره شده‌ای است از آنچه به نام خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها به آن وارد می‌شود، و با توجه به اینکه بسیاری از اعضا برای دفع سموم در تلاش مداوم هستند لازم است به بدن فرصتی به منظور خوب عملی ساختن دفع سموم داده شود که جز با روزه‌داری و منظم ساختن کیفیت و کمیت مواد وارداتی به بدن این امر محقق نمی‌شود.
عوض شدن مایع و مواد بین بافتی و پاک شدن بدن از سموم در
ماه رمضان نتیجه پایداری دارد که با شرکت سالیانه یک ماه در ضیافتی که به نام پروردگار برقرار است، موجب می‌شود بقیه سال را بتوان به برکت روزه‌های آن ایام در نعمت تعادل ترشحی و در نتیجه در نعمت سلامتی به سر برد. اگر در طول سال پیشامدهای ناگوار اعم از سوءتغذیه یا غیر آن تعادل ترشحات غددی را به هم زده باشند، روزه می‌تواند تعادل مجددی بین آنها برای مدت‌ها برقرار سازد.
بدیهی است شخص روزه‌دار طبق دستور
اسلام به هنگام
افطار و
سحر نباید در غذا
افراط و زیاده‌روی کند تا از این اثر بهداشتی نتیجه مفید و مؤثر بگیرد و در غیر این صورت ممکن است نتیجه برعکس شود.
علاوه بر همه اینها باید توجه داشت که هرچند روزه در سلامت جسم و صحت
روح سهیم است لیکن روزه سهم اعدادی و نصیب امدادی در سلامتی روزه‌گیر دارد و سهم ایجادی و اعطایی از آن مبدا فاعلی یعنی خداوند است.
روزه دارای منافع درمانی زیادی نیز هست، به گونه‌ای که در سوئیس، آلمان، انگلستان، آمریکا و... بیمارستان‌هایی وجود دارد که بیماران را به روش روزه‌داری درمان می‌کنند.
دکتر فریتس بکر می‌گوید: مطمئن‌ترین، بی‌ضررترین و بی‌خطرترین روش درمانی، روزه‌درمانی است و هیچ روشی را نمی‌توان با آن مقایسه نمود، به نظر من و دکتر شلتون روزه‌درمانی بهترین روش برای درمان بیماری‌های معده، روده و سلسله اعصاب است. به وسیله روزه‌درمانی می‌توان از شر زائدات جمع شده در بدن راحت شد و به کل ارگانیسم بدن این امکان را داد که اعمال حیاتی خود را دوباره مرتب و منظم نماید. روزه یک عمل جراحی بدون چاقو است هم‌چنان که دکتر سیمرمن آن را تشریح کرده است.
دکتر کارل نیز می‌گوید: لزوم روزه‌داری در تمام
ادیان تاکید شده است، در روزه ابتدا گرسنگی و گاهی نوعی تحریک عصبی و بعد ضعفی احساس می‌شود، ولی در عین حال کیفیت‌های پوشیده‌ای که اهمیت زیادی دارند به فعالیت می‌افتند. قند کبد در خون می‌ریزد و چربی‌هایی که در زیر پوست ذخیره شده‌اند و پروتئین‌های عضلات و غدد و سلول‌های کبدی آزاد می‌شوند و به مصرف تغذیه بافت‌ها می‌رسند و بالاخره تمام اعضا مواد خاص خود را برای نگهداری تعادل محیط داخلی و قلب قربانی می‌کنند و به این ترتیب روزه، تمام بافت‌های بدنی را می‌شوید و آنها را عوض می‌کند.
دکتر ژان فروموزان روش معالجه با روزه را به شست وشوی احشا تعبیر می‌کند که: در آغاز روزه‌داری زبان باردار است، عرق بدنی زیاد است، دهان بو می‌گیرد، گاه آب از بینی راه می‌افتد و همه علامت شروع شست وشوی کامل بدن است، پس از ۴-۳ روز بو برطرف می‌شود، اسید اوریک ادرار کاسته و شخص احساس سبکی و خوشی خارق العاده می‌کند، در این حال اعضا هم استراحتی دارند.
همچنین الکسی سوفورین دانشمند روسی می‌نویسد: درمان از طریق روزه فائده ویژه‌ای برای درمان کم‌خونی، ضعف روده‌ها، التهاب بسیط و مزمن، دمل‌های خارجی و داخلی، سل، اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استقساء، نوراستنی، عرق النساء، خراز (ریختگی پوست)، بیماری‌های چشم، مرض قند، بیماری‌های جی، بیماری‌های کلیه، کبد و بیماری‌های دیگر دارد. معالجه از طریق امساک اختصاص به بیماری‌های فوق ندارد بلکه بیماری‌هایی که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلول‌های جسم آمیخته شده همانند سرطان، سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا می‌بخشد.
دانشمند دیگری در این رابطه می‌گوید: پزشکان همه به این نکته رسیده‌اند که روزه گرفتن روزهای ماه مبارک رمضان هم چون سی عدد قرص است که هر سال مصرف می‌شود تا معده تقویت و خون تصفیه و بافت‌های خون ترمیم گردد.
دکترکارلو امریکایی نیز می‌نویسد: «شخص بیمار باید در هر سال مدتی از غذا پرهیز کند، زیرا مادامی که غذا به تن می‌رسد، میکروب‌ها در حال رشد هستند، ولی هنگامی که از غذا پرهیز می‌کند، میکروب‌ها رو به ضعف می‌روند.» سپس می‌افزاید: «روزهای که اسلام واجب کرده، بزرگترین ضامن سلامتی تن می‌باشد».
دکتر عبدالعزیز در کتاب طب و بهداشت اسلام نیز می‌گوید: روزه برای معالجه در موارد زیر استفاده می‌شود:
۱. در موارد اضطرابات مزمن امعاء و هنگامی که مقرون با تخمیر مواد زلالیه و مواد نشاسته‌ای باشد.
۲. هنگام زیاد شدن وزن که ناشی از کثرت خوراک و کمی حرکت باشد. در این مورد روزه با رعایت اعتدال در غذا وقت افطار و اکتفا به آب هنگام سحر از هر قسم معالجه مفیدتر است.
۳. زیادی فشار خون، این مرض در اثر عیاشی و انفعالات نفسانی رو به ازدیاد می‌رود در چنین هنگامی روزه نقش درمانی خود را ایفا می‌کند مخصوصا اگر وزن شخص بیشتر از وزن طبیعی امثالش باشد.
۴. مرض قند، آن نیز مانند فشار خون رو به انتشار می‌رود. در اوایل بروز و قبل از ظهورش غالبا توام با سنگینی بدن است در این صورت باز روزه علاج نافعی می‌باشد. زیرا مرض قند با تقلیل در چاقی تخفیف می‌یابد. در مواقعی که مرض قند به طور خفیفی وجود داشته باشد پنج ساعت پس از خوردن غذا، قند در خون به کمتر از میزان طبیعی پائین می‌آید و پس از ده ساعت به کمترین حد طبیعی می‌رسد. حتی پس از پیدایش آمپول انسولین، مخصوصا وقتی که وزن مریض از حد طبیعی تجاوز کند، مهمترین طریق معالجه، روزه است.
۵. در مورد التهاب حاد و مزمن کلیه که مقرون با ترشح و تورم است.
۶. در مورد امراض قلب که توام با تورم باشد.
۷. التهاب مزمن مفاصل به ویژه وقتی که توام با امراض چاقی باشد. به طوری که غالب زن‌ها پس از چهل سالگی به آن مبتلا می‌شوند. در این باره مکرر دیده شده است که در ماه رمضان عوارض این مرض به درجات خفیف‌تر از مواقعی است که برق و خون گرفتن و تمام وسائل طب جدید به کار برده می‌شود.
ممکن است بگویند در مورد امراض سابق الذکر که روزه علاج قاطع شناخته می‌شود محتاج به دستور پزشک است و روزه اسلامی وظیفه افراد سالم و تندرست است. می‌گوییم این بیان صحیح است ولی فایده روزه برای افراد سالم همانا جلوگیری از امراض است خصوصا برخی از امراضی که در بالا ذکر شد.
نکته دیگر این است که تمام این امراض در انسان تدریجا بروز می‌نماید به طوری که در آغاز پیدایش تشخیص صحیح آن ممکن نیست؛ به این معنا که نه شخص مریض و نه پزشک هیچکدام نمی‌توانند در اول بروز مرض، آن را بشناسند زیرا طب هنوز آنقدر پیشرفت ننموده است که همه موجبات و علل امراض را بشناسد ولی چیزی که از نظر طبی برای جلوگیری از این امراض قطعا باید اجرا شود روزه گرفتن است. بلکه قبل از ظهور عوارض هرگونه مرضی بدیهی است شرط عقل همانا رعایت بهداشت است.
طبق آمار قطعی معین شده است که هرگاه در بدن چربی زیاد و چاقی پدید آید برای قبول مرض قند و زیادی فشار خون و التهاب مزمن مفاصل و غیر مستعد و از طرف دیگر به هر نسبت که از وزن بدن کاسته شود به همان نسبت استعداد پذیرفتن این امراض نیز کمتر خواهد شد.
بنابراین در صورتی که فرد روزه‌دار توصیه‌های بهداشتی را رعایت کند، به طور طبیعی بعد از ماه رمضان، به دلیل کاهش چربی‌های بدن باید تا چند کیلوگرم کاهش وزن پیدا کند. هرچند در سال‌های اخیر متاسفانه به دلیل عادات و رفتارهای غلط غذایی، روزه‌داری موجب کاهش وزن نمی‌شود و تهیه انواع و اقسام خوراکی‌ها و شیرینی‌های مختلف در مهمانی‌های
افطار نه تنها موجب از بین بردن اثرات معنوی
روزه شده بلکه با
اسراف و پرخوری باعث اضافه وزن و چاقی نیز شده است.
باید توجه داشت که این منافع بهداشتی و درمانی وقتی حاصل می‌شود که با استفاده از فلسفه روزه استراحت لازم را به معده و دستگاه گوارشی داد، و اگر انسان مراقب نباشد و در هنگام افطار و سحر در خوردن زیاده‌روی کند و غذاهای متنوع و ناسازگار با هم بخورد نه تنها اثر بهداشتی و درمانی روزه حاصل نمی‌شود، بلکه چه بسا دچار بیماری‌های جدیدی نیز می‌شود.
لازم به ذکر است که با تمام منافع بهداشتی و درمانی‌ای که اطباء بزرگ و دانشمندان متخصص برای روزه تصریح کرده‌اند برخی از پزشکان مخالفت‌هایی با روزه نموده‌اند که هیچ پایه علمی ندارد. جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید بهترین دلیل امکان چیزی وقوع آن چیز می‌باشد؛ ما که می‌گوییم روزه موجب سلامتی است دلیلمان نمونه‌های فراوانی است که اولا: با روزه‌درمانی، سلامتی از دست رفته خود را بازیافته‌اند. ثانیا: بسیاری از افراد ده‌ها سال روزه گرفته‌اند و از بسیاری از افرادی که روزه نگرفته‌اند سالم ترند.
دکتر شلتون یکی از پزشکان آمریکایی که خود در آمریکا مؤسسه روزه‌درمانی دارد و بسیار موفق بوده می‌گوید: بیشتر کتاب‌هایی که علیه روزه نوشته شده توسط کسانی است که در تمام عمر خود حتی یک وعده غذایی خود را کنار نگذاشته‌اند. روزه گرفتن نقش موثری در تندرستی و حفظ آن ایفا می‌کند.
باید توجه داشت که این منافعی که برای روزه ذکر شد، مانند توجه به وضعیت فقیران و گرسنگان، سلامت و تندرستی بدن و... همگی حکمت‌های حکم روزه هستند نه علت حکم و حکم روزه تابع این حکمت‌ها نیست، بلکه تابع علت آن است و حکمت‌های روزه با انجام این فریضه الهی حاصل می‌شود؛ بنابراین اگر فردی ورزشکار باشد و هیچ درد و بیماری‌ای نداشته باشد و کاملا سالم باشد، باز هم روزه بر او واجب می‌باشد.
غزالی در کتاب
کیمیای سعادت روزه را به سه درجه تقسیم کرده است:
روزه عوام، روزه خواص، روزه خاص الخاص
روزه عوام که کمترین درجه است و آخرین تلاش و نهایت حد آن نگهداری شکم و دامن است. روزه خواص که اعضا و جوارح را از ناشایست نگهدارند؛ چشم نگاه بد نکند و گوش بد نشنود و دست بد ندهد و بد نگیرد و پا بد نرود و وقت افطار از حرام و غذای شبهه‌ناک نخورد و از حلال هم پرخوری نکند و بین بیم و امید باشد که نداند روزه‌اش پذیرفته شده است یا خیر؟ روزه خاص الخاص که بالاترین درجه است؛ علاوه بر آن چه گفته شد، دل را از اندیشه غیر خدا نگهدارد و این درجه صدیقان است.
امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: چه بسیار روزه‌داری که بهره‌ای نیست او را از روزه به غیر از گرسنگی و تشنگی، و چه بسیار عبادت‌کننده‌ای که نیست او را بهره‌ای از
عبادت به غیر از رنج، ای خوشا خواب فهمیدگان که بهتر از بیداری و رسم احمقان است؛ زیرا که خواب مقربان چون به نیت صحیح و قلب طاهر واقع می‌شود از جمله عبادات ایشان است؛ بلکه
ارواح آنها در
عالم قدس با
ارواح پیامبران و جانشینان آنها و برگزیدگان از مومنین محشور می‌شود و بر اسرار غیب یا رویاهای صادقه آگاه می‌گردند و راهی از راه‌های قرب ایشان است و افطار دانایان چون روی خرد است و آن گونه که خدا خواسته افطار می‌کنند بهتر است از روزه احمقان که روزه را وسیله خودفروشی نموده و به تظاهر و
تکبر ممزوج می‌گردانند و به شرایط روزه عمل نمی‌کنند. روزه تنها دهان بستن از خوردن و آشامیدن نبوده، بلکه تمرین برای توفیق یافتن در انجام خدمات خیرخواهانه انسانی نیز می‌باشد.
در میان تمامی عباداتی که خدای متعال بر بندگان خویش واجب فرموده، بدون تردید «روزه» از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که در کلامی قدسی، خداوند این عمل بزرگ را منتسب به خود کرده و پاداش آن را نیز خود برعهده گرفته: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) از جانب خداوند می‌فرماید: «آن حضرت فرموده که: روزه از برای من است و مختص به من و من خود ثواب او را چنان‌که لایق به من است به روزه‌دار خواهم داد».
همچنین در شرافت قدر این عبادت همان بس که در روایات اسلامی آن را به عنوان سپر و محافظی در برابر آفات و خطرات دنیوی و عذاب اخروی معرفی کرده‌اند، کما اینکه
امام صادق (علیه‌السّلام) از جد گرامی‌اش
حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) نقل می‌فرماید که آن حضرت فرمود: «روزه سپری است برای روزه‌دار از آفت‌های دنیا و مانعی است از عذاب آخرت برای او».
اما باید دانست اگرچه روزه در میان عبادات اسلامی از چنین جایگاه رفیع و مرتبه والایی برخوردار است، ولی چنان نیست که هر روزه گرفتنی مشمول این پاداش‌ها و فواید
عظیم دنیوی و اخروی گشته و در نزد
خداوند درخور
ثواب باشد. زیرا با نگاهی به احادیث و بیانات اولیاء دین و حضرات معصومین (علیهم‌السّلام) این نکته بسیار مهم اثبات می‌گردد که این عمل با تمام اهمیتی که داراست از جهات گوناگون و بوسیله عوامل متعدد در معرض آسیب و خطر می‌باشد، که هرگاه از جانب حتی یکی از آنها تهدید واقع گردد، نه تنها هیچ‌یک از پاداش‌های فوق را شامل نمی‌شود، بلکه خود تبدیل به وسیله‌ای می‌شود برای رنج و عذاب دنیوی و اخروی! از جمله اعمال و صفاتی که این عبادت را تهدید می‌کند از این قبیل‌اند:
«
ریا» از جمله گناهان مهلکی است که در لسان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) به «
شرک اصغر» تعبیر شده است. در روایتی ایشان فرمودند: «بدرستی که بدترین چیزی که بر شما می‌ترسم شرک اصغر است، عرض کردند شرک اصغر چیست؟ فرمود: ریا....»
طبق روایات اگر در عملی به قدر ذره‌ای ریا وجود داشته باشد، آن عمل مورد قبول خدا واقع نمی‌شود. رسول مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم): «خداوند قبول نمی‌فرماید عملی را که در آن بقدر ذره‌ای از ریا باشد.»
«
عجب» عبارت است از: «بزرگ شمردن عمل صالح و مسرور شدن به آن و خود را از حد تقصیر خارج دانستن است.»
یکی از مفاسد اخلاقی بسیار خطرناک و مهلک، که بر باد دهنده سرمایه‌های مادی و معنوی انسان است، «عجب و خودبینی» است. امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: «من دخله العجب هلک؛
کسی که عجب در او راه یابد هلاک شود.»
بنابراین عجب از مهمترین آسیب‌هایی است که عبادت انسان را مورد تهدید قرار می‌دهد و بیم آن می‌رود که با نفوذ آن در دل و جان انسان، زحمات طاقت‌فرسای او را در راه بندگی پروردگار از بین ببرد و روزه گرفتن که خود عبادتی بزرگ و نشانه تسلیم انسان در برابر خداوند است، نیز به شدت از جانب این رذیله مهلک در معرض خطر قرار دارد؛ زیرا از آنجا که این عبادت برخلاف سایر عبادات، با سختی و مشقت بیشتری همراه است (مخصوصا در فصول گرم سال)، انسان غیر مهذب و غافل می‌پندارد به صرف تحمل این سختی‌ها، کاری کرده و حتما مستحق پاداش است و چنان‌چه در مقابل این زحمات از سوی خداوند کوچکترین بی‌توجهی به او شود در حق او
ظلم روا داشته‌اند!! و از همین رو گستاخانه خود را از ذات باری‌تعالی طلبکار دانسته و در نتیجه به گناه بزرگ «عجب» گرفتار آمده و نه تنها هیچگونه پاداشی را در مقابل روزه گرفتن دریافت نمی‌کند بلکه با ابتلا به عجب و خودبینی، مستحق دخول در
عذاب الهی می‌گردد.
گناه و پیروی از
شیطان از جمله اموری است که به روزه و آثار آن آسیب می‌زند. کسی که می‌خواهد روزه گرفتن او مورد رضای خداوند باشد و به پاداش‌های الهی واصل گردد، باید در ایام روزه‌داری مراقب اعمال، اعضا و جوارح خود باشد تا مبادا مرتکب گناهی شده و در نتیجه از ثواب روزه خود کاسته و یا در صورت تکرار به طور تام و تمام از پاداش روزه محروم گردد.
در روایات اسلامی وارد شده است که چه بسا افرادی که بهره آنها از روزه و ماه مبارک رمضان، تنها گرسنگی و تشنگی است و بجز این دو، بهره و پاداشی از آن نصیبشان نمی‌شود؛ لذا در روایتی از امام صادق (علیه‌السّلام) آمده است که: «هرگاه اراده کردی که روزه بگیری، لازم است قصد بازداشتن نفس از خواهش‌های نفسانی بکنی مثل فحش و مجادله با کسی و قسم دروغ خوردن و لغو گفتن و شنیدن؛ چرا که ارتکاب اینها در روزه موجب نقصان ثواب روزه و باعث حرمان از قبول آن است».
(۱)قران کریم؛
(۲)شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق محمد الدشتي صالح، هجرت، قم، چاپ اول ۱۴۱۴ ق.
(۳)کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق مصحح غفاری علی اکبر و اخوندی محمد، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم ۱۴۰۷ ق.
(۴)مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، محقق مصحح جمعی از محققان، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم ۱۴۰۳ ق.
(۵)ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، چاپ سوم ۱۴۱۴ ق.
(۶)طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القران، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ پنجم ۱۴۱۷ ق.
(۷)طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، تهران، چاپ اول۱۳۷۷ ش.
(۸)کتاب مقدس، ترجمه قدیم، انتشارات ایلام، انگلستان، چاپ سوم ۲۰۰۲م.
(۹)طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، محقق مصحح خرسان حسن موسوی، دار الکتب الاسلامی، تهران، چاپ چهارم ۱۴۰۷ ق.
(۱۰)قرشی، سیدعلی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران، چاپ سوم ۱۳۷۷ ش.
(۱۱)جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، اسراء، قم، چاپ سوم ۱۳۸۹ش.
(۱۲)نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم بی تا.
(۱۳)طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، العروه الوثقی، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم ۱۴۰۹ق.
(۱۴)منسوب به امام صادق (علیه‌السّلام)، مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ اول ۱۴۰۰ ق.
(۱۵)ملااحمد، نراقی، معراج السعاده، نراقی، موسسه انتشارات هجرت، قم، چاپ پنجم ۱۳۷۷ ش.
(۱۶)موسوی خمینی، سیدروح‌الله، چهل حدیث، موسسه تنظیم و نشر اثار امام خمینی (ره)، چاپ بیستم ۱۳۷۸ ش.
(۱۷)محمد بن حسن، حر عاملی، وسایل الشیعه، موسسه ال البیت (علیهم‌السّلام)، قم، چاپ اول ۱۴۰۹ ق.
(۱۸)مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ اول ۱۳۷۴ ش.
(۱۹)ارشاد القلوب الی الصواب دیلمی حسن بن محمد الشریف الرضی قم چاپ اول ۱۴۱۲ ق.
(۲۰)نوری، حسین، مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل، محقق مصحح موسسه ال البیت (علیهم‌السّلام)، قم، چاپ اول ۱۴۰۸ ق.
(۲۱)سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر الماثور، کتابخانه آیه‌الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۴ ق.
(۲۲)غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، دار االمعرفه، بیروت، بی‌تا.
(۲۳)پگاه حوزه، ۷ شهریور ۱۳۸۸، شماره ۲۶۱.
(۲۴)روزه می‌تواند زندگی‌ات را نجات دهد، مترجم دکتر سید‌ماشاءالله و فرخنده کشفی، نسل نواندیش، ۱۳۸۴ ش.
(۲۵)سوفورین، الکسی، روزه روش نوین برای درمان بیماریها آب‌درمانی، مترجم محمدجعفر امامی، دارالکتب اللاسلامیه، تهران، چاپ هشتم ۱۳۷۵ ش.
(۲۶)شمس‌الدین، سیدمهدی، آموزش دین و اخلاق برای همه شرح و تفسیر خطبه شعبانیه یا اداب روزه‌داری، قم، قدس ۱۳۷۵ش.
(۲۷)موسوی راد لاهیجی، حسین، روزه درمان بیماری‌های
روح و جسم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سیزدهم ۱۳۷۴ش.
(۲۸)اسلام و طب جدید یا معجزات علمی قران عبدالعزیز اسمعیل پاشا، مترجم سیدغلامرضا سعیدی کتابخانه ارشاد، تهران، چاپ دوم ۱۳۴۶ش
(۲۹)صدرحاج سیدجوادی، احمد و کامران فانی و بهاء الدین خرمشاهی، دایره المعارف تشیع، تهران، شهید سعید محبی، ۱۳۸۶ش.
پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی، برگرفته از مقاله «آثار روزه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۴/۲۰
