کیسان ابوعمره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

‌کَیْسان ابوعمره، (کیان ایرانی)، یکی از نزدیکان مختار، مورد اعتماد او و از مقامات بلند پایه حکومت مختار به شمار می‌رفته است.

---

دربارۀ شخصیت کیسان اختلاف‌ نظر وجود دارد و با بررسی منابع تاریخی و کلامی این اطلاعات به دست می‌آید.

۱.۱ - غلام امام علی

کیسان غلامی از آن حضرت علی (علیه السلام) بود که در جنگ صفین، سال ۳۷ به شهادت رسید.

۱.۲ - لقب یا نام مختار

کیسان لقب یا نام مختار بن ابی عبید ثقفی بود و فرقه کیسانیه به او منسوب‌اند.
گفته شده است این لقب مختار بر گرفته از نام یکی از یارانش، ابوعمره کیسان، بود.
به روایتی نیز حضرت علی (علیه السلام)، مختار را کیسان نامید.
پدر مختار او را، پس از تولد، نزد حضرت علی برد. آن حضرت دست محبت بر سر نوزاد کشید و فرمود: "کَیِّس"؛ یعنی زیرک و از همان زمان او کیسان نام گرفت.
برخی هم گفته‌اند محمد بن حنفیه هنگامی که مختار را برای خون‌خواهی امام حسین به عراق فرستاد و هوشیاری و فراست لازم را در او دید، او را کیسان نامید.

۱.۳ - نام یکی از یاران مختار

کیسان (کنیه‌اش ابوعمره) فردی غیر از مختار و نامش بر گرفته از نام غلام حضرت علی بود.
و فرقه کیسانیه نیز به او منسوب‌اند نه به مختار.
وی در قیام مختار بر ضد بنی‌امیه نقش مهمی داشت و از موالی-وابستگان ایرانی عرب‌ها- بنو عُرَیْنه، از طوایف قبیله عرب بَجیله، بود به نظر می‌رسد چون این کیسان شهرت چندانی نداشته است، فرقه‌ای که نام خود را از او گرفتند، بر این اعتقاد شدند که کیسان لقب مختار است.

۱.۴ - نتیجه بحث از شخصیت کیسان

بنابراین می‌توان گفت که کیسان، غلام حضرت علی (علیه السلام)، شخص مورد نظر ما نیست.
قول دوم نیز از نظر تاریخی به اثبات نرسیده است، لذا، قول سوم درست به نظر می‌رسد.
با این حال، درباره شخصیت کیسان اطلاعات بسیار کمی در منابع وجود دارد.

---

کیسانٍ مکنّی به ابوعَمره، از شیعه طرفداری می‌کرد و از عثمان بد می‌گفت.

۲.۱ - صاحب سرّ مختار

گفته شده است کیسان صاحب سرّ مختار بود و بر کار و رأی او غلبه داشت و مختار را به انتقام خون امام حسین برانگیخت.

۲.۲ - مشاور مختار

در میان یاران و لشکریان مختار، که بیشتر از موالی بودند، ‌کیسان از مشاوران نزدیک و دوستان برجستۀ مختار بود.

۲.۳ - رئیس نگهبانان مختار

چون در سال ۶۶ مختار به قصد انتقام گرفتن از عاملان واقعه کربلا و قاتلان امام حسین علیه‌السلام، در کوفه بر ضد بنی‌امیه قیام کرد، کیسان را- که بسیار به او اعتماد داشت- به سرپرستی شُرطه -پلیس و شهربانی- و به قولی به ریاست نگهبانان –حَرَس- خود گماشت

۲.۴ - دستور به کشتار قاتلان امام حسین

به او دستور داد هزار کارگر فراهم آورد تا با کلنگ خانه‌های اشراف و کسانی را که به جنگ امام حسین (علیه السلام) رفته بودند، خراب کند.
کیسان که آنان را خوب می‌شناخت، در کوفه به جستجو پرداخت و به هر کدام از آنان که دست می‌یافت او را می‌کشت، خانه‌هایشان را ویران می‌کرد و اموال آنان را به یکی از ایرانیانی که در خدمت مختار بودند می‌بخشید.
چنان شد که مردم کوفه به نام او مثل می‌زدند و هرگاه کسی دچار فقر می‌شد، می‌گفتند ابوعمره به خانه او آمده است.
کیسان در گفتار و رفتار و کشتار مخالفان، حتی از مختار نیز بسیار تندروتر بود.

۲.۴.۱ - کیسان قاتل شمر

مختار سپس کیسان را برای کشتن شمر بن ذی‌الجوشن- که از قاتلان امام حسین بود- مأمور کرد.
چون شمر از کوفه گریخت، کیسان با گروهی به تعقیب وی رفت و در روستا -میان شوش و صَیْمره- بر او دست یافت و خود کیسان، یا یکی از یارانش، شمر را کشت و جسد او را جلوی سگ‌ها انداختند.

۲.۴.۲ - اسیر شدن خولی توسط کیسان

آن‌گاه کیسان به همراه معاذ بن هانی کندی ( برادرزاده حجر بن عدی)، خولی‌ بن یزید اَصبحی را ـ که سر امام حسین را نزد عبیدالله‌ بن زیاد برد ـ در خانه‌اش محاصره کرد واو را نزد مختار برد.
مختار خولی را کشت و در آتش سوزاند.

۲.۴.۳ - کیسان قاتل عمر بن سعد

پس از آن، مختار کیسان را برای قتل عمر بن سعد- فرمانده لشکر یزید در واقعه کربلا- ‌مأمور کرد.
کیسان مخفیانه به سوی خانه عمر بن سعد در کوفه رفت و او را غافل‌گیر کرد و گردن زد و سرش را برای مختار برد.
و گفته شده است که یکی از یاران مختار، عمر بن سعد را اسیر کرد و نزد مختار برد و سپس کیسان به دستور مختار او را گردن زد.

---

عبدالله‌ بن زبیر- که بر حجاز و مناطقی دیگر از جهان اسلام استیلا یافته بود و طرفداران و یاران مختار را مانع بزرگی برای خود می‌دانست- در سال ۶۷ برادرش، مصعب‌ بن زبیر، را به جنگ مختار فرستاد.

در جنگی که در جایی به نام حمام اعیَن -از توابع کوفه- روی داد، کیسان فرمانده موالی سپاه مختار بود. در این جنگ- که به قتل مختار و پیروزی مصعب‌ بن زبیر انجامید- ظاهراً‌ ابوعمره کیسان نیز کشته شد.

---

• احمد بن‌ اعثم کوفی، کتاب‌الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
• اسماعیل ابن‌کثیر دمشقی، البدایه و النهایه، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
• جعفر بن محمد بن نماحلی، ذوب‌النضار فی شرح‌الثار، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۱۶.
• اخبارالدولها لعباسیه، چاپ عبدالعزیز دوری و عبدالجبار مطلبی، بیروت ۱۳۹۱.
• احمد بن یحیی بلاذری، کتاب جمل من انساب‌الاشراف، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
• شارل پلا، تعلیقات، مسعودی، مروج الذهب.
• احمد بن داود دینوری، الاخبارالطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰.
• طبری، تاریخ، بیروت.
• محمد بن حسن طوسی، الامالی، قم ۱۴۱۴.
•محمد بن عمر کَشّی، اختیار معرفه الرجال المعروف برجال الکشیّ (برگزیدۀ محمد بن حسن طوسی)، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸.
• محمد بن محمد مفید، الفصول‌المختاره، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۴۱۴ق/ ۱۹۹۳.
• مطهر بن طاهر مقدسی، البدء و التاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۸۹۹ـ ۱۹۱۹.
• نشوان‌ بن سعید حمیری، الحورالعین، چاپ کمال مصطفی، افست تهران ۱۹۷۲.
• نصر بن مزاحم، وقعه صِفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲.
• حسن‌ بن موسی نوبختی، فرق‌الشیعه، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.

---