کتاب السیاسة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«کتاب السیاسة» به قلم
ابو علی سینا و در باب
سیاست است که در
قرن پنجم هجری، به
زبان عربی تالیف شده است.
مطالب کتاب، در سه عنوان کلی تنظیم شده و سومین عنوان، خود، به پنج عنوان جزیی تقسیم گردیده است.
بو علی، ابتدا در مورد تفاوت
مردم در صفات و مراتب و سپس در باره لازم بودن
تدبیر و سیاست برای مردم، سخن گفته است، آن گاه تحت عنوان کلی «اهل الانسان»، به مسائل زیر پرداخته است: ۱. فی سیاسة الرجل لنفسه. ۲. فی سیاسة الرجل دخله و خرجه. ۳. فی سیاسة الرجل اهله. ۴. فی سیاسة الرجل ولده. ۵. فی سیاسة الرجل خدمه.شیخ الرئیس، قبل از پرداختن به مسائل پنج گانه فوق، بحث دقیقی راجع به
خانواده دارد و نظام خانواده را نیازی ضروری برای هر مردی می‌داند و می‌گوید:
انسان برای
آرامش و استراحت خود نیاز به
منزل و ماوایی دارد که در آن ساکن گردد و
همسری که حافظ آن منزل و ماوی باشد و هم چنین برای
بقای نسل خود باید
فرزندانی داشته باشد، کما اینکه زندگی در اجتماع، نیازمند برخوردها و معاشرت‌هایی است که همه اینها نیاز به سیاست را در انسان روشن می‌سازد.
نخستین فصل رساله، در باب سیاست
مرد در مورد
نفس خودش می‌باشد که بو علی آن را احسن در نظم و ابلغ در نفع می‌داند، زیرا
خودسازی زمینه تمام خوبی‌های انسان می‌باشد. از آن جایی که انسان اقرب اشیا به خودش و اکرم آنها بر خودش می‌باشد، فلذا سزاوارتر به عنایت و توجه است. در باب سیاست نفس، انسان دارای یک عقلی است که به منزله سائس می‌باشد و یک
نفس اماره‌ای دارد که منشا همه بدی‌ها و پستی‌ها است که آن هم به منزله مسوس می‌باشد.
دومین فصل رساله، در سیاست مرد در مورد دخل و خرجش می‌باشد. ابن سینا، نیاز انسان به قوت و ما یحتاج
زندگی را دعوت کننده وی به جلب روزی و تلاش برای به دست آوردن احتیاجات زندگیش می‌داند. مؤلف، انسان‌ها را در باب به دست آوردن روزی به دو دسته تقسیم می‌کند: دسته‌ای که به اندازه نیازشان
روزی به دست می‌آورند و دسته‌ای که دخلشان کفاف خرجشان را نمی‌دهد.در مرحله بعدی، صناعات را به سه دسته تقسیم می‌کند: دسته‌ای که از
عقل انسان به دست می‌آید، مانند کارهای مدیریتی که
ریاست ،
وزارت و... را به دنبال دارد؛ صنفی که از
علم و
ادب حاصل می‌گردد که
طب و
نویسندگی و... از آن حاصل می‌شود و قسم سوم که از
شجاعت و
قوت و
قدرت به دست می‌آید.بو علی، می‌گوید: هیچ چیز برای
مرد زیبنده تر از آن نیست که روزی واسع و تامین کننده نیازش، برایش، در آسان‌ترین و بهترین صورت مهیا باشد، اما اینکه درآمد بیش از حد ضرورت، چگونه بایدصرف گردد، موضوع دیگر بحث بو علی، در این فصل است که به اعتقاد وی، این درآمدها، باید بخشی در
صدقات و
زکوات و بعضی در امور خیر و بعضی به عنوان ذخیره برای
زمان نیاز صرف شوند.
در فصل سوم، سیاست مرد با
خانواده خود است. در این فصل، ابتدا خصوصیات یک
زن خوب از نگاه بو علی که ناظر به
روایات و کلمات حکما می‌باشد، بیان گردیده است. وی، زنی را که دارای
عقل ،
تدین ،
حیا و
عفت ،
خوش اخلاقی و بچه زا باشد،
شریک ملک،
قیم مال و
خلیفه رجل می‌داند.
ابن سینا،
هیبت ،
کرامت و
شغل را سه لازمه سیاست مرد با خانواده اش می‌داند. به عقیده بو علی، اگر مرد در مقابل زنش دارای هیبت نباشد، باعث سبکی مرد گردیده و در نتیجه حرف شنوی
زن در مقابل
مرد از بین می‌رود. کرامت مرد هم باعث خوش بینی زن نسبت به همسرش شده و زن همیشه دوام و بقای شوهرش را طلب می‌کند و اشتغال زن در منزل به امور فرزندان و خانه، مهم‌ترین عامل
سلامت زن است که وی را از اظهار وجودش نسبت به بیگانگان و
نامحرمان باز می‌دارد.
فصل چهارم، در سیاست مرد با
فرزندانش می‌باشد. مراتب
حق اولاد بر والدینش، طبق آنچه شیخ الرئیس، ترسیم می‌کند، عبارتند از:
نام نیکو انتخاب کردن، از شخصی عاقل
شیر خوردن که موجب حماقت فرزند نباشد و وقتی بچه از شیر گرفته شد، به
تادیب و
اخلاق او اقدام کند، قبل از آنکه اخلاقیات پست و مذموم به سراغ بچه بیاید، چرا که اگر بچه چنین خلقیاتی را کسب کند، جدا کردنش از آنها تقریبا ناممکن می‌باشد.در مراحل تربیت فرزندان، نخست،
تشویق . اگر نشد، توبیخ. اگر کافی نبود،
تنبیه . اینها در راستای هم به عقیده بو علی، مفیدند که در صورت تکمیل این مراحل و رشد نسبی کودکان،
آموزش قرآن از مهم‌ترین وظایف والدین است.مراحل آموزش فرزندان و همین طور پرورش آنها در این جا به دقت مورد بررسی قرار گرفته‌اند که از آن جمله، قرار گرفتن کودکان در
محیط آموزش و چگونگی
معاشرت آنها با
کودکان دیگر و... می‌باشد. آموزش صناعات و حرف، چگونگی حضور آنها در
اجتماع و در نهایت فراهم کردن اسباب ازدواجشان در آخرین مراحل، از جمله وظایف پدر و مادر نسبت به فرزندان قرار دارد.
سیاست مرد با زیردستان، آخرین و پنجمین فصل، است. ابن سینا، می‌گوید: نسبت زیردستان به انسان، نسبت اعضای بدن به جسم است. وی، اضافه می‌کند همان طور که
مردم می‌گویند: حاجب مرد،
چهره او، کاتبش، قلم او و رسولش
زبان اوست، به نظر ما خدم و حشم مرد، دست و پای اوست؛ به همین جهت، برخورد مناسب با زیردستان به عقیده بو علی سینا، نقشی اساسی در آسایش و پیش روی امورات
انسان دارد. چگونگی گزینش
خادمان ، ازمسائل مهمی است که مؤلف، توضیحاتی را در آن مورد بیان می‌کند. در مرحله بعد از گزینش، چگونگی گماردن هر خادمی در شغل مناسب خود، از دیگر مسائلی است که در باب سیاست مرد با زیردستانش مورد توجه قرار گرفته است.اینکه انسان با خادمانش چگونه برخورد کند، چگونه به آنها اظهار اطمینان و
اعتماد نماید، آخرین بحثی است که در این بخش به آن پرداخته شده و مورد توجه مؤلف واقع گردیده است. شیخ الرئیس، اکتفا به همین مقدار را برای آسانی استفاده مخاطبان و خوانندگان لازم شمرده با اینکه از نظر وی، مطالب فراوانی در این زمینه قابل ذکر می‌باشد.
نرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
