کتاب‌شناسی تحریف‌ناپذیری قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بحث مصونيت قرآن کريم، از اهميت بسزايي برخوردار است و اعتبار قرآن موجود و درستي استناد به آن، بستگي به مصونيت قرآن کريم از تحريف دارد.
قرآن کریم تنها كتابى است كه اصالت خود را تاكنون
حفظ كرده و راه دراز
تاریخ را به
سلامت و شايستگى پيموده و هميشه از گزند حوادث و دستبرد بيگانگان در امان بوده و خواهد بود: «انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون».
على‌رغم ضمانت اطمينان‌بخش
خداوند متعال در قرآن كريم بر حفظ و صيانت آن كتاب الهى، مع الأسف شبهه
تحریف قرآن از ديرزمان مطرح بوده و پيوسته مورد
انکار و رد
علما و محققان بزرگ اسلامى بوده است، جز برخى گروه‌ها يا افرادى كه (به هر دليل) اين شبهه را قوى گرفته و خواسته‌اند به گونه‌اى آن را توجيه كنند. همين امر باعث شده است
قرآن عظيم الهى از اتهامات دشمنان در امان نبوده و متهم به
تحریف گردد؛ كه الحمدلله با توجه به درايت خاص علماى بزرگ اسلامى، پاسخ‌هاى مناسب به اين‌گونه شبهات داده شده است.
از آن‌جا كه نخستين گام در پژوهش و تحقيق، آشنايى كامل با منابع و تحقيقات انجام‌شده در آن موضوع است، و از طرفى تكرار كارهاى انجام‌شده و پر بار نبودن برخى پژوهش‌ها غالباً به خاطر بى‌اطلاعى محقق از سرچشمه‌هاى آن موضوع مى‌باشد، شناسايى و شناساندن منابع، بسيار ضرورى به نظر مى‌رسد؛ هرچند دانشمندان و متخصصان فن كتاب‌شناسى كارهايى بسيار بزرگ در اين زمينه انجام داده‌اند كه اثر ارزشمند الذريعه الى تصانيف الشيعة تألیف مرحوم حاج
آقا بزرگ تهرانی از آن قبيل مى‌باشد، ولى براى دست‌رسى بهتر و سريع‌تر به منابع، داشتن كتاب‌شناسى موضوعى از ضروريات ديگرى است كه مى‌تواند مكمل زحمات گذشتگان باشد.
بر اساس همين ضرورت در حد وسع و توانايى خود، به جمع‌آورى و معرفى آثار ارزشمندى از بزرگان و دانشمندان اسلامى در موضوع
تحریف يا
عدم تحریف قرآن پرداختم كه اميدوارم مورد قبول خداوند متعال قرار گيرد.
قبل از پرداختن به اصل موضوع
تذکر چند نكته ضرورى است:
آثار ارائه‌شده پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن، تنها در اين مقاله خلاصه نمى‌شود؛ بلكه اين مجموعه تنها آثارى است كه يا خود اثر در دسترس بوده‌اند و يا به هر شكل ديگر ـ كه
اشاره خواهد شد ـ اطلاعاتى از آن‌ها به دست رسيده است.
از آن‌جا كه قريب به اتفاق آثار ارائه‌شده تنها به اثبات عدم تحريف قرآن پرداخته‌اند؛ لذا نام اين مقاله «كتاب‌شناسى تحريف‌ناپذيرى قرآن» مى‌باشد؛ هرچند به بعضى از كتب مانند (فصل الخطاب) نيز اشاره شده است.
در اين مقاله علاوه بر كتاب‌هايى كه مستقلاً پيرامون موضوع تحريف يا عدم تحريف نوشته شده، در حد توان هر كتابى كه بحث قابل توجهى درباره تحريف قرآن داشته است، به آن كتاب و ريز موضوع و صفحات مورد نظر اشاره شده است؛ لذا در اين مقاله ۱۶۶ اثر، در پنج قسمت ارائه مى‌شوند كه عبارت‌اند از:
أ. كتاب‌هايى كه مستقلاً پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن نوشته شده‌اند: ۵۴ اثر؛
ب. كتاب‌هاى علوم قرآنى كه حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مى‌باشند: ۳۵ اثر؛
ج. بعضى از كتب
تفسیر قرآن كه مقدمه آن‌ها حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مى‌باشند: ۱۵ اثر؛
د. كتاب‌هايى در موضوعات مختلف كه حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مى‌باشند: ۲۱ اثر؛
ه. مقالاتى كه در مطبوعات پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن به
طبع رسيده است: ۴۱ اثر؛
ترتيب كتاب‌ها در هر قسمت به
ترتیب حروف الفباست.
هر كتاب يا اثرى كه در دسترس بوده است، سعى شده خلاصه و فهرستى از بحث آن كتاب يا اثر در معرفى كتاب گنجانده شود.
در ستون ناشر
کتاب، به ترتيب به مؤسسه انتشاراتى و محل نشر و نوبت چاپ اشاره شده است.
در ستون مختصات كتاب، به ترتيب به اندازه كتاب و
زبان كتاب و تعداد صفحات كتاب اشاره شده است.
در قسمت (ه) بعد از
ذکر نام نشريه مورد نظر، تنها به
تاریخ نشريه اشاره شده است.
بعد از ذكر نام كتاب يا اثر، شماره‌اى داخل كروشه نوشته شده است كه اشاره به منبع كتاب يا اثر مورد نظر دارد كه اين منابع، عبارت‌اند از:
(۱) كتاب‌خانه تخصصى مركز فرهنگ و معارف قرآن؛
(۲)
کتاب‌خانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (رحمة‌الله‌علیه)؛
(۳) كتاب‌خانه مجمع جهانى اهل بيت (عليه‌السلام)؛
(۴) كتاب‌خانه تخصصى تفسير و علوم قرآن، واقع در خيابان شهيد فاطمى (دور شهر)؛
(۵) كتاب‌خانه تخصصى تفسير و علوم قرآنِ حضرت آيت الله العظمى گلپايگانى (رحمة‌الله‌علیه)؛
(۶) مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى، برنامه نمايه (قسمت مطبوعات)؛
(۷) كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اثر حسن بكايى؛
(۸)
الذریعه الی تصانیف الشیعه، اثر حاج
آقا بزرگ تهرانی؛
(۹) علوم قرآن و فهرست منابع، اثر عبدالوهاب طالقانى؛
(۱۰) كتاب‌خانه پژوهشكده باقر العلوم (عليه‌السلام)؛
(۱۱) كتاب‌خانه مدرسه علميه فيضيه.
در پايان از همکارى تمام مراكزى كه به هر نحو در اين امر، حقير را مورد
لطف قرار داده‌اند، مخصوصاً كتاب‌خانه تخصصى مراكز فرهنگ و معارف قرآن،
تقدیر و تشكر مى‌نمايم.
كتاب‌هايى كه مستقلاً پيرامون
تحریف يا عدم تحريف تألیف شده‌اند:
۱. آرای علما المسلمين فى التقية و الصحابة و صيانة القرآن الكريم، (۱) سيد مرتضى رضوى، الارشاد للطاعة، بيروت، ۱۴۱۱ ق، وزيرى، عربى، ۲۵۰.
همان‌گونه كه از
اسم كتاب پيداست، مؤلف، اين كتاب را در سه موضوع تألیف كرده است؛ ولى مهم‌ترين بحث آن مربوط به صيانت قرآن از تحريف است.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. معنى تحريف؛
ب. تحريف در قرآن نيست؛
ج. رأى
مسلمانان و علما درباره تحريف قرآن؛
د. بعضى از احاديث وارده درباره تحريف قرآن از كتب صحاح عامه و مسانيد آن.
۲. آلاء الرحيم فى الرد على تحريف القرآن، (۲) حاج شيخ عبدالرحيم المدرس الماهر التبريزى الخيابانى، رقعى/ عربى/ ۶۳.
مؤلف در اين كتاب به بررسى تحريف از حيث اشتقاق و مفهوم لغوى و وقوع يا عدم وقوع
تحریف در قرآن مجید پرداخته است. ضمناً اين كتاب مزين به تقريط حضرت آيت الله العظمى مرعشى نجفى مى‌باشد.
۳. افسانه تحريف قرآن، (۱) رسول جعفريان،
محمود شريفى، معاونت فرهنگى سازمان تبليغات اسلامى، تهران، ۱۳۶۷ ش، رقعى، فارسى.
اين كتاب ترجمه كتاب اكذوبة تحريف القرآن مى‌باشد كه در شماره (۵) به آن اشاره خواهد شد.
۴. افسانه‌هاى تحريف قرآن، (۲)
احمد مهدى (فخر كرمانى)، چاپ زهره با همكارى كانون انتشار، ۱۳۵۰ ش، رقعى، فارسى، ۲۸۷.
بخش اول: عدم تحريف از ديدگاه
آیات قرآن و شبهاتى كه وارد شده و جواب آن شبهات؛
بخش دوم: دلايل قول به تحريف و پاسخ به آن دلايل؛ بخش سوم: نظر
علمای شیعه درباره تحريف.
۵. اكذوبة تحريف القرآن بين الشيعة و السنة، (۱) رسول جعفريان، بعثه مقام معظم رهبرى در حج، قسمت تحقيقات، تهران، محرم الحرام ۱۴۱۳ ق، رقعى، عربى، ۱۳۹.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. معنى لغوى و اصطلاحى تحريف؛
ب. ادله عدم تحريف قرآن؛
ج. جمع‌آورى قرآن در زمان
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و عدم تحريف؛
د.
اهل سنت و تحريف؛
هـ . تحريف و
روایات شیعه؛
و. علماى شيعه و تحريف؛
ز.
مصحف علی (علیه‌السلام) و
مصحف فاطمه (علیه‌السلام)؛
س. تحريف از نظر غلاة و بعضى از اخباريين؛
ش. فصل الخطاب و تحريف.
اين كتاب به زبان فارسى است به
اردو نيز ترجمه شده است كه در رديف (۳) به ترجمه فارسى آن اشاره شد و ترجمه اردوى آن نيز در شماره (۲۱) خواهد آمد.
۶. بحثى درباره تصحيف و تحريف قرآن يا عدم تحريف، (۱) على مزارعى (با راه‌نمايى دكتر حجتى كرمانى)، دانشگاه تهران، ۱۳۵۳ ش، رحلى، فارسى، ۸۹.
مؤلف، اين كتاب را براى پايان‌نامه خود در دوره فوق ليسانس فرهنگ عربى و علوم قرآن تألیف كرده است.
مهم‌ترين مباحث اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. معانى مختلف تحريف؛
ب. نظر محققان اسلامى درباره تحريف و
تصحیف قرآن؛
ج. دلايل عدم تحريف؛
د. عقيده به تحريف بعد از
حیات حضرت رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم)؛
و. كيفيت جمع‌آورى قرآن؛
هـ . بررسى قرآن منسوب به
حضرت علی (علیه‌السلام).
۷. بررسى و نقد و روايات تحريف در كتاب فصل الخطاب، (۱) محسن بيات، دانشگاه تربيت مدرس، تهران، ۱۳۷۳ ش، رحلى، فارسى، ۲۷۷.
اين كتاب نيز پايان‌نامه دوره كارشناسى ارشد مؤلف مى‌باشد.
مطالب مورد بحث در اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. شناختى از
محدث نوری و كتاب فضل الخطاب؛
ب. بررسى اسناد
روایات تحريف؛
ج. بررسى و نقد آيات ادعايى؛
د. اثبات عدم تحريف قرآن از نظرگاه حديث و علماى شيعه.
۸. برهان روشن (البرهان على عدم تحريف قرآن)، (۲) حاج ميرزا مهدى بروجردى، بوذرجمهرى، مصطفوى، تهران، ۱۳۷۴ ش، رقعى، فارسى، ۱۹۰.
اين
کتاب در پاسخ به كتاب سنجش حقيقت (كه قائل به تحريف مى‌باشد) نوشته شده است.
مباحثى كه در اين كتاب به آن پرداخته شده است، عبارت‌اند از:
أ. برهان نقلى بر عدم تحريف قرآن؛
ب. برهان عقلى بر عدم تحريف قرآن؛
ج. جلوگيرى از
تفسیر و
تأویل قرآن در عصر خلفا؛
د. اشتباه صاحب فصل الخطاب و صاحب احتجاج؛
و. كلمات زعماى علماى
اسلام؛
هـ . نظريه و اقوال علما و دانشمندان عامه در عدم تحريف قرآن.
۹. البرهان على سلامة القرآن من الزيادة و النقصان، (۱) سعدى ياسين، (م ۱۳۹۶)، المكتب الاسلامى، بيروت، چهارم، جيبى، عربى / ۱۱۹.
مؤلف، اين كتاب را در رد ادعاهاى آقاى نلسون دانماركى ـ كه در كتاب اصدق الاقاويل على صحة التوراة و الانجيل مدعى نقص قرآن گرديده است ـ نوشته است.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ.
تاریخ نزول قرآن کریم؛
ب.
حکمت نزول قرآن منجماً؛
ج.
تقسیم قرآن به مكى و مدنى؛
د. سوره‌ها و نام‌هاى آن‌ها؛
و. جمع قرآن كريم.
۱۰. البرهان على عدم تحريف القرآن، (۱) مرتضى الرضوى، الارشاد، بيروت، اول، ۱۴۱۱ ق، وزيرى، عربى، ۳۶۴.
مهم‌ترين مباحث اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. جمعى از احاديث وارده در تحريف قرآن (جمع‌آورى‌شده از صحاح عامه و مسانيد آن‌ها)؛
ب. آراى علماى شيعه اماميه در مورد سلامت قرآن از زياده و نقصان؛
ج. رأى مسلمانان در مورد تحريف.
۱۱. پژوهشى پيرامون مصونيت قرآن از تحريف، (۱) عباس نقيئى، دانشگاه امام صادق (عليه‌السلام)، تهران، ۱۳۶۸ ش، رحلى، فارسى ۲۱۱.
اين كتاب، پايان‌نامه دوره كارشناسى ارشد مؤلف در رشته معارف اسلامى و تبليغ دانشگاه امام صادق (عليه‌السلام) مى‌باشد كه با راه‌نمايى استاد سيد محمدباقر حجتى و مشاوره آقاى على‌اكبر غفارى و دكتر سيد ضياء‌الدين سجادى نگارش يافته است.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. قرآن و مسئله تحريف؛
ب. بررسى نظريه تحريف قرآن؛
ج. تحريف و
سنت؛
د. بررسى نظريه
عدم تحریف قرآن؛
و. آرا و اقوال
علمای شیعه در نفى تحريف.
۱۲. پژوهشى در بيان عدم
اختلاف و
تعارض در قرآن كريم، (۱) سيد محمدهادى زبر جد، خطى (به خط مؤلف)، ۱۳۶۹ ش، رحلى، فارسى، ۲۱۷.
اين كتاب، پايان‌نامه دوره كارشناسى ارشد مؤلف در دانشكده الهيات و معارف اسلامى مى‌باشد كه با راه‌نمايى استاد سيد ابوالفضل ميرمحمدى به رشته تحرير در آمده است.
مهم‌ترين مباحث اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. تفسير آيه «افلا يتدبرون القرآن...»؛
ب. عدم اختلاف و تناقض ميان معانى و مفاهيم قرآن كريم؛
ج.
بلاغت و فصاحت قرآن کریم؛
د. اخبارات غيبيه قرآن مجيد؛
و. ساير وجوه عدم اختلاف در قرآن كريم؛
هـ . اسباب و علل موهم اختلاف در قرآن كريم.
۱۳. تدوين القرآن، (۱) على الكورانى، دارالقرآن الكريم، قم، اول، وزيرى، عربى، ۴۸۷.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ.
داستان اتهام
شیعه به قول به تحريف قرآن؛
ب. خلاصه رده‌اى
علمای شیعه؛
ج. جايگاه خليفه عمر از ديدگاه
قرآن و
سنت؛
د. نقصان و زيادى قرآن از نظر خليفه؛
و. قرائت شخصيه و مجادلات تحريف؛
هـ . نظرياتى كه ممكن نيست مسلمان‌ها آن‌ها را قبول نمايند؛
ی. حرام كردن بحث علمى در مورد قرآن از طرف خليفه؛
س. داستان احرف سبعه و جمع قرآن؛
ش. جايگاه
اهل سنت از نظر سنت؛
ر. جايگاه برادران اهل سنت از نظر
یهودیان؛
ز.
صفات قرآن از ميان سخنان
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و
اهل بیت و يارانش.
۱۴. ترجمه و تحقيق از كتاب صيانة القرآن من التحريف، (۱) آيةالله محمدهادى معرفت،
محمد قنبرى جلفایى، دانشگاه تهران، رحلى، فارسى، ۱۲۷.
اين كتاب، ترجمه كتاب صيانة القرآن من التحريف است كه مترجم آن را به عنوان پايان‌نامه خود با راه‌نمايى استاد محمدباقر حجتى كرمانى ترجمه كرده است. در شماره (۴۴) به اصل كتاب اشاره خواهد شد.
۱۵. ترجمه و تحقيق و تعليق كتاب كشف الارتياب عن تحريف كتاب رب الارباب، (۱)
محمد بن ابى‌القاسم الطهرانى، امير جودى، دست‌نويس به خط مترجم (تصوير)، سال ۱۳۶۹ ـ ۱۳۷۰، رحلى، فارسى، ۲۰۸.
اين كتاب، ترجمه و تحقيقى است از كتاب كشف الارتياب عن تحريف كتاب رب الارباب ـ كه در شماره (۵۰) به آن اشاره مى‌شود - و مترجم نيز آن را براى پايان‌نامه فوق ليسانس خود در رشته
علوم قرآن و
حدیث در دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه آزاد ترجمه كرده است.
مهم‌ترين مباحث اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. تولد فرقه‌اى جديد در ايجاد فتنه‌هاى جديد؛
ب. برخورد نويسنده با كتاب فصل الخطاب (محدث نورى)؛
ج. بيان انواع تحريفات ذكرشده در فصل الخطاب؛
د. در بيان سخنان علماى شيعه درباره تحريف‌ناپذيرى قرآن.
۱۶. التحريف، (۷)
احمد بن
محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن
محمد بن على، كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين كتاب را از كتاب لغت‌نامه ده‌خدا، ۴، ۱۲۳۹ نقل مى‌كند.
۱۷. تحريف قرآن، (۷) مركز چاپ و نشر، فارسى، كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از فهرست كامپيوترى ناشرين داخلى در پنجمين نمايشگاه كتاب تهران نقل مى‌كند.
۱۸. تحريف قرآن، (۷) اردو، كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين كتاب را از فهرست كتب مخلوط بك ايجى امام بارگاه شاه نجف كراچى، ۲۵ نقل كرده است.
۱۹. التبديل و التحريف، (۸) ابى‌القاسم على بن
احمد الكوفى العلوى،
۲۰. تحريف قرآن، (۱) رحلى، فارسى، ۱۰۱.
اين اثر جزوه‌اى است كه ظاهراً با دست خط نويسنده مى‌باشد؛ ولى متأسفانه اثرى از نام و نام خانوادگى مؤلف در آن ديده مى‌شود و نيز بعد از نوشتن، غلط‌گيرى و تصحيح نشده است؛ و تنها تصويرى از آن اثر در كتاب‌خانه تخصصى مركز فرهنگ و معارف قرآن موجود مى‌باشد.
۲۱. تحريف قرآن، (۱) رسول جعفريان، سازمان تبليغات اسلامى، تهران، ممتاز على صاحب، ۱۴۱۰ ق، رقعى، اردو، ۱۰۰.
اين كتاب ترجمه اكذوبة تحريف القرآن است كه در شماره (۵) به آن اشاره شد.
۲۲. تحريف القرآن، (۷)
احمد بن على حسين اشكورى، نجف اشرف، ۱۹۳۱ م، عربى.
كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب معجم المؤلفين العراقيين، ۱۰/ ۹۲ نقل كرده است.
۲۳. تحريف قرآن، (۷) رام چند (هندو)، سفير هند (پريس امر تسر) هند، ۱۸۷۸ م، ۴۵۴.
كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از فهرست كتاب‌هاى قرآن و تفسير و ديگر علوم دانشگاه پنجاب لاهور نقل كرده است.
۲۴. تحريف قرآن، (۷) سيد راحت حسين گوپالپورى (شيعه)، ۱۳۷۶ ق.
كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از فهرست آثار چاپى شيعه در شبه قاره، بخش ۱ / ۱۷ نقل كرده است.
۲۵. تحريف القرآن، (۷) سيد ظفر حسن بن الشاد على بن امداد على بن حمايت على (نقوى امروهى)، هندى (شيعه)، ۱۳۷۵ ق.
كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب نقبأ البشر، تألیف مرحوم حاج شيخ آقا بزرگ تهرانى، ۳، ۹۷۸ و از كتاب دايرة المعارف تشيع، ۲، ۵۰۱ نقل مى‌كند.
۲۶. تحريف قرآن، (۷) سيد على حائرى (شيعه)، كتاب‌خانه حسينيه، ۱۳۶۰ ق، اردو، ۸۰.
كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب فهرست آثار چاپى شيعه در شبه قاره بخش اول ۴۳ / نقل كرده است.
اين كتاب در جواب شايعه قائل بودن شيعه به تحريف قرآن نوشته شده است.
بعضى از مباحث این کتاب، عبارت‌اند از:
أ. مسئله تحريف؛
ب. عظمت قرآن؛
ج. انواع تحريف؛
د. سنّيان قائل به تحريف لفظى‌اند نه شيعيان؛
و. حفاظت قرآن از تحريف؛
هـ . ۶. عدم
اعتقاد شيعه به تحريف [[|مصحف على]] و فاطمه (عليهما‌السلام).
۲۷. تحريف القرآن، (۸) سيد راحت حسين بن طاهر حسين الكوپال الپورى، اردو.
۲۸. تحريف القرآن، (۸) سيد على نقى بن السيد ابى الحسن النقوى اللكهنوى، اردو.
۲۹. تحريف قرآن كى حقيقت (حقيقت تحريف قرآن)، (۷) على نقى بن أبى‌الحسن (شيعه)، سرافراز قومى پريس، لكنهو، هند، ۱۹۳۳ م، اردو، ۲۱۰.
كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از فهرست آثار چاپى
شیعه در شبه‌قاره بخش اول / ۴۴ و از معجم مؤلفى الشيعه، ۴۲۰ و از فهرست كتاب‌هاى كتاب‌خانه جامعه همدرد دهلى نقل كرده است. اين كتاب رد بر نظريه‌اى است كه معتقد است شيعيان قائل به تحريف هستند.
۳۰. التحريف و التبديل، (۷) ابوعبدالله
محمد بن خالد.
كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب معالم العلماء فى فهرست كتب الشيعة و اسماء المصنفين منهم قديماً و حديثاً، ۱۰۵ نقل مى‌كند. مؤلف اين كتاب نيز از اصحاب
امام موسی بن جعفر (علیه‌لسلام) مى‌باشد.
۳۱. التحريف و التبديل، (۷ و ۸) ابى‌جعفر
محمد بن الحسن الصيرفى الكوفى.
صاحب كتاب‌نامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية، ۶۲ نقل مى‌كند. مؤلف اين كتاب نيز از اصحاب
امام صادق (علیه‌لسلام) مى‌باشد.
۳۲. تحريف و نزول دفعى قرآن، (۳) آيةالله محمدهادى معرفت، كنگره هزاره شيخ مفيد، قم، اول، وزيرى، فارسى، ۱۲.
اين اثر مقاله‌اى است از استاد معرفت كه در ذيل مجموعه مقالات فارسى كنگره هزاره شيخ مفيد، ش ۷۲ به طبع رسيده است.
۳۳. التحقيق فى نفى التحريف عن القرآن الشريف، (۲) السيد على الحسين الميلانى، دارالقرآن الكريم، قم، اول، ۲۷
رجب ۱۴۱۰ ق، وزيرى، عربى، ۳۷۱.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. سخنان علماى شيعه در نفى تحريف؛
ب. ادله شيعه بر
نفی تحریف؛
ج.
احادیث تحريف در كتب شيعه؛
د. شبهاتى پيرامون قرآن در پرتو
اخبار شيعه؛
و. روات احاديث تحريف از شيعه؛
هـ . احاديث تحريف در كتب اهل سنت؛
ر. روات احاديث تحريف از اهل سنت؛
ز. اقوال و آراى
اهل سنت.
۳۴. التنزيل و التحريف، (۸) سيارى (الحسن بن سليمان الحلى).
۳۵. تنزيه القرآن الشريف عن التغيير و التحريف فى الرد على بعض المستشرقين، (۹)
۳۶. الجواب الحنيف فى الرد على مدعى التحريف، (۱) يوسف
احمد نصر الدجوى، مطبعة النهضة الادبية، ۱۳۳۱ ق، وزيرى، عربى، ۲۷۲.
اين كتاب ردى است بر كتاب هل من تحريف فى الكتاب الشريف نوشته: القسيس كولديساك انگليسى كه در سه قسم تنظيم گرديده است:
قسم اول: ادله قطعيه بر سماوى بودن دين اسلام؛
قسم دوم: رد بر آن‌چه در كتاب آمده و اشتباهات عقلى و نقلى آن كتاب؛
قسم سوم: شرح اعتقاد مسيحيان.
۳۷. خلفائى ثلاثة كا ايمان اور مسئلة عدم تحريف القرآن، (۲) على صاحب عاقل انصارى (سنى)، مينجر امامية كتاب‌خانه لاهور ـ ششم.، رقعى، اردو، ۸.
آقاى مير محمدشاه صاحب شيعى جهلمى در جواب سؤال آقاى قاضى
محمد ظهورالدين خان صاحب اكمل، مطالبى در نشريه «سراج الاخبار» چاپ كرده‌اند و آقاى على صاحب عاقل انصارى نيز در جواب ايشان اين
کتاب را در هشت صفحه تألیف و منتشر كرده‌اند.
۳۸. دفاع عن القرآن الكريم فى وجه الملاحدة و المغرضين، (۱)
محمود عبدالنبى حسين سعد (سنى)، دارالمعرفة الجامعية، اسكندرية، ۱۹۹۲ م، وزيرى، عربى، ۳۲۰.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. عقيده ملحدين پيرامون تغيير و تبديل قرآن كريم؛
ب. آراى علما درباره قرائت شاذ در آيات مختلف؛
ج. ادعاى تناقض و اختلاف در قرآن كريم.
۳۹. سلامة القرآن من التحريف، (۱) باقر شريف القرشى، مؤلف، ۱۴۱۷ ق.
اين كتاب در برگه‌دان كتاب‌خانه مركز فرهنگ و معارف ثبت گرديده بود؛ ولى هنگام مراجعه به كتاب‌ها به آن دست نيافتيم.
۴۰. سلامة القرآن من التحريف، (۱) مركز الرسالة، قم، اول، ۱۴۱۷ ق، رقعى، عربى، ۱۱۱.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. معنى التحريف لغتاً و اصطلاحاً؛
ب. ادله نفى التحريف؛
ج. روايات التحريف؛
د. جايگاه علماى شيعه در روايات تحريف؛
و. اهل سنت تحريف را نفى مى‌نمايند؛
هـ . نمونه‌هايى از روايات تحريف در كتب اهل سنت؛
ی. مراحل جمع قرآن.
۴۱. الشيعة و تحريف القرآن، (۱)
محمد مال الله،
محمد احمد النجفى، مكتبة ابن‌تيمية، عربستان ۱۴۰۹ ق، وزيرى، عربى، ۱۷۲.
مؤلف محترم به جاى آن‌كه
تحریف ناپذیری قرآن را ثابت نمايد، به اثبات
اعتقاد شيعه در
تحریف قرآن پرداخته است؛ و علت آن هم متأسفانه اين است كه مؤلف زحمت مراجعه به آراى بزرگان از علماى شيعه را ـ كه در اين اثر ذكر خواهد شد ـ نداده است؛ بلكه به جاى آن به نوادر اقوال متمسك شده است.
۴۲. الشيعة و القرآن، (۱) احسان الهى ظهير، اداره ترجمان السنة، پاكستان، سوم، ۱۴۰۳ ق، وزيرى، عربى، ۳۵۲.
آقاى احسان الهى ظهير نيز مانند آقاى
محمد مال الله به جاى اين‌كه تحريف‌ناپذيرى قرآن را در اين كتاب ثابت نمايند، سعى كرده است كه در حد امكان مذهب حقه
شیعه را به تحريف قرآن متهم نمايد، غافل از حتى يك مراجعه به آرا و نظرات دانشمندان بزرگ شيعه.
۴۳. صوت الحق و دعوت الحق، (۱) آيت الله لطف الله صافى گلپايگانى، دارالتعارف، بيروت، ۲۶ ذى الحجة ۱۳۹۶ ق، وزيرى، عربى، ۹۳.
حضرت آيت الله صافى گلپايگانى در اين كتاب به اثبات اعتقاد شيعه بر عدم تحريف قرآن پرداخته‌اند.
۴۴. صيانة القرآن من التحريف، (۲) آيةالله محمدهادى معرفت، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه، قم، اول، شعبان المعظم ۱۴۱۳ ق، وزيرى، عربى، ۳۲۸.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. دلايل ما بر رفع شبهه تحريف؛
ب. تصريحات علماى قوم؛
ج. گواهى ديگران بر جايگاه بزرگان
امامیه به قول به عدم تحريف؛
د. تحريف در كتب
عهدین؛
و. تحريف از نظر
حشویه عامه؛
هـ . تحريف نزد اخباريين؛
ی. توهمات صاحب فصل الخطاب.
۴۵. فصل الخطاب، (۱) آيت الله علامه حسين نورى طبرسى، چاپ سنگى، ۱۲۹۸ ق، وزيرى، عربى، ۳۸۵.
۴۶. القرآن مصون عن التحريف، (۱) آيت الله لطف الله صافى گلپايگانى، دارالقرآن الكريم، قم، ۱۴۱۲ ق، رقعى، عربى، ۱۰.
حضرت
آیت الله صافی در اين كتاب با دلايلى روشن و مختصر تحريف‌ناپذيرى قرآن را اثبات مى فرمايند.
۴۷. القرآن و دعاوى التحريف، (۱) رسول جعفريان، دارالثقلين، بيروت، اول، ۱۴۱۵ ق، رقعى، عربى، ۱۵۱.
اين كتاب نام ديگرى از كتاب اكذوبة تحريف القرآن مى‌باشد كه در شماره (۵) به آن اشاره شد.
۴۸. قرآن هرگز تحريف نشده، (۲) آيت الله
علامه حسن‌زاده آملی، عبدالعلى
محمدى شاهرودى، انتشارات قيام، قم، اول، ۱۳۷۱ ش، رقعى، فارسى، ۱۴۱.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. چرا مى‌گوييم قرآن تحريف نشده است؛
ب.
توقیفی بودن سوره‌ها و
آیات؛
ج. بسم الله الرحمن الرحيم هر
سوره ، جز آن سوره است؛
د.
علی (علیه‌لسلام) قرآن را به
ترتیب نزول جمع‌آورى كرده است؛
و. اكنون قرآن بر طبق قرائت على (عليه‌السلام) قرائت مى‌شود؛
هـ . اخبارى كه از تحريف قرآن سخن گفته‌اند؛
ی. گره خوردن سرنوشت محدث نورى و ابن شينوذ به هم؛
ز. تعليقات مرحوم شعرانى بر كتاب فصل الخطاب (۱۰ صفحه).
۴۹. كتاب التنزيل من القرآن و التحريف، (۸) ابن الحسن على بن الحسن بن فضال الكوفى.
حاج
آقا بزرگ تهرانی درباره مؤلف اين كتاب مى‌گويد:
«انه كان وجه الاصحاب و ثقتهم و عارفهم بالحديث لم يعثر على زلة فيه و كان هو ابن ثمانية عشر عاماً عند وفاة أبيه فى (۲۲۴) يروى عنه ابن عقدة المتوفى (۳۳۳) و ابن الزبير المتوفى (۳۴۸)».
۵۰. كشف الارتياب عن تحريف كتاب رب الارباب، (۱)
محمود بن ابى‌القاسم الطهرانى، تصوير كتاب خطى.
اين كتاب در رد كتاب فصل الخطاب مرحوم محدث نورى نوشته شده است.
۵۱. المحجة على فصل الخطاب فى ابطال القول بتحريف الكتاب، (۱) عبدالرحمن
المحمدى الهيدجى، المطبعة العلمية، قم، ۱۳۶۳ ش، وزيرى، عربى، ۱۵۶.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. در مورد وجوب جمع قرآن و متعين بودن آن بر
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و بيان جمع قرآن؛
ب. در مورد تحريف و انواع آن و قائلين به تحريف و عدم آن؛
ج. در مورد ادله‌اى كه مى‌توان براى عدم تحريف قرآن به آن‌ها
استدلال كرد؛
د. در مورد ادله تحريف؛
و. در مورد قرائت.
۵۲. مسئلة تحريف قرآن، (۱) طالب كرپالوى (شيعه)، جعفريه دارالتبليغ، لاهور، دوم، ۱۲۹۲، وزيرى، اردو، ۶۲۳.
مؤلف، امام جماعت يكى از حسينيه‌هاى لاهور مى‌باشد.
۵۳. مسئلة التقريب بين اهل السنة و الشيعة ج ۱ و ۲، (۱) ناصر بن عبدالله بن على القفارى، دار طيبة، رياض، ۱۳۹۸ ق، وزيرى، عربى ۲۵۶، و ۶۰.
اين كتاب ابتدا
شیعه را متهم به تحريف قرآن كرده و سپس قائل به عدم امكان تقريب بين شيعه و سنى شده است.
۵۴. مصونيت قرآن از تحريف، (۱) آيت الله محمدهادى معرفت،
محمد شهر آشوبى، دفتر تبليغات سلامى، قم، اول، زمستان ۱۳۷۶ ش، وزيرى، فارسى، ۲۵۶.
اين كتاب، ترجمه كتاب صيانة القرآن عن التحريف مى‌باشد كه در شماره (۴۴) به آن
اشاره شد.
برخى كتاب‌هاى علوم قرآنى كه حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مى‌باشند:
۱. آراء حول القرآن، (۱) آيت الله العظمى سيد على الفانى الاصفهانى، دارالهادى، بيروت، اول، ۱۴۱۱ ق، وزيرى، عربى، ۲۱۶.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. امتناع وقوع [[|تحريف در قرآن]]؛
ب. تعريف تحريف؛
ج. دلايل قائلين به تحريف؛
د. دلايل قائلين به عدم تحريف.
۲. آن‌چه بايد از قرآن بدانيم، (۱) عبدالرحمن انصارى، نويسنده، دوم، ۱۳۷۱ ش ـ ۱۴۱۲ ق، وزيرى، فارسى، ۱۵۹.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. دلايل عدم تحريف قرآن؛
ب. عقيده برخى‌از دانشمندان معاصر؛
ج. تحريف معنوى.
۳. بحثى درباره علوم قرآن، (۱) عفيف عبدالفتاح طبارة، حبيب الله مرزوقى شميرانى، مؤسسه انتشاراتى علامه، قم، تابستان ۱۳۴۶ ش، جيبى، فارسى، ۱۵۶.
اين كتاب ترجمه كتاب روح الدين اسلامى مى‌باشد.
۴. بحوث فى تاريخ القرآن و علوم، (۵) ابوالفضل مير
محمدى، دارالتعارف للمطبوعات، بيروت، ۱۴۰۰ ق، وزيرى، عربى، ۳۴۱.
اين كتاب ترجمه كتاب تاريخ و علوم قرآن مى‌باشد كه توسط مؤلف به عربى ترجمه شده است، و در شماره (۷) به آن اشاره خواهد شد.
۵. به سوى قرآن، (۲) سيد
احمد آيت اللهى، كتاب‌خانه مدرسه چهل ستون مسجد جمعه، تهران، اول، مرداد ماه ۱۳۶۲، وزيرى، فارسى، ۲۰۳.
۶. تاريخ قرآن، (۲) استاد علامه طباطبايى، سهيلا دين‌پرور، نشر فرهنگ قرآن، ۱۲ فروردين ۱۳۶۱ ش، رقعى، فارسى، ۱۰۴.
۷. تاريخ قرآن، آيت الله محمدهادى معرفت، انتشارات سمت، تهران، دوم، بهار ۱۳۷۷ ش، وزيرى، فارسى، ۲۱۶.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. معنى تحريف؛
ب. دلايل نفى تحريف؛
ج. منشأ قول به تحريف؛
د. روايات
اهل سنت؛
و.
روایات اماميه.
۸. تاريخ و علوم قرآن، (۱) سيد ابوالفضل ميرمحمدى زرندى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين، قم، چهارم، تابستان ۱۳۷۵.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. قرآن شريف در همه جا يكسان است؛
ب. همه بين دفتين قرآن است؛
ج. اخباريون چه گفته‌اند؛
د. دليل‌هاى قائلان به تحريف و جواب آن؛
و. دليل‌هاى قائلان به عدم تحريف؛
هـ . دليل‌هاى
حجیت قرآن و قرآنيت آن.
۹. ترجمه، نقد و تحقيق كتاب مقدمتان فى علم القرآن، (۱) مجيد معارف، مدرسه تربيت مدرس، بهمن ماه ۱۳۶۴ ش.
اين كتاب پايان‌نامه مؤلف ـ جهت دريافت دانش‌نامه مدرسى در رشته الهيات و معارف اسلامى (گرايش علوم قرآن و حديث) ـ مى‌باشد كه با راه‌نمايى استاد سيد محمدباقر حجتى نگارش يافته است.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. بررسى مسئله زياده و نقصان در
قرآن کریم؛
ب.
آیات منسوخ التلاوة در رواياتى از ابن‌كعب؛
ج. موقعيت ابن‌مسعود و رفع شبهاتى درباره او؛
د. چرا ابن‌مسعود از نگارش معوذتان خوددارى كرد.
۱۰. تنزيه التنزيل، (۵) هبة‌الدين (
محمدعلى) الحسينى الشهرستانى، على‌رضا حكيم خسروى، چاپخانه حيدرى، خرداد ۱۳۳۱ ش، رمضان ۱۳۷۱ ق، وزيرى، فارسى، ۲۰۲.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. پيرامون
عصمت قرآن از تحريف، نقصان و تدوين آن در حيات نبى (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم)؛
ب. تدوين قرآن از عهد پيامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) تا عهد عثمان؛
ج. در قرآن كم و كاستى نيست؛
د. قرآن نزد شيعيان محفوظ از زياده و نقصان است؛
و. در پيرامون تحريف وحى آسمانى قبل از اسلام و رد شبهه مدعيان.
۱۱. پرسش و پاسخ‌هايى در شناخت تاريخ و علوم قرآنى، (۱) دكتر مجيد معارف، انتشارات كوير، تهران، اول، ۱۳۷۶ ش، وزيرى، فارسى، ۲۹۳.
۱۲. پژوهشى نو درباره قرآن كريم، (۱) علامه سيد جعفر عاملى،
محمد سپهرى، شوراى هماهنگى تبليغات اسلامى، تهران، اول، بهمن ۱۳۷۴ ش، ۱۰ صفر ۱۴۰۹ ق، وزيرى، فارسى، ۳۴۷.
اين اثر ترجمه‌اى است از كتاب حقايق هامة حول القرآن الكريم كه در شماره (۱۴) به آن اشاره خواهد شد.
۱۳. حقايقى مهم پيرامون قرآن كريم، (۱) حاج سيد جعفر مرتضى عاملى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين / قم / اول، زمستان ۱۳۷۱ ش، وزيرى، فارسى، ۳۳۲.
اين اثر ترجمه ديگرى از كتاب حقايق هامة حول القرآن الكريم مى‌باشد كه در شماره (۱۴) به آن اشاره خواهد شد.
۱۴. حقايق هامه، (۳) سيد جعفر مرتضى العاملى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين، قم، اول، ۱۴۱۰ ق، وزيرى، عربى.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
فصل اول: روايات و نظرات؛
فصل دوم: بررسى روايات تحريف قرآن؛
فصل سوم: ما قرآن را نگاهبانيم؛ سياست و شايعه تحريف قرآن؛ اهل قرآن كيان‌اند؛ تحريف واقع در قرآن.
۱۵. دايرة المعارف قرآن كريم ج ۱، (۱۰) جمعى از محققين، حسن سعيد، گردآورنده، تهران، اول، عيد سعيد غدير ۱۴۰۶ ق، وزيرى، فارسى ۲۱۶.
۱۶. دانستنى‌هايى از قرآن، (۱) آيت الله شيخ
محمد مظفرى، چاپخانه علميه، قم، اول، محرم‌الحرام ۱۴۱۰ ق، ۲۵ صفر ۱۴۰۸ ق، رقعى، فارسى، ۲۴۶.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ.
تحریف به زیاده باطل است؛
ب.
تحریف به نقیصه محل
کلام است؛
ج. بزرگان
دین از قديم و
حدیث، منكر تحريف قرآن هستند؛
د.
استدلال به
آیات قرآنی در عدم تحريف قرآن؛
و. ذكر كلى مفسرين در مقام.
۱۷. دانستنى‌هاى قرآن، (۲) مصطفى اسرار، انتشارات محيا، تهران، ششم، ۱۳۷۳ ش، رقعى، فارسى، ۲۱۱.
۱۸. درس‌نامه علوم قرآن، (۱) حسين جوان آراسته، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى، قم، اول، ۱۳۷۷ ش، وزيرى، فارسى، ۴۹۶.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
فصل اول: كليات مثل تعريف و اقسام تحريف؛
فصل دوم: آراى دانشمندان اسلامى،
فصل سوم: دلايل عدم تحريف؛
فصل چهارم: شبهات قائلان به تحريف.
۱۹. سر البيان فى علم القرآن، (۱) حسن بيگلرى، كتاب‌خانه سنايى، ۱۳۶۶ ش، وزيرى، فارسى، ۳۱۵.
مؤلف در اين قسمت از كتاب، به آراى علماى اسلامى (مانند
شیخ صدوق، شيخ ابوعلى طبرسى و
سید مرتضی علم‌الهدی) اشاره كرده است و براى اثبات عدم تحريف قرآن به چهار آيه شريفه تمسك جسته.
۲۰. شناخت قرآن، (۱) آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم خويى،
محمدصادق نجمى، هاشم هريسى، دفتر مدينة العلم، قم، شعبان ۱۴۰۲ ق، وزيرى، فارسى، ۳۲۷.
اين اثر، خلاصه‌اى از كتاب شريف البيان است كه توسط آقايان هاشم هريسى و محمدصادق نجمى ترجمه و تلخيص شده است. مترجمان محترم هدف از ترجمه و تلخيص را چنين بيان مى‌كنند:
«به علت مفصل بودن كتاب و اختصاصى بودن بعضى از مسائل و مطالب آن استفاده كامل از اين كتاب براى همگان و مخصوصاً براى جوانان امكان‌پذير نبود، با در نظر گرفتن اين دو موضوع ... اين كتاب تلخيص گرديد و تغييراتى كه مى‌تواند آن را ساده‌تر و در سطح همگانى‌ترى قرار دهد به
عمل آمد».
۲۱. شناخت قرآن، (۱) سيد على كمالى دزفولى، انتشارات فجر، اول، زمستان ۱۳۶۴ ش، وزيرى، فارسى، ۶۶۰.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. انواع احتمالى تحريف؛
ب. تحريف به زياده؛
ج. تحريف به نقيصه؛
د. دلايل عدم تحريف؛
و. ادله قائلان به تحريف.
۲۲. علوم قرآن، (۱) دكتر
رجب‌على مظلومى، نشر آفاق، اول، ۲۷
رجب ۱۴۰۱ ق، ۶۰ ۳، ۱۱، رقعى، فارسى، ۲۸۷.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. نظرات علماى اماميه؛
ب. نسخ التلاوة؛
ج. كتب قابل مطالعه در عدم تحريف قرآن؛
د.
حجیت و
تواتر قرآن.
۲۳. علوم قرآن، (۱) سعيدى روشن، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، قم، اول، تابستان ۷۷ ه . ش، وزيرى، فارسى، ۳۴۴.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. مفهوم و اقسام تحريف؛
ب. دلايل
تحریف ناپذیری قرآن؛
ج. گواهى
تاریخ بر تواتر نص قرآن؛
د. دست‌آويزهاى قائلان تحريف و نقد آن‌ها.
۲۴. علوم القرآن، (۱) حضرت علامه مولانا سيد شمس الحق صاحب افغانى، المطبعة العربية، لاهور، رقعى، اردو، ۲۸۸.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. روايات ابن‌عباس درباره تحريف؛
ب. شيعه و تحريف قرآن؛
ج. تحريف نائيبل، انجيل متى، مرقس و ...؛
د. بائيبل كى تحريف كى داخل شبهات.
۲۵. علوم القرآن عند المفسرين، ج ۱، (۱) مركز الثقافة و المعارف القرآنية، مركز نشر دفتر تبليغات اسلامى، قم، اول، ۱۴۱۶ ق، ۱۳۷۴ ش، وزيرى، عربى، ۶۰۰.
اين كتاب به بررسى نظرات بعضى علماى تفسيرى و علوم قرآن پرداخته است كه عبارت‌اند از: قمى، هود بن محكم،
طوسی،
طبرسی،
قرطبی،
فیض کاشانی، الجنابذى،
آلوسی، بلاغى، عبدالقادر، نهاوندى، طباطبايى، صادقى و
خویی.
۲۶. قرآن‌پژوهى، ج ۱، (۱) بهأ الدين خرمشاهى، انتشارات دوستان و انتشارات ناهيدا، تهران، اول، پاييز ۱۳۷۷ ش، وزيرى، فارسى.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. معانى تحريف؛
ب. قائلان به تحريف از شيعه؛
ج. محدث نورى و فصل الخطاب؛
د. جمع قرآن و
مصحف عثمانی؛
و. دلايل قائلان به عدم تحريف؛
هـ . آرا و نظرات بزرگان شيعه؛
ی. فتواى
مجتهدان بزرگ.
۲۷. قرآن در اسلام، (۱) علامه
سید محمد حسین طباطبایی، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين، قم، بهمن ماه ۱۳۶۱ ش، رقعى، فارسى، ۱۷۶.
۲۸. قرآن در اسلام (۱) شهيد يوسف مرحبا، واحد فرهنگى بنياد شهيد، تهران، شهريور ۱۳۶۱ ش، رقعى، فارسى، ۱۰۷.
۲۹. قرآن‌شناسى، ج ۱، (۱)
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی،
محمود رجبى، مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمينى، قم، اول، بهار، ۱۳۷۶ ش، وزيرى، فارسى، ۲۷۲.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ.
مصونیت قرآن از تحریف؛
ب. دلايل قرآنى مصونيت از تحريف؛
ج. بررسى چند شبهه؛
د. بررسى دو
استدلال عقيم؛
و. نگاهى به دلايل معتقدان به تحريف.
۳۰. قرآن و كتاب‌هاى ديگر آسمانى، (۱) سيد عبدالكريم هاشمى‌نژاد، انتشارات فراهانى، تهران، چهارم، ۲۹ شعبان المعظم ۱۳۸۷ ق ـ يازدهم آذر ماه ۱۳۴۶ ش، جيبى/ فارسى/ ۳۰۸.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. آيا چيزى بر قرآن افزوده شد؟
ب. آيا چيزى از قرآن كاسته شد؟
ج. جمع‌آورى قرآن در زمان
پیغمبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم)؛
د. اهتمام مسلمين در
حفظ قرآن؛
و. تنظير نوشته‌هاى قرآن در زمان پيغمبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم)؛
هـ . قرآن عثمان و نسخه‌اى از آن در انگلستان؛
ی. مدارك اسلامى بر عدم تحريف.
۳۱. كليات علوم قرآن، (۱) محسن اسماعيلى، انتشارات بنيان، اول، زمستان ۱۳۷۴ ش، رقعى، فارسى، ۱۳۵.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. معانى تحريف؛
ب. دلايل عدم تحريف؛
ج. دلايل قائلان به تحريف.
۳۲. مباحث علوم قرآن در الميزان، (۱) اصغر زاهدى تير، دانشگاه آزادى اسلامى، ارديبهشت ۱۳۷۴ ش، رحلى، فارسى، ۴۰۱.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
فصل اول: مسئله تحريف از نظر قرآن؛
فصل دوم: دلايل
عدم تحریف قرآن در روايات؛
فصل سوم: دلايل قائلين به تحريف قرآن؛
فصل چهارم: انسأ و تحريف قرآن.
اين كتاب پايان‌نامه دوره فوق ليسانس مؤلف در رشته علوم قرآن و
حدیث است كه با راه‌نمايى آقاى دكتر محمدعلى لسانى فشاركى و مشاوره حجت‌الاسلام محمدعلى مهدوى راد و دكتر ابوالقاسم امامى به رشته تحرير در‌آمده است.
۳۳. معرفة القرآن فى تفسير الميزان، (۱) السيد
احمد محمودزاده الحسينى، مؤسسه اسماعيليان، قم، اول، ۱۳۷۴ ش، وزيرى، عربى، ۲۴۰.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. دليل ما بر عدم وقوع
تحریف در قرآن؛
ب. دلالت اخبار بر عدم وقوع تحريف؛
ج. روايات تحريف؛
د. جمع‌آورى اول قرآن؛
و. جمع‌آورى دوم قرآن؛
هـ . روايات انسأ (فراموشى).
۳۴. الميسر فى علوم القرآن، (۱) عبدالرسول الغفار، دار و مكتبة الرسول الأكرم، بيروت، اول، ۱۴۲۵ ق، وزيرى، عربى، ۲۷۲.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. معنى تحريف؛
ب. نقص و زياده در حرف؛
ج. نقص يا زياده به كلمه يا بيش‌تر؛
د. تحريف به زياده يا نقيصه در يك
سوره يا مجموع سوره‌ها؛
و. تحريف در زياده و نقيصه در مجموع آيات؛
هـ . تحريف در تبديل كلمه‌اى به جاى كلمه ديگر؛
ی. تحريف در تبديل حرفى به حرف ديگر؛
ز.
حجاج و تغيير يازده حرف از قرآن؛
س. تحريف در تبديل حركتى به حركتى ديگر؛
ش. بزرگان
علمای شیعه تحريف قرآن را نفى مى‌كنند.
۳۵. الوجيز فى علوم القرآن و تاريخچه، (۱) مصطفى قصير العاملى، الدار الاسلامية، بيروت، ۱۴۱۸ ق، وزيرى، عربى، ۱۲۸.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. تواتر القرآن الكريم؛
ب. شواهد تاريخى ديگر؛
ج. ادعاى تحريف؛
د. تصريحات علما.
بعضى از كتب تفسير كه مقدمه آن‌ها حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف
قرآن کریم مى‌باشند:
۱. اطيب البيان، ج ۱، (۱) الحاج سيد عبدالحسن طيب، انتشارات بنياد فرهنگى اسلامى حاج محمدحسين كوشان پور، دوم. ربيع الثانى ۱۳۸۲ ق، وزيرى، فارسى، ۵۲۸.
۲. بيان علوم و مسائل كلى قرآن، ج ۱، (۱) آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم خويى (رحمة‌الله‌علیه)، محمدصادق نجمى و هاشم‌زاده هريسى، دانشگاه آزاد اسلامى واحد خوى، پنجم، تابستان ۱۳۷۵، وزيرى، فارسى، ۴۵۵.
اين اثر، ترجمه كتاب شريف البيان مى‌باشد كه در شماره (۳) به آن اشاره خواهد شد. در ضمن خلاصه اين كتاب نيز تحت عنوان شناخت قرآن مى‌باشد كه در قسمت كتب علوم قرآن، شماره (۲۰) به آن اشاره شد.
۳. البيان فى تفسير القرآن، (۱) آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم خويى (رحمة‌الله‌علیه)، انوار الهدى، وزيرى، فارسى، ۵۵۷.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. معنى و اقسام تحريف؛
ب. عقيده
مسلمانان در تحريف قرآن؛
ج. نسخ تلاوة در قرآن؛
د. دلايل عدم تحريف قرآن؛
و. دلايل طرف‌داران تحريف قرآن و پاسخ آن‌ها.
۴. بينات الفريد، (۱) حاج شيخ حسن فريد گلپايگانى، مروى، تهران، ۱۳۹۹ ق، وزيرى، عربى، ۲۳۸.
اين كتاب در شرح
تفسیر نعمانی نوشته شده كه از شاگردان بزرگ شيخ
کلینی در قرن چهارم بوده است و بعضى استظهار كرده‌اند كه وفات او بعد از سال ۳۴۲ بوده است.
آقاى سيد
محمدتقى كشفى مقدمه‌اى بر اين كتاب نوشته و مى‌فرمايد: مفسر اين تفسير مولى
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است و نعمانى راوى اين تفسير است.
۵. تفسير جامع، ج ۱، (۱) حاج سيد ابراهيم بروجردى، كتاب‌خانه صدر، تهران، سوم،
رجب ۱۳۷۵ ق، وزيرى، فارسى، ۵۲۸.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. پنج دليل بر عدم تحريف قرآن؛
ب. مراد از تحريف؛
ج. مزمت اصحاب رأى و گمان.
۶.
تفسیر الصافی، ج ۱، (۳) ملا محسن فيض كاشانى، مؤسسة الاعلمى، بيروت، اول، ۱۳۹۹ ق، وزيرى، عربى، ۴۸۶.
۷. تفسير كبير منهج الصادقين، ج ۱، (۳) ملا فتح كاشانى، كتاب‌فروشى اسلاميه، تهران، آذر ۱۳۴۰ ش، وزيرى، فارسى.
۸. الجامع الاحكام القرآن، ج ۱، (۴) ابى‌عبدالله
محمد بن
احمد الانصارى القرطبى (م شوال ۶۷۱)، دار‌الكتب العلمية/ بيروت، رحلى، عربى، ۳۱۹.
۹. ضياء التفاسير، ج ۱، (۱)
محمد صادق الموسوى الخوانسارى، (چاپ سنگى)، ذى قعده ۱۲۹۴ ق، سلطانى، فارسى، ۵۱۲.
۱۰.
الفرقان فی تفسیر القرآن، ج ۱، (۳) دكتر
محمد صادقى، مؤسسة الوفاء، بيروت، اول، ۱۴۰۵ ق، وزيرى، عربى، ۴۶۰.
۱۱.
مدخل التفسیر، (۵) آيت الله
محمد فاضل لنكرانى، مطبعة الحيدرى، تهران، اول، ۱۳۹۶ ق، وزيرى، عربى، ۲۹۶.
۱۲. مقدمه تفسير آلاء الرحمن، (۱) آيت الله جواد بلاغى، دار احياء التراث العربى، بيروت، وزيرى، عربى، ۳۹۶.
اين مقدمه در ابتداى تفسير شريف مجمع البيان چاپ انتشارات ناصر خسرو، ص ۲۶ ـ ۳۰ نيز به طبع رسيده است.
۱۳. مقدمه تفسير مراة الانوار و مشكوة الاسرار، (۳) مولى ابوالحسن الفتونى (م ۱۱۴۹)، مؤسسه اسماعيليان، قم، رحلى، عربى، ۳۶۲.
نويسنده در ابتداى اين بحث مى‌فرمايد:
«اعلم ان الحق الذى لا محيص عنه بحسب الاخبار المتواترة الاتية و غيرها ان هذا القرآن الذى فى ايدينا قد وقع فيه بعد رسول الله (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) شئ من التغييرات».
همان‌گونه كه آقاى
محمود بن جعفر الموسوى الزرندى در ترجمه مؤلف مى‌فرمايد: مراة الانوار و مشكوة تنها دو جلد آن به
طبع رسيده است كه جلد اول آن به عنوان مقدمه مى‌باشد و جلد دوم نيز تا نصف تفسير
سوره بقره نوشته شده است، و نيز همان‌گونه كه مرحوم حاج ميرزا حسين نورى در كتاب مستدرك، الفائدة الثالثة، حاشيه ص ۳۸۵ مى‌نويسد اين كتاب (مقدمه) در زمان مرحوم ميرزاى نورى، از ايشان گرفته شده و توسط بعض از اركان دولت به عنوان مقدمه تفسير البرهان به طبع رسيده است و لذا در صفحه اول اين كتاب كه حاوى نام
کتاب و مؤلف مى‌باشد، نوشته شده است: «و هى كالمقدمة على تفسير البرهان للمحدث البحرينى (رحمة‌الله‌علیه)».
۱۴. مقدمه تفسير منهج الصادقين، (۳) علامه ابوالحسن شعرانى، كتاب‌فروشى اسلاميه، تهران، آذر ماه ۱۳۴۰ ش، وزيرى، فارسى.
اين اثر در مقدمه تفسير كبير منهج الصادقين ج ۱ به طبع رسيده است كه در شماره (۷) همين قسمت به آن اشاره شد.
۱۵. نفحات الرحمن فى تفسير القرآن، (۱)
محمد نهاوندى، چاپ سنگى، ۱۳۷۵ ق ذى‌الحجة، سلطانى، عربى، ۴۹۶.
برخى كتب علوم مختلف اسلامى كه حاوى بحث پيرامون تحريف يا
عدم تحریف قرآن مى‌باشند:
۱. آموزش عقايد ج ۲، (۳) آيت الله
محمد تقی مصباح یزدی، سازمان تبليغات اسلامى، تهران، نهم، پاييز ۱۳۷۲ ش، رقعى، فارسى، ۳۸۵.
۲.
أجوبة المسائل المنهاویة، (۲) حسن بن يوسف المطهر (علامه حلى) (۶۴۸ - ۷۲۶)، مطبعة الخيام، قم، ۱۴۰۱ ق، وزيرى، عربى ۱۸۸.
۳. أجوبة موسى جار الله، (۳) سيد عبدالحسين شرف الدين الموسوى(م ۱۳۷۷ ق)، سيد عبدالزهراء ياسرى، مجمع جهانى اهل بيت (عليه‌السلام)، قم، اول، وزيرى، عربى، ۱۳۰.
۴. اسلام و رجعت، (۲) عبدالوهاب فريد، چاپخانه دانش تهران، پانزدهم جمادى الثانى ۱۳۰۰ ق، وزيرى، عربى، ۲۳۴.
مؤلف براى اثبات عدم تحريف قرآن از بيانات و كلمات علماى اسلام استفاده برده است.
۵. اصول عقايد، كرائم اخلاق، (۲) زين‌العابدين ذوالمجدين، چاپخانه دانشگاه، تهران، آذر ۱۳۱۶ ش، وزيرى، فارسى، ۲۸۰.
۶.
الاعتقادات، (۳) شيخ صدوق(م ۳۸۱ ق)، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، قم / اول، ۱۴۱۳ ق، وزيرى، عربى.
اين كتاب در ضمن مجموعه مصنفات شيخ مفيد(رحمة‌الله‌علیه) شماره ۵ به طبع رسيده است.
۷.
اوائل المقالات، (۳) ابى عبدالله
محمد بن
محمد بن النعمان العكبرى البغدادى(شيخ مفيد، ۳۳۶ ـ ۴۱۳)، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، قم، اول، ۱۴۱۳ ق. وزيرى، عربى.
اين كتاب نيز در ضمن مجموعه مصنفات
شیخ مفید (رحمة‌الله‌علیه) شماره (۴) به طبع رسيده است.
۸. بيست پاسخ، (۲) هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق، مؤسسه در راه حق، ۲۰/۲/ ۱۳۶۰ ش، رقعى، فارسى، ۲۲۰.
۹. بيست پاسخ به موسى جار الله، (۲) علامه سيد شرف الدين،
محمد مختار شاهى (طبسى)، انتشارات جهان آرا، تهران، ۲۵ محرم ۱۳۹۳ ق، جيبى، فارسى، ۳۲۲.
۱۰. پاسخ شبهاتى پيرامون مكتب تشيع، (۱۰) عباس على موسوى،
احمد بهشتى، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى، تهران، اول، زمستان ۱۳۷۱ ش، رقعى، فارسى، ۳۱۶.
مهم‌ترين مطالب اين كتاب، عبارت‌اند از:
أ. شيعه و قرآن؛
ب. شيعه و احاديث تحريف؛
ج. بخارى و احاديث نقصان قرآن.
۱۱. دين و وجدان، (۱) آيت الله حاج شيخ عباس طهرانى(م ۱۳۸۵ ق)، انتشارات انصاريان / قم / دوم، زمستان ۱۳۷۱ ش، وزيرى، فارسى، ۴۱۶.
۱۲.
الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج ۳، (۳) شيخ آقا بزرگ تهرانى، دارالاضوأ، بيروت، وزيرى، عربى.
۱۳.سعد السعود، (۳) على بن موسى بن جعفر بن
محمد بن طاووس الحسنى الحسينى (م ۶۶۴ ه)، دار الذخائر للمطبوعات وزيرى، عربى، ۳۱۳.
۱۴. شرحى بر وصيت نامه سياسى الهى امام خمينى (رحمة‌الله‌علیه)، (۲)
احمد آذرى قمى، انتشارات دارالعلم، قم، سوم، وزيرى، فارسى، ۴۱۴.
۱۵. صد مقاله سلطانى، (۱۱) سلطان الواعظين شيرازى، مؤسسه مطبوعاتى فراهانى، تهران، دوم، جمادى الثانى ۱۳۷۷ ق، وزيرى، فارسى، ۵۳۰.
۱۶.
علم الیقین فی اصول الدین، ج ۱، (۳) مولى محسن الكاشانى (فيض كاشانى) (م ۱۰۹۱)، دارالبلاغة، بيروت، اول، ۱۴۱۰ ه . ق، وزيرى، عربى، ۵۹۰.
۱۷.
الفصول المهمة، (۲) الامام عبدالحسين شرف‌الدين الموسوى، دارالنعمان، نجف اشرف، پنجم، ۱۳۲۷ ق، وزيرى، عربى.
۱۸. كشف الحق و دفع الباطل، (۲) آقا شيخ
محمد غروى گلپايگانى، مؤسسه دينيه سنقر كليائى، ربيع الثانى ۱۳۶۹ ق، رقعى، فارسى، ۱۶۵.
۱۹. مبارزه طاغوتيان با قرآن (۱) استاد على كريمى جهرمى، دارالقرآن الكريم آيت الله گلپايگانى، قم، دى ماه ۱۳۶۰ ش، رقعى، فارسى، ۱۵۸.
۲۰. مراجعة كتاب نصوص قرآنية محرّفة من كتاب تعليم اللغة العربية، (۱) الدكتور الهادى عبدالعال حنيش، دانشكده الدعوة الاسلامية، طرابلس، ۱۳۹۷ ق، وزيرى، عربى، ۱۲.
اين كتاب يكى از مقالات مجله شماره ۴ دانشكده الدعوة الاسلامية مى‌باشد كه در جواب و رد يك كتاب درسى نحو
عربی است كه براى اهل زبان فرانسوى نوشته شده و بعضى از
آیات را در آن كتاب به صورت تحريف شده و غلط آورده‌اند كه نويسنده اين مقاله به پاسخ‌گويى و تصحيح آن آيات پرداخته است.
۲۱. مصائب النواصب، (۲) قاضى نورالله شوشترى (۱۰۱۹ ش) محمدعلى مدرس رشتى (م ۱۳۳۴)، كتاب‌فروشى و چاپخانه اسلاميه، تهران، جيبى، فارسى، ۲۵۴.
مقالاتى كه در مطبوعات پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن به طبع رسيده است:
۱. ابرار، ۱۵ / ۴ / ۱۳۷۱، (۶) نقدى بر فتواى جبريين درباره نظر شيعه در مسئله تحريف قرآن، ص ۱۰.
۲. ابرار ۱۶ / ۴ / ۱۳۷۱، (۶) ديدگاه‌هاى علماى اسلامى شيعى در رابطه با تحريف قرآن، ص ۴.
۳. اطلاعات، ۲۷ / ۵ / ۱۳۷۳، (۶) تبيين براى علماى اماميه درباره عدم تحريف قرآن، ص ۷. علامه حسن حسن‌زاده آملى.
۴. اطلاعات، ۱۲ / ۷ / ۱۳۷۳، (۶) بررسى مسئلة تحريف و نقصان در قرآن مجيد، ص ۷، علامه ابوالحسن شعرانى.
۵. رسالت، ۱۳۷۴، (۶) تحقيقى راجع به مسئله تحريف در قرآن، ص ۴، علامه ابوالحسن شعرانى.
۶. كيهان، ۱ / ۵ / ۱۳۷۰، (۶) دلايل حفظ و صيانت قرآن كريم از تحريف، ص ۶، حسن غفرانيان.
۷. آينه پژوهش ۱۱ / ۱۳۷۰، (۶) معرفى كتاب دفاع عن الكافى اثر ثامر هاشم عميدى دربارة تحريف قرآن از ديدگاه شيعه و اهل سنت و ريشه‌هاى تحريف در منابع اهل سنت، ص ۷۷.
۸. التوحيد، ۱ / ۱۴۰۴، (۶) نقدى بر احاديث تحريف قرآن كريم. ص ۲۵ علامه
محمدحسين طباطبايى.
۱۰. التوحيد، ۷ / ۱۴۱۶، (۶) بحثى پيرامون مسئله تحريف قرآن كريم و بررسى ديدگاه مذهب تشيع، ص ۱۵، بهاء‌الدين خرمشاهى.
۱۱. التوحيد، ۹ / ۱۴۱۶، (۶) بررسى دلايل نقلى (قرآن و حديث) و عقلى عدم تحريف قرآن، ص ۴۲، بهاء‌الدين خرمشاهى.
۱۲. الفكر الاسلامى، ۷ / ۱۴۱۶، (۶) بحث و بررسى درباره موضعگيرى اهل بيت (عليه‌السلام) در قبال مسئلة تحريف قرآن و سنت نبوى، ص ۱۹.
۱۳. اميد انقلاب، ۷ / ۱۳۶۲، (۶) سخنى درباره تحريف قرآن توسط صهيونيست‌ها، ص ۱۷.
۱۴. اميد انقلاب، (۶) بحثى درباره تحريف آيات قرآن، ص ۲۶.
۱۵. بينات، ۶ / ۱۳۷۳، مسئله تحريف و مشكلات ادبى قرآن، ص ۷۷، محمدباقر بهبودى.
۱۶. بينات، ۴ / ۱۳۷۳، (۶) نقد مقاله مسئله تحريف و ...، ص ۱۵۴، حسين استاد ولى.
۱۷. پيام قرآن، ۳ / ۱۳۷۲، (۶) شبهه تحريف قرآن و پاسخى بر آن، ص ۱۲، آيت الله محمدفاضل لنكرانى.
۱۸. تحقيقات اسلامى، ۱ / ۱۳۷۳، (۶) ديدگاه دانشمندان شيعه و شيخ صدوق درباره عدم تحريف قرآن، ص ۴۳، افسانه منفرد.
۱۹. تراثنا، ۱ / ۱۴۰۸، (۶) نقد و بررسى ديدگاه‌هايى پيرامون تحريف قرآن از جهت وجود لحن و خطا در آن، ص ۱۱، على ميلانى.
۲۰. تراثنا، ۷ / ۱۴۰۳، (۶) معرفى كتاب فصل الخطاب ميرزا حسين نورى درباره تحريف قرآن، ص ۱۹، عبدالجبار رفاعى.
۲۱.حضور، ۳۰ / ۱۳۷۱، (۶) مصونيت قرآن از تحريف و خطا، ص ۶۴، على مرزبان راد.
۲۲. حوزه، ۶ / ۱۳۷۳، (۶) بحثى پيرامون مفهوم تحريف و بررسى تحريف كتب آسمانى تورات و انجيل و قرآن ص ۱۶، محمدباقر بهبودى.
۲۳. حوزه، ۹ / ۱۳۷۳، (۶) نقد و بررسى روايات تحريف در كتاب فصل الخطاب، ص ۱۳، محمدباقر بهبودى.
۲۴. رسالة الثقلين، ۴ / ۱۴۱۴، (۶) بحثى پيرامون تحريف قرآن، ص ۷۳، آيت الله محمدهادى معرفت.
۲۵. كلام، ۱/ ۱۳۷۱، (۶) سخنى مربوط به تحريف، نسخ و ساير ويژگى‌هاى قرآن در كتاب مجمع البيان طبرسى، ص ۴۴.
۲۶. كلام اسلامى، ۱/ ۱۳۷۴، (۶) ديدگاه خياط معتزلى و ملعلى شافعى پيرامون عقيده هشام بن حكم در مورد تحريف قرآن، ص ۶۵، اكبر ترابى قمشه‌اى.
۲۷. كيهان انديشه، بهمن و اسفند ۱۳۶۸، (۱۰) تحريف‌ناپذيرى قرآن، ص ۴۱، علامه سيد مرتضى عسكرى.
۲۸. كيهان فرهنگى، ۲ / ۱۳۷۲، (۲) بحثى درباره تحريف در قرآن و انجيل و تورات، ص ۱۲، آيت الله محمدهادى معرفت.
۲۹ كيهان فرهنگى، ۳ / ۱۳۷۴، (۶) بررسى ديدگاه محدث نورى درباره تحريف قرآن، ص ۴۹،
محمد صحتى سردرودى.
۳۰. كيهان فرهنگى، ۶ / ۱۳۷۳، (۶) نقد آقاى جعفر حسينى اشرفى به آقاى معرفت در مورد تحريف قرآن، ص ۵۸.
۳۱. مشكوة، ۱ / ۱۳۷۰، (۶) نقد ديدگاه شيخ جبرئيّن درباره اعتقاد شيعه به تحريف قرآن، عبدالكريم بى‌آزار شيرازى.
۳۲. معرفت، ۴ / ۱۳۷۲، (۶) دليل اعتقادى به عدم تحريف در قرآن، ص ۱۳، آيت الله محمدتقى مصباح يزدى.
۳۳. مكتب الاسلام، ۸ / ۱۳۷۲، (۶) علت عدم امكان تغيير و تحريف قرآن، ص ۲۷.
۳۴. مكتب الاسلام. ۸ / ۱۳۵۴، (۶) انتقاد از تحقيقات خاورشناسان در زمينه تفاسير شيعه و تحريف قرآن از ديدگاه شيعه، ص ۳۵،
محمود مهدوى دامغانى.
۳۵. مكتب الاسلام، ۳ / ۱۳۷۲ (۶) نگاهى به ديدگاه شيعه در مورد تحريف قرآن، حديث غدير و امامت، ص ۲۰، آيت الله جعفر سبحانى.
۳۶. مكتب الاسلام، ۵ / ۱۳۷۳، (۶) نگرشى بر جايگاه قرآن و مصونيت آن از تحريف در آيات و روايات، ص ۲۸، يعقوب جعفرى.
۳۷. مكتب الاسلام، ۳ / ۱۳۷۴، (۶) بحث و بررسى پيرامون عوامل مصونيت قرآن از تحريف از نظر قرآن، احاديث و ديدگاه علماى شيعه، ص ۶۱، على مرزبان راد.
۳۸. ميراث جاويدان، ۴ / ۱۳۷۲، (۶) بحثى درباره تحريف قرآن و قائلان به تحريف از شيعه و اماميه، ص ۱۸، بهاء‌الدين خرمشاهى.
۳۹. ميراث جاويدان، ۷ / ۱۳۷۲، (۶) ديدگاه علمى شيعه نسبت به مسئله تحريف قرآن، ص ۲۵،
محمد‌مهدى جعفرى.
۴۰. ميراث جاويدان، ۱ / ۱۳۷۳، (۶) نگرشى به تحريف، اختلاف قرائت و قواعد و احكام تفسير قرآن، ص ۱۰، علامه ابوالحسن شعرانى.
۴۱. نامه انقلاب اسلامى، ۹ / ۱۳۶۲، (۶) سخنى در رابطه با تحريف قرآن و...، ص ۸۵.
۴۲. نور علم، ۱ / ۱۳۷۲، (۶) عدم تحريف قرآن از ديدگاه آيت الله شعرانى، ص ۱۵، آيت الله علامه حسن‌زاده آملى.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «کتاب‌شناسی تحریف‌ناپذیری قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۱۸.
