چشمه‌های بنی‌اسرائیل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بر اساس نص صریح
قرآن کریم به
اذن الهی ، با عصای
حضرت موسی دوازده چشمه برای قبایل بنی اسرائیل شروع به جوشیدن نمود.
قوم بنی اسرائیل، چشمه‌های جاری بسیار و باغهای فرعونیان را به
ارث بردند.
فارسل فرعون فی المدائن حـشرین• فاخرجنـهم من جنـت وعیون• کذلک واورثنـها بنی اسرئیل (پس
فرعون ماموران جمع آورى (خود را) به شهرها فرستاد •سرانجام ما آنان را از باغستانها و چشمه سارها بیرون کردیم •(اراده ما) چنين بود و آن (
نعمتها) را به فرزندان اسرائيل
میراث داديم.)
«در این جمله با اینکه فرعونیان به تحریک فرعون از شهرهاى خود بیرون شدند، ولى خداى تعالى نسبت آن را به خودش داده و فرموده : ما بیرونشان کردیم و جهتش این است که بیرون شدنشان با نقشه اى الهى بود، که به
کیفر استکبارى که کردند آن نقشه را در حقشان عملى کرد، (کذلک)
داستان از این قرار بود، (و اورثناها) و آن خانه ها و قصرها و نهرها و گنجینه ها و مقام کریم را به
بنی اسرائیل ارث دادیم چون فرعون و لشکریانش غرق شدند و بنى اسرائیل بعد از ایشان باقى ماندند، پس مى توان گفت که وارث آنان شدند.
(فاتبعوهم) - فرعونیان دنبال بنى اسرائیل را گرفتند (مشرقین) و در صبحگاهى به ایشان رسیدند، (فلما تراء الجمعان) همینکه دو صف
لشکر یکدیگر را دیدند (قال اصحاب موسى) یاران موسى از بنى اسرائیل با
ترس و لرز گفتند: (انا لمدرکون) دارند به ما مى رسند. (قال موسى کلا) - موسى گفت حاشا که به ما برسند (ان معى ربى سیهدین) خدا با من است و به زودى مرا
هدایت مى‌کند، و مراد از این معیت حفظ و یارى خداست ، همان یارى که خداى تعالى در اول بعثتش و
بعثت برادرش به آن دو وعده داده بود که (انى معکما)، نه معیت به معناى
ایجاد و تدبیر، چون معیت به این معنا در موسى (علیه السلام ) و فرعون به طور مساوى بود و اختصاص به موسى (علیه السلام ) نداشت و معناى اینکه فرمود: به زودى مرا هدایت مى کند، این است که به زودى مرا دلالت مى کند به اینکه چگونه شما را از شر فرعون و فرعونیان نجات دهم.»
ولقد فتنا قبلهم قوم فرعون وجاءهم رسول کریم• کم ترکوا من جنـت وعیون• کذلک واورثنـها قومـا ءاخرین• ولقد نجینا بنی اسرءیل من العذاب المهین (و به
یقین پيش از آنان قوم فرعون را بيازموديم و پيامبرى بزرگوار برايشان آمد •(وه) چه باغها و چشمه سارانى (كه آنها بعد از خود) بر جاى نهادند •(آرى) اين چنين (بود) و آنها را به مردمى ديگر ميراث داديم •و به راستى
فرزندان اسرائیل را از
عذاب خفت آور رهانيديم.)
««فَتَّنا» از ماده «فتنه»، در
اصل به معنى قرار دادن
طلا در كوره آتش براى تصفيه از ناخالصى‌هاست، سپس، به هر گونه
امتحان و آزمايشى كه براى آزمودنِ ميزانِ خلوصِ انسان‌ها انجام مى‌گردد، اطلاق شده است، آزمايشى كه سرتاسر زندگى انسان‌ها و جوامع بشرى را فرا مى‌گيرد، و به تعبير ديگر، تمام دوران زندگى انسان در
دنیا ، در اين آزمايش‌ها سپرى مى‌شود، كه اين جهان، دارِ آزمون است.
قوم فرعون، با داشتن حكومتى نيرومند، ثروتى سرشار و امكاناتى وسيع، در اوج
قدرت مى‌زيستند، و اين قدرتِ عظيم، آنها را مغرور كرد و آلوده انواع
گناه و
ظلم و ستم شدند.»
«کلمه (کم) تکثیر را افاده مى‌کند، و به جمله چنین معنا مى دهد: (چه بسا از باغها و چشمه ها و زراعتها که به جا گذاشتند). و جمله (من جنات ...) بیان چیزهایى است که به جاى گذاشتند. و منظور از (مقام کریم) قصرها و خانه هاى زیباى فرعونیان، و منظور از (
نعمه) - به فتح نون -
تنعم است . و این کلمه مانند کلمه (ضربه) که به معناى یکبار زدن است ، یکبار
تنعم را مى رساند، ولى اگر به کسره نون خوانده شود، نوعى از
تنعم را افاده مى کند، مانند کلمه (جلسه) - به کسر جیم - که به معناى نوعى نشستن است.
مفسرین کلمه (
نعمه) را در این آیه
تفسیر کرده اند به آنچه که وسیله
تنعم است و این تفسیر با کلمه ترک مناسب تر است. و کلمه (فاکهین) از ماده (فکاهه) به معناى حدیث نفس گرفته شده ، و شاید مراد از آن در اینجا تمتع باشد، همانطور که مردم از
فاکهه (انواع میوه ها) تمتع مى‌برند.»
پس از درخواست آب، جناب موسی علیه السلام با عصایش ضربه‌ای بر سنگی زد و دوازده چشمه از آن برای بنی اسرائیل جاری شد.
واذ استسقی موسی لقومه فقلنا اضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشرة عینا....(و هنگامى كه موسى براى
قوم خود در پى
آب برآمد گفتيم با عصايت بر آن تخته سنگ بزن پس دوازده
چشمه از آن جوشيدن گرفت (به گونه اى كه) هر قبيله اى آبشخور خود را مى‌دانست (و گفتيم) از روزى خدا بخوريد و بياشاميد و(لى) در
زمین سر به
فساد برمداريد.)
«در اين كه اين سنگ چگونه سنگى بوده؟ و موسى چگونه با عصا بر آن مى‌زده؟ و جريان آب از آن به چه صورت تحقق مى‌يافته؟ سخن بسيار گفته‌اند.
آنچه
قرآن در اين باره مى‌گويد، بيش از اين نيست كه موسى عصاى خود را بر سنگ زد، و دوازده چشمه آب از آن جارى گرديد.
بعضى از مفسران گفته‌اند: اين سنگ صخره‌اى بوده است در يك قسمت كوهستانى مشرف بر آن
بیابان ، و تعبير به «إِنْبَجَسَتْ» كه در آيه ۱۶۰ سوره «اعراف» آمده نشان مى‌دهد كه آب در آغاز به صورت كم از آن سنگ بيرون آمده، سپس فزونى گرفت به حدى كه هر يك از قبائل بنى اسرائيل و حيواناتى كه همراهشان بود از آن
سیراب گشتند، و جاى تعجب نيست كه از قطعه سنگى در
کوهستان چنين آبى جارى شود، ولى مسلماً همه اينها با يك نحوه «اعجاز» آميخته بود.
اما اين كه جمعى گفته‌اند: اين
سنگ قطعه سنگ مخصوصى بود كه بنى اسرائيل آن را با خود حمل مى‌كردند، و هر جا نياز به آب داشتند بر زمين مى‌گذاشتند و موسى با عصاى خود بر آن مى‌زد و آب از آن جارى مى‌شد، در آيات قرآن دليلى بر آن نيست، هر چند در پاره‌اى از
روایات اشاره‌اى به آن شده است.»
.. واوحینا الی موسی اذ استسقـه قومه ان اضرب بعصاک الحجر فانبجست منه اثنتا عشرة عینـا..(و آنان را به دوازده عشيره كه هر يك امتى بودند تقسيم كرديم و به موسى وقتى قومش از او آب خواستند وحى كرديم كه با عصايت بر آن تخته سنگ بزن پس از آن دوازده چشمه جوشيد هر گروهى آبشخور خود را بشناخت و ابر را بر فراز آنان سايبان كرديم و گزانگبين و بلدرچين بر ايشان فرو فرستاديم از چيزهاى پاكيزه‌اى كه روزيتان كرده‌ايم بخوريد و بر ما ستم نكردند ليكن بر خودشان ستم مى‌كردند.)
«( (انبجست) از (انبجاس) و به معناى
انفجار است ، و بعضى گفته اند به معناى بیرون شدن اندک اندک آب است ، بخلاف انفجار که به معناى بیرون شدن به کثرت و فراوانى است.»
هر یک از دوازده چشمه جوشیده از سنگ، مخصوص طایفه‌ای از طوایف بنی اسرائیل بوده است.
واذ استسقی موسی لقومه فقلنا اضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشرة عینا قد علم کل اناس مشربهم....(و هنگامى كه
موسی براى قوم خود در پى آب برآمد گفتيم با عصايت بر آن تخته سنگ بزن پس دوازده چشمه از آن جوشيدن گرفت (به گونه اى كه) هر قبيله اى آبشخور خود را مى‌دانست (و گفتيم) از روزى خدا بخوريد و بياشاميد و(لى) در زمين سر به فساد برمداريد.)
«در آيه مورد بحث در مورد
جوشیدن آب تعبير به «انْفَجَرَتْ» شده، در حالى كه در آيه ۱۶۰ سوره «اعراف» به جاى آن «انْبَجَسَت» آمده است كه اولى به معنى جريان شديد آب است و دومى
جریان خفیف و ملايم.
آيه دوم ممكن است اشاره به مرحله ابتدائى جريان اين آب باشد تا مايه
وحشت آنها نگردد و بنى اسرائيل به خوبى بتوانند آن را مهار كرده و در كنترل خود در آورند، در حالى كه انفجرت به مرحله نهائى آن كه شدت جريان آب است ناظر است.»
«در كتاب «مفردات راغب» آمده است: «انبجاس» در جائى گفته مى‌شود كه آب از روزنه كوچكى بيرون آيد، و «انفجار» به هنگامى گفته مى‌شود كه از محل وسيعى بيرون مى‌ريزد، اين تعبير با آنچه قبلًا گفتيم كاملًا سازگار است.»
.. واوحینا الی موسی اذ استسقـه قومه ان اضرب بعصاک الحجر فانبجست منه اثنتا عشرة عینـا قد علم کل اناس مشربهم..(و آنان را به دوازده عشيره كه هر يك امتى بودند تقسيم كرديم و به موسى وقتى قومش از او آب خواستند وحى كرديم كه با عصايت بر آن تخته سنگ بزن...)
«و از ظاهر اینکه فرمود: (پس منفجر شد از آن دوازده چشمه و هر گروهى از مردم چشمه خود را شناختند) بدست مى آید که چشمه ها به عدد
اسباط بنى اسرائیل یعنى دوازده بود، چون مى‌رساند که هر چشمه مخصوص یک تیره بوده و اینکه این اختصاص به خاطر مشاجره اى بوده که با یکدیگر داشته اند، و این ظاهر تأیید مى‌کند روایاتى را که درباره
داستان این چشمه ها وارد شده. معناى بقیه آیه شریفه روشن است.»
جوشش چشمه‌های متعدد از
سنگ ، از معجزات ارائه شده به
قوم موسی بوده است.
واذ استسقی موسی لقومه فقلنا اضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشرة عینا...
وقطعنـهم اثنتی عشرة اسباطـا اممـا واوحینا الی موسی اذ استسقـه قومه ان اضرب بعصاک الحجر فانبجست منه اثنتا عشرة عینـا...(و آنان را به دوازده عشيره كه هر يك امتى بودند تقسيم كرديم و به موسى وقتى قومش از او آب خواستند وحى كرديم كه با عصايت بر آن تخته سنگ بزن پس از آن دوازده چشمه جوشيد...)
داستان پیدایش چشمه‌های متعدد از سنگ با ضربه
عصای موسی علیه السلام، برای بنی اسرائیل، آموزنده و شایسته به یاد داشتن می‌باشد.
واذ استسقی موسی لقومه فقلنا اضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشرة عینا قد علم کل اناس مشربهم کلوا واشربوا من رزق الله ولا تعثوا فی الارض مفسدین (و هنگامى كه موسى براى قوم خود در پى آب برآمد گفتيم با عصايت بر آن تخته سنگ بزن پس دوازده چشمه از آن جوشيدن گرفت (به گونه اى كه) هر قبيله اى
آبشخور خود را مى‌دانست (و گفتيم) از
روزی خدا بخوريد و بياشاميد و(لى) در زمين سر به
فساد برمداريد.)
«به هر حال خداوند از يكسو، بر آنها منّ و سلوى نازل كرد، و از سوى ديگر آب به قدر كافى در اختيارشان گذاشت، و به آنها فرمود: «از روزى خداوند بخوريد و بنوشيد اما فساد و خرابى در زمين نكنيد»
در حقيقت به آنها گوشزد مى‌كند: حداقل به عنوان سپاسگزارى در برابر اين
نعمت‌هاى بزرگ هم كه باشد،
لجاجت و خيره‌سرى و
آزار پیامبران را كنار بگذاريد...»
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۳۵۷، برگرفته از مقاله «چشمه‌های بنی‌اسرائیل». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۰، ص۳۳۷، برگرفته از مقاله «چشمه‌های بنی‌اسرائیل».
